Beknopt Handboek bij het Investeren in de Braziliaanse Markt

Beknopt Handboek bij het
Investeren in de Braziliaanse Markt
een uitgave van DUTCHAM, de Nederlands Braziliaanse Kamer van Koophandel
2009

Hoofdkantoor:
KOMPAS 2009
Dit is een uitgave van
DUTCHAM
De Nederlands-Braziliaanse Kamer van Koophandel
Rua Marquês de Itú, 503-cj.62
CEP 01223-001 São Paulo - SP
Brazilië
Telefoon (55) 11 - 3221.5899
Fax (55) 11 - 3221.9242
E-mail: info@dutcham.com.br
Web-site: www.dutcham.com.br
Voorwoord:
Vertegenwoordiging in Nederland:
Innsbruckweg 26
3047 AH Rotterdam
Nederland
Telefoon (31) 10 - 7860 959
Fax (31) 87 - 7842 502
E-mail: NLoffice@dutcham.com.br
Web-site: www.dutcham.com.br
Net als de vorige editie heeft dit boekje niet de pretentie om de kansen voor
uw bedrijf op de Braziliaanse markt in kaart te brengen. Daartoe beschikt u
hoogstwaarschijnlijk al over uw eigen vakkennis en contacten. En mocht dat
niet het geval zijn, dan bestaan er diverse andere instrumenten waarvan u
gebruik kunt maken. Van gesubsidiëerde “eerstelijns informatie verstrekking”
en “market-scans” door de Nederlandse overheid via de Economische
Voorlichtingsdienst EVD, tot ingehuurde particuliere consultancy. De
Nederlands-Braziliaanse Kamer van Koophandel zit daar als onafhankelijke
not-for-profit organisatie tussenin. Wij zien ons graag als een stuk
gereedschap dat handig kan zijn, op voorwaarde dat het ter hand wordt
genomen. Zo werden de beste resultaten behaald in de uitvoering van
marktstudies waarbij Nederlandse opdrachtgevers iemand tijdelijk op ons
kantoor in São Paulo stationeerden, of één van onze jonge medewerkers in
eerst in Nederland opleidden in de relevante aspekten.
Uw vak- en marktkennis en onze kennis van het land vullen elkaar aan. Die
kennis van het land is sinds de oprichting van de Kamer in 1952 breder
geworden dan taal en cultuur; Veel praktijkervaring werd opgedaan in de
diepgaande begeleiding van honderden Nederlandse ondernemers over de
3

jaren, waarbij niet alleen de succesverhalen vertellen hoe het kàn, maar
waarbij ook juist de mislukkingen laten zien hoe het nìet moet.
Goede raad is duur, volgens het gezegde. Wij vullen dat graag aan met de
opmerking dat niet alle dure raad ook goed is. Dit boekje is in ieder geval
gratis. Dat werd mogelijk gemaakt door middel van redactionele
ondersteuning en publicitaire sponsoring van bedrijven uit ons ledenbestand.
Dit "van en voor" het bedrijfsleven initiatief werd tevens aangespoord door de
Nederlandse Economische Voorlichtingsdienst EVD en haar
handelsbevorderende netwerk, welke zorg draagt voor een deel van de
verspreiding. De PDF-versie van de vorige editie haalde de top vijf van
downloads op de EVD web-site!
In deze publicatie worden diverse aspecten behandeld van het investeren in
de Braziliaanse markt, een stap met keuzemogelijkheden waarvoor iedere
internationaal geörienteerde Nederlandse ondernemer vroeg of laat komt te
staan.
De omvang en het potentiëel van Brazilië maakt het namelijk steeds moeilijker
om deze groeimarkt, ondanks diens moeilijkheden, links te laten liggen.
Zolang Braziliaanse klanten naar tevredenheid bediend kunnen worden vanuit
het buitenland is er geen noodzaak om te investeren in een eigen lokale
aanwezigheid. Maar vaak komt het moment dat het contact met klanten en
het nauwgelet volgen van de bewegingen in de markt niet langer te doen zijn
vanaf de andere kant van de Atlantische Oceaan. Om nog maar te zwijgen
over het snel en gemakkelijk bedienen van klanten vanuit de eigen voorraad.
Het kan zelfs zijn dat de Braziliaanse markt een groot aantal kleinere klanten
blijkt te herbergen, die zelf niet eens willen of kunnen importeren. En dan is
er de mogelijkheid van lokale bewerking of assemblage, die besparingen
kunnen opleveren in de logistiek. Of het bieden van technische assistentie.
De uiteindelijk doorslaggevende beweegredenen voor het investeren in een
eigen "foothold" in Brazilië kunnen uiteenlopen, net als de strategiëen om
zulks te bewerkstelligen. Er zit natuurlijk een groot verschil tussen het
inrichten van een klein verkoopkantoor en de bouw van een eigen produktieeenheid.
Of tussen de overname van een bedrijf, de oprichting van een
geheel nieuw bedrijf, danwel de deelname in een "joint-venture".
4

Maar wat de doelstellingen en keuzes ook mogen zijn, specifieke kennis en
begrip van zaken die relevant zijn voor het oprichten en leiden van een bedrijf
in Brazilië worden vanaf dat moment belangrijk.
Helaas hebben buitenlandse investeerders daarbij maar tot op zeer beperkte
hoogte profijt van hun ervaringen in andere landen, zelfs al gaat het daarbij
om ogenschijnlijk vergelijkbare ontwikkelingslanden. Heel veel dingen zijn in
Brazilië namelijk "net even anders", en helaas niet altijd in positieve zin.
Dat laatste blijkt ook uit cijfermateriaal, tussen 1995 en 2005 deden naar
schatting tweehonderd Nederlandse ondernemingen een investering in een
Braziliaans bedrijf, variërend van volledig eigendom tot minderheidsdeelname.
Daarvan is er inmiddels een vijftigtal weer verdwenen, zijn er naar schatting
vijftig op non-actief gesteld, en draaien er ongeveer vijftig met verlies of met
een zwak "break-even". Dat betekend dat slechts een kwart van alle pogingen
daadwerkelijk eindigen in een succesverhaal. Volgens een recentelijk
onderzoek van Dutcham blijkt dat de meest voorkomende oorzaken van het
falen samen te vatten zijn als de onderschatting van de specifieke Braziliaanse
drempels en moeilijkheden.
Er zijn ons geen cijfers bekend van het slagen of mislukken van Nederlandse
investeringen in andere ontwikkelingslanden. Maar één ding is zeker: In
Brazilië kan en moet het beter.
Men kan onderschatting van Braziliaanse moeilijkheden op twee manieren
interpreteren: In de eerste plaats schuilt er een stukje kritiek in naar met name
de Braziliaanse overheidsdiensten. Maar in de tweede plaats bevat het ook
kritiek in de richting van Nederlandse ondernemers, die maar al te vaak hun
huiswerk niet gedaan blijken te hebben. Gek genoeg is dat laatste eigenlijk
goed nieuws: er vàlt namelijk blijkbaar wat te verbeteren.
Naar ik hoop is dit boekje daarbij een nuttig eerste stukje gereedschap.
Aarzelt u niet om met ons en / of de specialisten achterin het boekje contact
op te nemen; Er staat een hele kist met gereedschap tot uw beschikking!
Hans Mulder
Managing Director
Dutcham.
5

