Het Staatsbedrijf der Artillerie Inrichtingen - De Slag om de ...

6.0 De Artillerie Inrichtingen – van capitulatie tot capitulatie
6.1 De AI hervat de werkzaamheden
Joggli Meihuizen heeft een schitterende [en wellicht haast uitputtende]
promotiestudie verricht naar de economische collaboratie in Nederland tijdens de
bezetting [zie bronnen]. De gebeurtenissen in mei en juni 1940 – die sterk bepalend
waren voor de daaropvolgende vijf jaar – zijn door Meihuizen in zijn studie onder het
vergrootglas gelegd. In dit hoofdstuk wordt heel veel uit zijn studiewerk geput.
Toen de beslissing op het Algemeen Hoofdkwartier was genomen dat het
Staatsbedrijf der Artillerie Inrichtingen – en haar voorraden – niet mocht worden
vernield of gesaboteerd [14 mei], was het bedrijf veroordeeld om onder Duits gezag
te worden geplaatst. Het is van belang een beeld te schetsen van die eerste dagen
na de capitulatie.
Eigenlijk onmiddellijk nadat het eerste stof van de meidagen was opgetrokken werd
duidelijk dat een sterk divergerende instelling bestond in de standpunten van het
nog steeds bestaande Militaire Gezag [Winkelman cum suis] enerzijds en de
industriëlen en secretarissen-generaal [bij absentie van de ministers,
departementaal verantwoordelijk] anderzijds. Winkelman en de zijnen waren nonconformistisch
als het samenwerking met de Duitsers betrof terwijl zowel de SG’s
als de industriëlen kansen zagen. De SG’s en industriëlen trokken zich dan ook niet
bijster veel aan van de richtlijnen die Winkelman hen gaf.
Als voetnoot en nuance moet erbij worden gezegd dat in de publicatie van Houwink
ten Cate uit 1990 – “Generaal Winkelman, secretaris-generaal Hirschfeld en de
Duitse bezettingspolitiek in mei-juni 1940” – geconcludeerd wordt dat Winkelman
door een slappe houding aanleiding gaf tot conformisme bij de hoogste ambtenaren
en de industrie. Deze conclusie is het vermelden waard, maar komt auteur als
enigszins gezocht en gemakkelijk over. Winkelman stond bepaald niet bekend als
een persoon die een slappe of zwakke houding aannam. Hij was een principieel
mens, en bovendien iemand die gewend was onbestreden opdrachten te geven;
opdrachten die in de regel opgevolgd werden. Daarnaast spreekt zijn persoonlijk
handelen jegens de Duitsers duidelijk tegen de suggestie van Houwink ten Cate.
Tenslotte zou de suggestie van Houwink ten Cate ook de persoonlijke
verantwoordelijkheid die de SG’s en de Captains of Industry hadden jegens hun
eigen handelen en jegens hun collectieve verantwoordelijkheid te makkelijk aan een
derde ophangen.
De capitulatieovereenkomst zelf bevatte geen verwijzingen naar de economische
gang van zaken na capitulatie. In de addenda “Zusatzprotocol” en
“Verhandlungspunkte” werden echter wel hieraan gerelateerde zaken bepaald. Bij
het eerste protocol werd ook nadrukkelijk de private markt besproken. In de
documenten werd bepaald dat de Nederlandse industrie en nijverheid aan het werk
moest blijven. Het is overigens sterk de vraag in welke mate een capitulatie
overeenkomst [rechtens] bepalend kan en mag zijn terzake de private markt. Zeker
als slechts sprake is van een militaire capitulatie, zoals in het Nederlandse geval.
Winkelman was bij regeringsbesluit de hoogste vertegenwoordiger van de Staat bij
absentie van de regering. De SG’s waren in feite fungerend minister voor hun
respectievelijke departementen, en ondergeschikt aan de opperbevelhebber.
Versie C, dec-2007 50 van 61