Deze publicatie wordt u aangeboden dankzij de sponsoring van onze
adverteerders:
TAP Portugal
Philips do Brasil Ltda
Aliança do Brasil
Figwal Transportes Internacionais Ltda
KPMG
Gelre Trabalho Temporário S/A
Vopak
Disclaimer:
Dit boekje werd met zorg samengesteld door de medewerkers van de
Nederlands- Braziliaanse Kamer, die daarbij steunden op technisch materiaal
van bedrijven uit haar ledenbestand en andere bronnen. Deze uitgave is
bedoeld als eerste oriëntatie en wegwijzer naar vakkundig advies en degelijke
assistentie. Dat deze publicatie daar op zichzelf niet toe volstaat, komt door
de vrijheden die zijn genomen in het samenvatten en vertalen. Daarnaast zijn
een aantal feiten en regels zoals genoemd onderhevig aan veranderingen. De
Kamer kan dan ook geen verantwoordelijkheid dragen voor de navolging van
adviezen of het maken van strategische keuzes die de lezers zouden kunnen
maken op basis van de inhoud van deze gids. Overname van de inhoud of
stukken daaruit kan daarom slechts na overleg en beoordeling worden
toegestaan.
6

Inhoudsopgave:
A) INTRODUCTIE
A.1) Algemene informatie over Brazilië
A.2) De Braziliaanse economie in haar mondiale context
A.3) Relevante Aandachtsgebieden en Groeisektoren
B) VOORBEREIDING
B.1) De practische en mentale voorbereiding van een werkbezoek
B.2) Gereedschap voor marktonderzoek en haalbaarheidsstudie
B.3) Investeringsstrategiëen en hun commerciële voor- en nadelen
B.4) De strategische en juridische onderbouwing van overeenkomsten
B.5) Implicaties van de Braziliaanse regels aangaande valuta wissels
C) IMPLEMENTATIE
C.1) Investeringsstrategiëen en hun juridische voor- en nadelen
C.2) Juridische aspekten bij de aanschaf van onroerend goed door niet-Brazilianen
C.3) De Braziliaanse milieuwetgeving
C.4) Het belastingstelsel en de belastingplanning
C.5) Financiële instrumenten, incentives en subsidies
D) INTERNATIONALE TRANSACTIES
D.1) Het voorbereiden van import en export activiteiten
D.2) Invoerrechten en invoerkosten
D.3) Transfer-pricing
D.4) De bescherming van intellectueel eigendom
D.5) Internationaal incasso
D.6) Arbitrage
E) MANAGEMENT
E.1) De hoofdelijke aansprakelijkheden van aandeelhouders en bestuurders
E.2) De arbeidsmarkt; Werving en selectie
E.3) Wettelijke relaties tussen werkgevers en werknemers
E.4) Arbeidsrecht, inkomstenbelasting en sociale zekerheid volgens het vaste
dienstverband
F) WONEN EN WERKEN
F.1) Het aanvragen van visum en werkvergunning
F.2) Het kiezen van kantoorruimte
F.3) Nederlandse- en Braziliaanse inkomstenbelasting bij emigratie
F.4) Bagagebeperkingen bij binnenkomst
F.5) Veiligheidsmaatregelen
G) LAST BUT NOT LEAST
G.1) Conclusies en aanbevelingen
G.2) Beschikbare hulpbronnen
7

A) INTRODUCTIE
A.1) Algemene informatie over Brazilië
Grondgebied en bevolking
Brazilië is het grootste land van Zuid-Amerika en na Rusland, Canada, China
en de Verenigde staten is het het op vier na grootste land ter wereld. Het land
beslaat 8,5 miljoen km2. Het grenst aan tien Zuid-Amerikaanse landen. Het
land bezit 20% van de biodiversiteit van de aarde. Het tropische oerwoud van
de Amazone, dat 3,6 miljoen kilometer groot is, is een voorbeeld van deze
ecologische rijkdom. Brazilië heeft met 182 miljoen inwoners op vier landen
na de grootste bevolking. De meerderheid van de bevolking is, anders dan in
Nederland, jong; 30% is jonger dan 15 jaar en 64% is tussen 15 en 65 jaar.
De grootste steden zijn São Paulo (10,8 miljoen inwoners), Rio de Janeiro (6
miljoen inwoners), Salvador (2,6 miljoen inwoners), Belo Horizonte (2,3
miljoen inwoners), Fortaleza (2,3 miljoen inwoners), Brasília (2,2 miljoen
inwoners) en Curitiba (1,7 miljoen inwoners). Brazilië is een federale
republiek, met 26 staten en een federaal district, waarin de hoofdstad Brasilia,
ligt. De officiële taal is Portugees.
Het Braziliaanse volk
Veel indiaanse gemeenschappen, die in de kuststreek van het Braziliaanse
grondgebied leefden, stierven door het kolonisatieproces uit. Het waren niet
alleen wapens, maar ook de door de kolonisators uit verre landen
meegebrachte ziektes, die dit veroorzaakten. Toch herkent men onder de
bevolking in sommige streken nog duidelijk indiaanse trekken.
Vele Afrikanen werden van de 16e tot de 19e eeuw gedwongen de
Atlantische Oceaan over te steken met als eindbestemming Brazilië. Daar
werden ze gedwongen als slaaf handwerk te verrichten in de landbouw, de
mijnen of als huisslaaf bij families.
In de koloniale tijd waren behalve Portugezen, ook Fransen en Nederlanders
in Brazilië. Maar aan het eind van de 19de eeuw en de eerste drie decennia
van de 20ste eeuw, brachten grote immigratiegolven van Portugezen,
Duitsers, Italianen, Japanners, Spanjaarden, Polen, Arabieren en Joden, die
eveneens de etniciteit van de Braziliaanse bevolking beïnvloeden. Door de
invloed van al deze volkeren heeft Brazilië vandaag de dag een etnisch zeer
diverse bevolking. De grote meerderheid van de Brazilianen is het gevolg van
de vermenging van al deze rassen die uit alle delen van de wereld zijn
gekomen.
Kompas - A.1

Economie en handel
Brazilië is een van de tien grootste economische wereldmachten. De
munteenheid is de Real
( R$). Brazilië is een landbouwgrootmacht. Het beschikt over reusachtige
hoeveelheden grond, een gunstig klimaat – waardoor twee of meer oogsten
per jaar mogelijk zijn – en voldoende water. De landbouwsector biedt aan
ongeveer 1/3 van de bevolking werk en levert een derde van het nationaal
product. Brazilië is er in de wereldhandel in geslaagd zich als grote exporteur
van landbouwproducten te manifesteren. De nog steeds toenemende
landbouwopbrengsten zijn veel meer het gevolg van een hogere
productiviteit en van moderne techniek, dan van meer landbouwgrond.
Naast de landbouw beschikt Brazilië over een moderne en veelzijdige industrie
die veel zaken produceert. Om enkele voorbeelden te geven: ertsen, staal,
papier, chemische producten, schoenen en kleding. Er zijn auto- en
vliegtuigfabrieken en fabrieken voor onderdelen.
Brazilië is een land van enorme afstanden. De grootste afstand tussen twee
punten in dit immense land is even groot als een vlucht van Londen naar New
York.
Nederland is Brazilië´s vierde export bestemming, na de Verenigde Staten,
Argentinië en China. Nederland behoort tevens traditiegetrouw tot de drie
grootste investeerders in Brazilië.
Kompas - A.1

(een groot gedeelte van de gegevens uit dit hoofdstuk werden ontleent aan
een publicatie van de Braziliaanse Ambassade in Den Haag. Zie voor
aanvullend cijfermateriaal ook www.dutcham.com.br )
Kompas - A.1

A.2) De Braziliaanse economie in haar mondiale context
Om Brazilië als speler op de wereldmarkt te begrijpen is het nodig om een
korte blik te werpen op de recente geschiedenis:
Ten tijde van een militair regime werd in 1974 de zogenaamde
"similariteitswet" van kracht, die simpelweg de import verboodt van alles wat
het land in theorie zelf zou moeten kunnen maken. Deze draconische
maatregel leverde zowaar enkele industriëen op zoals Embraer vliegtuigen en
deed bijvoorbeeld de vier automobielfabrikanten Ford, VW, Fiat en GM in het
land investeren. Nederlandse ondernemers met ervaringen in Brazilië in de
jaren tachtig zijn dan ook vaak nog steeds van mening dat men in dit land pas
wat kan bereiken met eigen locale produktie. Zestien jaar later werden de
negatieve kanten van dit protectionisme zichtbaar in de vorm van
technologische achterstand alsmede de vorming van kartels en monopoliëen.
Eén van de eerste dingen die de democratisch gekozen president Fernando
Collar bij zijn aantreden in 1990 deed, was dan ook het afschaffen van die
similariteitsrestricties. Niet dat de markt meteen helemaal openging, want de
gemiddelde invoerrechten waren nog steeds 120%. Die werden stapsgewijs
afgebouwd van 120% in 1990 naar 15% in 1995. Maar dat wel over de hele
linie, van productiemiddelen tot consumptiegoederen. Begrijpelijk dat er in die
periode een hele technologische inhaalrace ontstond. Met name Nederlandse
ondernemers in de machinebouw hebben goede herinneringen aan Brazilië uit
die periode.
De inflatie liep in die periode op tot een hyperinflatie van 80% per maand,
waardoor het bedrijfsleven noodgedwongen met name in Amerikaanse dollars
dacht. Positieve restanten uit die tijd zijn trouwens een scherpe
betalingsdiscipline met controle- en boete mechanismen, en een uiterst
modern en gestroomlijnd banksysteem. Het succesvolle economische
herstelplan "Plano Real" werd in 1995 ingevoerd met een gelijknamige nieuwe
munt, die echter aanvankelijk nogal werd overgewaardeerd t.o.v. de US$.
Het gevolg was een negatieve handelsbalans. Zelfs Nederlandse exporteurs
van kaas konden in die tijd hun waar nauwelijks aanslepen om aan de
Braziliaanse vraag te voldoen. Aan die situatie kwam abrupt een einde in
1999 en 2001, toen de Brazilaanse overheid de munt liet devalueren.
Schommelingen als deze hadden een gigantische invloed op sektoren als het
toerisme. Was in 1998 een reis naar Europa relatief goedkoop voor de hogere
Braziliaanse middenklasse, een jaar later waren de rollen omgedraaid.
Dit historische perspectief leert ons drie dingen:
a) Brazilië is een absolute nieuwkomer op de wereldmarkt, hetgeen gepaard
ging met vallen en opstaan.
Kompas - A.2

) De huidige prognoses en scenários voor de toekomst van de Braziliaanse
economie en diens integratie in de wereld zijn veel duidelijker dan enkele
decennia geleden, en
c) Het is en blijft van fundamenteel belang om grondige studie te maken van
de haalbaarheid van investeringen op de langere termijn: Resultaten in het
verleden bieden geen garantie voor de toekomst. Maar slechte ervaringen
van jaren geleden mogen ook geen hernieuwde kansen belemmeren.
Dat het land op de goede weg is moge blijken uit de cijfers: divisenreserves
stegen van US$ 40 miljard in 2003 naar de huidige US$ 189 miljard. Het BNP
steeg met een gemiddelde van 4,5% tussen 2004 en 2007, terwijl
toekomstprognoses een gemiddelde groei voorspellen van 5% tussen 2008
en 2010. Sinds 2004 zijn er per jaar gemiddeld 1.500.000 nieuwe banen
gecreëerd. De inflatie blijft laag; 3,14% in 2006, 4,46% in 2007 en 4,39% in
2008. Het overschot op de handelsbalans sloeg het record van US$ 40
miljard. Slechts als de huidige crisis in de V.S. doorslaat naar een globale
recessie zal Brazilië daar de negatieve gevolgen van ondervinden.
Het succes van Braziliaanse commoditie-exporten had wel tot gevolg dat de
Braziliaanse munt erg sterk werd, wat ten koste ging van de Braziliaanse
export van industriële produkten met hogere toegevoegde waarde. Sterker
nog: het kwam de import van deze produkten dusdanig ten goede, dat er op
diverse gebieden weer wat protectionisme opstak in de vorm van non-tarifaire
belemmeringen om de markt nog enigzinds af te schermen. Het is dan ook
vaak een kunstje om de juiste ingangen te vinden van deze grote groeimarkt,
waarbij lokale kennis onontbeerlijk is.
Kompas - A.2

A.3) Relevante Aandachtsgebieden en Groeisektoren
Voor Nederlandse exporteurs zonder directe plannen om in Brazilië te
investeren, bestaan de beste kansen op korte termijn uit hoogwaardige
productiemiddelen zoals machines en uitrustingen, alsmede speciale
grondstoffen. Daarnaast zal er altijd een schommelende vraag zijn naar
minder hoogwaardige grondstoffen, zoals bepaalde "commodities", voor zover
onderhevig aan overschotten en tekorten en dus grote prijsvariaties. Voor
luxe consumenten artikelen zal er tenslotte ook altijd een niche-markt blijven
bestaan.
Voor Nederlandse importeurs blijft Brazilië vooraleerst de gigant op het
gebied van de "commodities", waaraan in groeiende mate halffabrikaten
worden toegevoegd. In officiële statistieken van de Braziliaanse overheid
worden stalen "billets and blooms", geconcentreerd sinasappelsap,
diepvrieskip, soja-olie en sindskort ook alcoholbrandstoffen als "manufactured
goods" bestempeld. Als het gaat om de èchte eindprodukten met hoge
toegevoegde waarde zoals auto´s en onderdelen, schoenen of speelgoed,
mist Brazilië echter vooralsnog de concurrentiekracht die het nodig zou
hebben om een stevige plaats te veroveren op de wereldmarkt. Op die
laatste regel zijn er natuurlijk altijd uitzonderingen, men denke bijvoorbeeld
aan de bekende Embraer vliegtuigen.
Nederlandse dienstverleners met kansen in Brazilië onderscheiden zich in
dienstverleners die logistieke-, commerciële- of financiële diensten binnen
Europa kunnen bieden aan Braziliaanse klanten, en dienstverleners die
speciale activiteiten in Brazilië zelf kunnen ontplooien. Bij dat laatste denke
men aan zaken als technische consultancy en engenieursdiensten, high-tech
inspectie en onderhoud, baggerwerkzaamheden, enzovoorts.
De Nederlandse investeerders voor wie dit boekje eigenlijk geschreven is,
komen meestal voort uit één van de bovengenoemde groepen, zoals in het
voorwoord werd uitgelegd.
Kansrijke groeisectoren zijn op de korte termijn:
Infrastructuur.
Een in Februari 2007 door de federale overheid afgekondigd economisch plan
ter "versnelling" van de Braziliaanse economie voorziet in het herstel en de
bouw dan wel uitbreiding van met name havens, luchthavens en wegen. Het
Kompas - A.3

plan omvat belastingkortingen enerzijds, en stimulatie van publieke en private
samenwerking anderzijds.
Milieu.
De Braziliaanse milieuwetgeving behoort tot de modernste ter wereld, en is
op diverse niveaus uitgewerkt tot in uitzonderlijk nauwkeurige details. Helaas
blijken de ambtelijke apparaten die vergunningen moeten afgeven en toezicht
moeten houden op de uitvoering van dergelijke details nog al eens tekort te
schieten in zowel technische als quantitatieve capaciteiten, waardoor
vertragingen eerder regel dan uitzondering zijn. Hoop op verbetering wat
betreft het laatste ontstaat doordat de overheid in toenemende mate zelf ook
het slachtoffer wordt van de aan milieu gerelateerde bureaucratie. Zeker nu
men plannen heeft om de infrastructuur op diverse gebieden te verbeteren.
Technologiëen die procesanalyses vereenvoudigen, resultaten meten, en die
industriële gebruikers kunnen helpen bij de verbetering van hun impact op de
omgeving zijn welkom.
Olie en Gas.
Nieuwe olie- en gasvelden voor de Braziliaanse kust bieden vele
mogelijkheden voor de belevering van equipment, en zullen dat ook in de
komende jaren blijven doen. Afhankelijk van de onderhandelingen met het
buurland Bolivia kan het ook noodzakelijk worden om alternatieve
voorbereidingen te treffen ter vervanging van het Boliviaanse aardgas. In de
winning van met name zware olie uit diepe wateren blijft Petrobras de
grootste speler, al heeft ze geen monopolie meer. Brazilië is in de statistieken
zelfvoorzienend als het gaat om aardolie. De tendens in de praktijk is dat ze
zware olie zal exporteren, en lichtere olie zal blijven importeren. Locale
productie of assemblage van equipment wordt interessant in de deelstaat Rio
de Janeiro wegens belastingvoordelen. De stad Macae ontwikkeld zich
daarbij als het belangrijkste off-shore center van Zuid-Amerika.
(Petro-) Chemie.
De samenvoeging van een grote thuismarkt en toenemende technologische
mogelijkheden tot de bouw van kleine productie eenheden aan de ene kant,
en de groei in de voorziening van olie en gas anderzijds, doet ook de (Petro)
Chemie opbloeien. Naast Rio de Janeiro zijn er belangrijke industrieclusters te
vinden in de stad Mauá (SP), Triunfo (RS), Camaçarí (BA), en Cubatão (SP).
Kompas - A.3

Landbouw.
Dit is de sector die qua "business opportunities" met kop en schouder boven
alle andere uitsteekt, waarbij de volgende sub-sektoren met name van belang
zijn: Agroenergie en biobrandstoffen, Katoen, Rijst, Pluimvee, Slachtvee,
Melkvee, Koffie, Suiker, Maïs, Bosbouw, Soja, en Druiven.
Kompas - A.3

B) VOORBEREIDING
B.1) De practische en mentale voorbereiding van een werkbezoek
Controleer of uw reisplannen niet toevallig samenvallen met Braziliaanse
feestdagen. Voor 2009 zijn dat:
01 Januari Nieuwjaar
25 Januari (São Paulo)Geboortedag van de stad
24 Februari Carnaval
10 April Sexta-Feira Santa
12 April Pasen
21 April Tiradentes ( Nationale Held)
01 Mei Dag van de Arbeid
11 Juni Corpus Christi
09 Juli (São Paulo) Constitutionele revolutie
07 September Onafhankelijkheidsdag
12 Oktober N.S. Aparecida
02 November Dodenherdenking
15 November Afkondiging van de Republiek
20 November (SP,MG,RJ) Dag van de kleurling
25 December Kerstfeest
Controleer waar u naar toegaat, en wanneer: in de meeste delen van het land
kunt u zonder jas, maar in het Zuiden van het land kan het in de Braziliaanse
winter vriezen! De Braziliaanse winter valt samen met de Nederlandse zomer.
Met uitzondering van het Amazonegebied zijn er geen speciale inentingen
nodig.
Voor het Amazonegebied wordt een zogenaamde "tropen cocktail"
aanbevolen.
Het tijdsverschil tussen Brazilië en Nederland is vijf uur in de Nederlandse
zomer / Braziliaanse winter, en drie uur in de Nederlandse winter /
Braziliaanse zomer. Die schommeling komt door de toepassing van zomer- en
wintertijden. Daardoor is het tijdsverschil gedurende korte perioden in het
voor- en najaar ook even vier uur.
Kompas - B.1

Met uitzondering van de binnenlanden is formele kleding het beste, zelfs in
de hitte. Zorg ervoor dat uw overhemden e.d. van 100% katoen zijn, en geen
polyester bevatten.
Op veel plaatsen kunt u het handigste met een internationale creditcard
betalen, waarmee u tevens bij geldautomaten tot duizend Reais (350 Euro)
per dag uit de muur kunt trekken. Wat cash dollars zijn handig bij aankomst,
die u kunt wisselen bij wisselkantoren met het bord "Câmbio", of aan de
receptie van uw hotel. De dagkoersen staan gepubliceerd op de voorpagina
van de meeste dagbladen.
Theoretisch moeten de meeste Nederlandse GSM-telefoons het in Brazilië
kunnen doen. Maar bij technische moeilijkheden en sowieso wegens de
kosten kan men ook overwegen om een chip te kopen bij een lokale
telefoonwinkel, al dan niet met een eenvoudig pre-paid apparaatje.
Houd in uw planning rekening met de afstanden. Van de ene kant van de
stad São Paulo naar de andere kant rijden neemt al gauw een uur in beslag.
Stelt u zich de stad São Paulo voor als heel Nederland op één hoop geveegd,
waarmee de provincie Utrecht is gevuld. Van de ene kant naar de andere kant
binnen de deelstaat São Paulo kunt u zich het beste per vliegtuig verplaatsen;
die deelstaat alleen al is groter dan Frankrijk. Brazilië als land is groter dan
heel Europa.
Beknibbel niet te veel op hotels en dergelijke; u wordt beoordeeld op uw
bestedingsvermogen!
Bedenk dat statistieken over Brazilië per definitie bedriegelijk zijn voor zover
deze zich baseren op de geografische gemiddelden of consumptie-patronen
per hoofd van de bevolking: Er bestaan enorme inkomensverschillen tussen
delen van de bevolking, en tussen de regio´s. Veel Nederlandse ondernemers
staan verbaasd van de ontwikkelingsgraad van het land in met name de
onderste helft.
Scheer niet alle Brazilianen over één kam; het land is in feite één grote
smeltkroes van etnische minderheden.
Verifiëer of uw eerste gesprekspartner beslissingsbevoegdheid heeft; de
delegatie hiervan is over het algemeen beperkter dan in Nederland. Blijkt dat
u voor decision-making nog een stapje hoger moet, vraag dan uw
gesprekspartner om raad betreffende de beste follow-up.
Kompas - B.1

Mede om redenen van veiligheid zijn top-managers vaak alleen te bereiken
via hun assistenten of secretaresses. Onthoud de naam van deze mensen, en
vraag hun om hulp als er een afspraak moet worden gemaakt, of documenten
met spoed moeten worden overhandigd.
Tussen de wat àl te formele "u"-vorm "O Senhor" en de wat àl te informele
vorm van tutoyeren met "você" gebruiken de Brazilianen vaak een tussenvorm
als "Meneer Henk", of beginnen hun brief met "Geachte Marijke".
Geef de voorkeur aan de engelse taal boven de spaanse, voor zover dat
mogelijk is. Een paar woordjes portugees worden ook altijd op prijs gesteld.
Neem de "Mercosul" voorlopig niet serieus als vrijhandelsblok. Naast het feit
dat het vrije verkeer van goederen en diensten méér uitzondering dan regel is,
werken de meeste regiokantoren ook commerciëel en administratief niet
vanwege taal- en culturele verschillen.
Brazilianen zijn beter te motiveren met complimenten voor het positieve, dan
via kritiek op het negatieve. Het laatste kan zelfs beter helemaal worden
weggelaten!
Omgekeerd geldt dat een ogenschijnlijk positieve reaktie op uw voorstellen
nog niet betekent dat u de order al half op zak heeft!
Brazilianen spelen graag de “underdog” en hebben snel kritiek op hun eigen
land. Bega echter niet de fout door als buitenlander dat deuntje wat al te snel
of enthousiast mee te zingen!
Mede omdat de persoonlijke vertrouwensrelatie de onmisbare basis vormt
voor zaken doen, verdient het de voorkeur om nadruk te leggen op
“samenwerking” in plaats van een koelere leverancier-klant verhouding. Dat
kan bijvoorbeeld door actieve samenwerking bij marketing-campagnes, door
uitnodigingen voor werkbezoeken van uw Braziliaanse partner aan Nederland,
enzovoorts.
Mocht een samenwerkingsverband resulteren in een contractuele
overeenkomst of joint-venture, laat dan niet na om neutraal en vakkundig
advies in te winnen voor een degelijke onderbouwing, die rekening houdt
met de locale juridische en fiscale haken en ogen. Het juist op dat moment
van belang om te weten dat Brazilië net even anders is dan de rest van de
wereld.
Kompas - B.1

Nederlandse en Braziliaanse ondernemers gebruiken soms Spaans maar
meestal Engels in hun onderlinge communicatie. Bij het laatste verschilt het
Britse Engels weer van het Amerikaanse, bijvoorbeeld als het gaat om grote
getallen. Het onderstaande tabelletje biedt uitkomst:
1000.000 1000.000.000 1000.000.000.000
In het Nederlands: “Miljoen” “Miljard” “Biljoen”
In het Braziliaans: “Milhão” “Bilhão” “Trilhão”
Amerikaans Engels: “Million” “Billion” “Trillion”
Brits Engels: “Million” “Milliard” “Billion”
In het Spaans: “Millón” “Mil Milliones” “Billón”
Dankzij de open aard van de Brazilianen kan het heel nuttig zijn om ook eens
langs te gaan bij producenten van vergelijkbare producten, waaronder
eventueel zelfs concurrenten. Het is prettig om elkaar te kennen en te
respecteren. Vaak heeft u daar méér bij te winnen dan te verliezen.
Accepteer de Braziliaanse gastvrijheid, waarbij het niet ongebruikelijk is dat
familieleden worden betrokken. Houd echter rekening met een bepaalde
mate van "pro-forma" uitnodigingen uit beleefdheid. Als regel kunt u het
beste slechts dat accepteren wat u zelf ook zou aanbieden.
Kompas - B.1

B.2) Gereedschap voor marktonderzoek en haalbaarheidsstudie
Dankzij het internet kan tegenwoordig een heel stuk marketing technisch
desk-research vanuit eigen huis worden uitgevoerd. Voor Brazilië vindt u
achter in dit boek een groot aantal handige websites, waarvan de meeste zelf
ook weer nuttige links bevatten.
Maar een data-base biedt vaak geen antwoord op vragen als "wie is groot en
wie is klein?", of "is men goed voor het geld?", of "werkt men wel met de
specificaties die ik zoek?", of "heeft men capaciteit en interesse?".
Men kan het antwoord op deze vragen verkrijgen door locale partijen in te
schakelen die hun weg weten in het land.
Dat kunnen de Netherlands Business Support Offices "NBSO" en
handelsattachés zijn met hun eerstelijnsinformatie verstrekking en marketscans
zoals die door de EVD worden aangestuurd, of de zelfstandige
Nederlands-Braziliaanse Kamer van Koophandel. De laatste kan u, los van de
eigen expertise en afhankelijk van uw keuze, zowel doorverwijzen naar
bedrijven en consultants binnen haar ledenbestand, dan wel terugvallen op de
daar aanwezige kennis.
Ook biedt de Kamer in sommige gevallen de mogelijkheid om een tijdelijke
medewerker aan te nemen danwel te huisvesten al naar gelang uw behoefte.
En zo kan er een combinatie worden gemaakt tussen de weg vinden in het
land, en de weg vinden in een specifieke branche.
Zijn internet en "Human Resources" onmisbare gereedschappen, in de
zoektocht naar een handvat vindt men al snel brancheverenigingen,
vakbladen, en vakbeurzen. Dutcham onderhoudt samenwerkingsverbanden
met meerdere branche organisaties, biedt vakbladmonitor functies en
knipseldiensten aan, en kan vakbeurzen bezoeken in uw opdracht. Ook kan
uw deelname worden gecoördineerd.
Deelname als exposant op een vakbeurs kan juist in Brazilië efficiënt blijken.
Het belang van vakbeurzen in het algemeen is namelijk in Brazilië groter dan
in Nederland. Daaraan liggen de volgende redenen ten grondslag:
a) De logistieke voordelen van een centraal punt in een land van gigantische
afmetingen, b) de cultuur waarin persoonlijk contact een belangrijke rol
speelt, c) de turbulentie van externe factoren die altijd garant staan voor
nieuwe ontwikkelingen, en d) de rol van "hub" die Brazilië en dan met name
São Paulo speelt in Zuid-Amerika als het gaat om beurzen en congressen.
Meerdere beurzen in één tak van sport die elkaar beconcurreren komt ook
voor; het is zaak om wel goed op te letten en de goede keuze te maken.
Kompas - B.2

B.3) Investeringsstrategiëen en hun commerciële voor- en nadelen
Een eigen locale aanwezigheid kan op vele wijzen worden bewerkstelligd.
De eenvoudige aanstelling van een fysieke persoon als officiële
vertegenwoordiger heeft het voordeel van een minimale investering.
Uitgaande van een full-time inzet van een professional die de markt kent en
zich op exclusieve basis bezig houdt met de belangenbehartiging zoals
bedoeld, kan zoiets ook heel goed werken. Zeker als de persoon in kwestie
het grotendeels moet hebben van commissies en binnen een bepaalde termijn
resultaten moet boeken, zal de aanvankelijke motivatie en de persoonlijke
inzet hoog zijn.
Omgekeerd zijn de risico´s rechtevenredig: motivatie en inzet kunnen
afzakken, en persoonlijke of andere belangen kunnen de toewijding aan het
werk verdringen. Gaat het goed, dan loopt u het risico dat uw klanten méér
waarde hechten aan dat ene gezicht dat uw product of dienst
vertegenwoordigt dan aan het product of de dienst zelf. Gaat het fout, dan
kan het nog lang duren voordat het negatieve imago van uw product is
weggepoetst. Horen uw klanten blaffende honden of huilende baby´s als ze
per telefoon een offerte willen aanvragen? En mocht de beste man of vrouw
ondertussen onverhoopt iets overkomen, dan bent u helemaal terug bij af.
Dat laatste werd door sommige Nederlandse bedrijven ondervangen door de
persoon in kwestie binnen Dutcham te detacheren op basis van een servicecontract
dat tevens voorziet in continuïteit en secretariële ondersteuning.
Het aanstellen van een bedrijf als importeur / distributeur komt in principe
al heel wat professioneler over. De voordelen zijn legio: deze partner bevrijdt
u van alle bureaucratische rompslomp en kosten van een eigen bedrijf, en
beschikt vaak meteen over de infrastuctuur, die snel kan worden ingezet,
evenals de mensen die bekend zijn met uw produkten en de weg weten naar
uw klanten.
Een potentiëel nadeel is dat een eventuele negatieve reputatie van dit bedrijf
in de markt een negatieve weerspiegeling kan krijgen op het product. Ook
kan het zijn dat u te laat ontdekt dat deze partner niet de beste keuze was: Er
bestaat een groot verschil tussen "geïnteresseerd" en "interessant"! En ten
slotte bestaat er nog het risico dat uw product niet de aandacht krijgt die het
verdiend: Liggen uw folders onderin de kast en uw monsters in de hoek?
Om dat te voorkomen zou u nog kunnen overwegen om een "eigen"
werknemer binnen dat bedrijf te financieren en rechtstreeks aan te sturen. Als
Kompas - B.3

alles goed zit zal een dergelijk gebaar ook door uw partner op prijs worden
gesteld!
Met het opstarten van een eigen en geheel nieuwe onderneming vermijdt
u de problemen zoals hierboven genoemd, en begint met een schone lei.
Maar een nieuw bedrijf met danwel nieuwe mensen voor wie de branche
nieuw is, of met uitgezonden werknemers voor wie de Braziliaanse markt, de
cultuur en de administratieve omgeving nieuw zijn: Het woordje "nieuw"
komt gevaarlijk vaak voor in deze combinaties.
Niet zelden verliest men veel tijd en geld, om niet te spreken van klanten en
reputatie, voordat precies duidelijk wordt waar de grootste moeilijkheden
zitten.
Het is geen toeval dat de succesvolle voorbeelden van een "start-up" in
Brazilië begonnen met het opleiden van Braziliaanse staff-medewerkers in
Nederland!
Een niet te onderschatten adder onder het gras is de Braziliaanse wettelijke
verplichting tot het aanstellen van officiëel in Brazilië woonachtige personen
met verantwoordelijkheden namens de moedermaatschappij, die als zodanig
in de oprichtingsakte en statuten van het bedrijf worden genoemd. De
benamingen daarvoor kunnen verschillen, maar de kern is steeds de volledige
bevoegdheid om als “procuratiehouder” namens de moedermaatschappij op
te treden, alsmede in die rol aangesproken te kunnen worden.
Deze persoon dient over dusdanig brede volmachten te beschikken dat er in
feite sprake is van een "carte blanche". De achterliggende gedachte van de
Braziliaanse wetgever is dat er op die manier personen verantwoordelijk
gehouden kunnen worden voor het wel en wee van de onderneming. In
hoofdstuk E.1 wordt dieper ingegaan op de risico´s van dergelijke
verantwoordelijkheden voor de personen in kwestie.
Punt is dat het een strategische fout zou zijn om die rol toe te vertrouwen aan
de daadwerkelijke manager die belast is met de dagelijkse leiding. Het klinkt
misschien tegenstrijdig, maar het verdient de aanbeveling om daartoe als
vertrouwenspersoon iemand in te schakelen die geen rechtstreeks en
persoonlijk belang heeft in het bedrijf. Een dergelijke persoon, vaak een
advocaat, accountant, of consultant, kan op zijn beurt namelijk gemakkelijk
volmachten afgeven aan de daadwerkelijke bedrijfsleiding.
Een bedrijfsleiding die ook snel vervangen kan worden, als dat moet.
Het vervangen van een procuratiehouder met statutaire bevoegdheden vanuit
Nederland is daarentegen een gevaarlijk lastig en tijdrovend klusje. Er moet
Kompas - B.3

een nieuwe procuratie worden opgesteld, door het Braziliaanse Consulaat in
Rotterdam worden gelegaliseerd, en in Brazilië beëdigd worden vertaald.
Daarna is er een advocaat nodig om de statuten te wijzigen, die daarna in het
handelsregister geregistreerd moeten worden. "Minor detail": de vertrekkende
procuratiehouder moet de overdracht van zijn volmachten bekrachtigen met
zijn handtekening!... Maar er hoeft niet eens van misbruik of mismanagement
sprake te zijn. Er kan ook een ongeluk gebeuren. Is de
bedrijfsleider tevens uw procuratiehouder, dan loopt u het risico dat u op een
kwade dag ineens geconfronteerd wordt met een dubbel probleem.
De overname van een bestaand bedrijf kan het voordeel bieden van een
snelle start, waarbij u alles wat u nodig heeft in één keer in huis haalt. U moet
echter wel oppassen dat u niet ongemerkt dingen in huis haalt die u nièt
nodig heeft, zoals schulden of verantwoordelijkheden met terugwerkende
kracht.
Als het gaat om "Due Dilligence" is het spreekwoord "goede raad is duur" vaak
van toepassing. Maar niet alle dure raad is automatisch goed... Er staan in
Brazilië nogal wat familiebedrijven te koop wegens de problemen van
opvolging. Men zal atijd proberen om het moeilijk meetbare toekomstige
groeipotentiëel in de verkoopwaarde door te berekenen. Ook bestaat er het
risico dat u een "lege jas" koopt als blijkt dat de verkopende aandeelhouder als
bedrijfsleider onmisbaar was. Een intelligente constructie om dit alles te
ondervangen is een stapsgewijze overname, waarbij er bijvoorbeeld ieder jaar
20% aandelen worden overgeheveld, tegen een prijs die mede afhangt van
de resultaten van het afgesloten jaar. Op die manier garandeert u de
medewerking en betrokkenheid van de verkopende partij voor de periode die
u nodig heeft om de opvolging degelijk voor te bereiden.
Een vergelijkbare filosofie schuilt achter de gedachte om in een bedrijf deel
te nemen in plaats van het volledig overnemen. Bij de deelname in een
bestaand bedrijf is de band tussen de aandeelhouders en belanghebbers erg
sterk. Aan de positieve kant bevordert dat de betrokkenheid en vormt een
gezonde test voor de wederzijdse motivatie. Aan de negatieve kant is er het
feit dat bij het "samen in één schuitje" plaatsnemen ook
verantwoordelijkheden aan boord komen, met de ballast uit het verleden van
beide partijen.
Ook voor een minderheidsaandeel moet u in Brazilië vertegenwoordigd
worden door een procuratiehouder. In een alinea hierboven werd reeds het
advies gegeven om die functie niet toe te vertrouwen aan werknemers. In het
Kompas - B.3

geval van deelname in een bestaand bedrijf zou het natuurlijk nog
onverstandiger zijn om u statutair te laten vertegenwoordigen door uw
partner. Sterker nog: Een goed advies is zelfs om helemaal niet rechtstreeks
vanuit Nederland aandelen te kopen in een Braziliaans bedrijf! Beter is om
deel te nemen via een kleine eigen Braziliaanse "holding" BV. Van daaruit
kunnen aanpassingen en geschillen snel uitgevoerd en opgelost worden
binnen de Braziliaanse wet, zonder de nadelen van bureaucratische
vertragingen en zonder het gevaar dat er een moeilijk oplosbaar
internationaal conflict ontstaat. Omdat zo´n bedrijfje geen omzet of
werknemers heeft, zijn kosten van een dergelijke opzet bovendien erg klein,
in verhouding tot de strategische voordelen.
Ter illustratie van de bovenstaande argumenten om de accumulatie van
statutaire bevoegdheden en management functies te vermijden, volgt
hieronder een standaard tekst ter omschrijving van de volmacht waarover de
lokale procuratiehouder minimaal dient te beschikken om een bedrijf te
kunnen registreren:
.........to in its name demand within any venue, jurisdiction, court or
body, under the "Ad-Judicia et Negotia" article, subgrant powers, present
documents and do all need to achieve full compliance to this POWER OF
ATTORNEY and, in particular, represent the GRANTOR in the Company
to be organized, represent the GRANTOR at the Commercial Registry of
São Paulo, other bodies and private corporations, including the Finance
Ministry, the National Institute of Social Security, the Central Bank and
perform further necessary actions required for the constitution and
management, closure or sale of the company and / or parts thereof, as
well as accept judicial summons, calls, notices, acknowledgements, sign
and accept documents on behalf of the company, retain legal counsel,
promote amendments to the articles of association, accept and give
releases, subscribe agreements, admit, compromise and waive....
Kompas - B.3

B.4) De strategische en juridische onderbouwing van overeenkomsten
“Zonder goed wederzijds vertrouwen valt er geen zaken te doen. Mèt goed
wederzijds vertrouwen zijn contracten met ingewikkelde clausules eigenlijk
overbodig.” Dit is een stelling die de Nederlands-Braziliaanse Kamer van
Koophandel nogal eens te horen krijgt van Nederlandse ondernemers. De
Kamer is het daar echter pertinent mee oneens.
Hoeveel broers lopen er niet rond op deze wereld die elkaar niet meer
aankijken wegens een ruzie over de zaak? Waarmee maar bedoeld wordt:
een vertrouwensrelatie is ook niet alles. Omgekeerd zijn er voorbeelden van
succesvolle samenwerking tussen Braziliaanse en een Nederlandse bedrijven
die elkaar aanvankelijk voor geen meter vertrouwden. Waarmee aangetoond
wordt dat ook wàntrouwen geen onoverkoombare drempel hoeft te zijn. Het
indammen van een samenwerkingsverband door middel van goede afspraken
is hoe dan ook van fundamenteel belang, dat op lange termijn meestal meer
waarde blijkt te hebben dan persoonlijke vriendschap.
Terwijl het verleidelijk is om juist de succesverhalen in de schijnwerpers te
zetten, kan het des te interessanter zijn om de mislukkingen eens onder de
loep te nemen. De Nederlands-Braziliaanse Kamer van Koophandel kan dat
heel goed, omdat ze gedurende de afgelopen jaren tientallen Nederlandse
bedrijven op de voet heeft gevolgd. De dienstverlening van de Kamer kon
daartoe overigens aanzienlijk meer "verticale" diepgang krijgen nadat de wat
meer horizontale "eerstelijns" informatieversterking werd overgenomen door
posten binnen de diplomatieke dienst. Helaas kwam het echter ook vaak voor
dat de Kamer pas werd ingeroepen wanneer het al te laat was.
In een analyse van hoe de meeste samenwerkingsverbanden tot stand
kwamen, valt al meteen op dat twee-derde het gevolg zijn van een initiatief
dat ooit genomen werd aan de Braziliaanse kant. Dit duidt erop dat veel
Nederlandse ondernemers in zee gaan met een geïnteresseerde partij, zulks
in tegenstelling tot een pro-actieve speurtocht naar de meest interessante
partij. Niet noodzakelijkerwijze komt men daarbij uit op hetzelfde bedrijf.
Daarnaast blijkt achteraf in bijna alle gevallen van mislukking dat de transactie
ook contractueel zwak was afgedekt. Meestal klopten de contracten juridisch
nog wel, maar waren ze met name strategisch slecht onderbouwd. In deze
beschouwing willen we met name op het laatste ingaan, in de hoop dat de
schepen in nood bakens op zee kunnen zijn.
Kompas - B.4

De commerciëel ingestelde zakenman heeft vaak van nature al niet veel
geduld met juridische haken en ogen. In het geval van Brazilië komt daar nog
het feit bij dat er wetten en verordeningen bestaan op drie overheidsniveaus
(federaal, deelstaat en gemeentelijk), en dat de Braziliaanse wetgeving en
bureaucratie op vele punten anders is dan in alle andere landen. Tot overmaat
van ramp dienen alle documenten ook nog eens in de portugeese taal te
worden opgesteld, en geregistreerd te worden bij instanties waarvan er in
Europa soms geen equivalent bestaat. De verleiding is dan ook groot om één
en ander maar zo snel mogelijk over te laten aan een locale advocaat. In
sommige gevallen wordt zelfs gemakzuchtig gebruik gemaakt van de
advocaat van de andere partij. Die advocaat wordt vervolgens onder
tijdsdruk gesteld om de zaken zo snel mogelijk in orde te maken. Verstandige
ondernemers laten hun eigen advocaat in Nederland nog wel even meekijken,
maar komen daar ook niet zelden weer van terug: correspondentie tussen
Braziliaanse en Nederlandse advocaten belandt al snel in een wirwar van
vertalingen en pogingen om elkaars wettelijke vereisten duidelijk te maken,
waarbij beide partijen uiteraard proberen om hun cliënt zo goed mogelijk te
beschermen. Dit kan uitmonden in een kostbaar en tijdrovend transatlantisch
ping-pong spelletje.
Het grootste gevaar is echter dat de kern van de zaak tijdens het proces uit
het oog wordt verloren. Het is namelijk een groot misverstand dat advocaten
goed zijn in het opstellen van contracten. Advocaten zijn goed in het
aanpassen van contracten aan de wetgeving, meer niet. Er kan niet genoeg
op gehamerd worden: over de basis van een overeenkomst dienen de partijen
waartussen die overeenkomst wordt afgesloten het eerst tot in details eens te
worden. Dat moet gebeuren door middel van een "draft", een ontwerpovereenkomst,
danwel een gedetaillerde intentieverklaring. Het is helemaal
niet erg als daarin details staan die juridisch niet perfect zijn. Dàt is namelijk
het startpunt voor de advocaat. Niet eerder en niet later. Ook in een
Braziliaanse wetgeving waarbij "alles anders" is.
Eenmaal overtuigd van de noodzaak om zelf een ontwerp-overeenkomst te
maken, kan de volgende handleiding van check-punten wellicht van pas
komen:
Weet met wie u in zee gaat. Onderzoek de commerciële en financiële kracht
van uw potentiële partner, of laat dat doen op discrete wijze door een derde,
zoals de Nederlands-Braziliaanse Kamer van Koophandel.
Kompas - B.4

Denk na over de wederzijdse motivatie. U kent natuurlijk dat verhaal wel van
die Groningse aardappelboeren die met vereende kracht een zetmeelfabriek
oprichtten, om het vervolgens oneens te worden over het inkoopbeleid van
die fabriek. Was deze nou opgericht om winst te maken en de
aandeelhouders dividend uit te betalen, of juist méér om de boeren van een
lucratieve afzet te garanderen? Welnu, soortgelijke misverstanden ontstaan
bijvoorbeeld als een Nederlandse producent deelneemt in een Braziliaanse
joint-venture, zonder dat daarbij de wederzijdse belangen duidelijk zijn
uitgesproken. Stel je voor dat de Braziliaanse partner denkt hoge nettowinsten
te kunnen maken dankzij de goedkope levering van Nederlandse
componenten, terwijl de Nederlandse partner juist denkt gegarandeerd te zijn
van lucratieve afname van diezelfde componenten. Men kan zich voorstellen
dat dat een keer uitloopt in ruzie.
Wees redelijk. Geen enkele transactie is goed als deze niet aan beide partijen
ten gunste komt. Verplaatst u zich in de positie van uw partner, en neem ook
clausules op in diens belang.
Stop niet alle eieren in één mandje. De Braziliaanse wet vereist dat u voor uw
deelname een in Brazilië woonachtige persoon als procuratiehouder moet
aanstellen. Gebruik daar niet de bedrijfsleider voor. Zie ook uitleg ook het
vorige hoofdstuk.
Neem niet rechtstreeks deel in een Braziliaanse joint-venture: Volgens
dezelfde logica van de vorige regel is het verstandiger om deel te nemen in
een joint-venture via een kleine locale BV in volledig eigendom, dan
rechtstreeks. Daarmee kunnen aanpassingen en geschillen snel locaal worden
uitgevoerd en opgelost, zonder dat er een internationaal conflict ontstaat.
Identificeer belangrijke personen: Het komt vaak genoeg voor dat een
samenwerkingsverband misloopt zodra een sleutelfiguur bij één van de
partners wordt vervangen. Steunt het vertrouwen op één of meerdere fysieke
personen, noem deze dan in de overeenkomst als aangewezen personen voor
hun betreffende functies, en spreek af dat er overleg zal plaats vinden zodra
daar verandering in noodzakelijk is.
Wees flexibel in personeelsplanning: Nederlandse ondernemingen hebben
vaak een ideaal organisatieschema van werknemers en taakverdelingen, en
proberen dat model ook in hun dochterondernemimgen in andere landen te
hanteren. Niet zelden blijkt echter zo´n Nederlands model in Brazilië niet
Kompas - B.4

goed te werken. Het kan bijvoorbeeld zijn dat het profiel van de bedrijfsleider
een schaap met vijf poten blijkt, terwijl men ook met twee vierpotige schapen
aan de slag zou kunnen. Of dat een dure executive teveel tijd kwijt is met
bureaucratische handelingen die iemand anders zou kunnen doen.
Controleer gedelegeerde taken: Niveau-verschillen versterken hierarchische
afstanden aan de ene kant, en remmen het initiatief tot inspraak aan de
andere kant. Anders dan in Nederland stellen werknemers het niet altijd op
prijs verantwoordelijk gemaakt te worden voor de resultaten en vrij gelaten te
worden in de manier om die resultaten te bereiken. Er zijn voorbeelden van
Nederlandse managers die de betrokkenheid van medewerkers wilden
bevorderen met de beste bedoelingen, terwijl dat slechts werd opgevat als
zwak leiderschap en gebrek aan doortastendheid.
Maak een duidelijke taakverdeling:
Probeer alles te bedenken wat er eventueel moet gebeuren, en af te spreken
wie wat voor zijn rekening neemt. Wees daarin vooral ook specifiek. Een term
als “B stelt zich garant voor de verkoopondersteuning” is in feite al gevaarlijk
vaag. Bestaat die verkoopondersteuning uit het op de weg houden van een
team vertegenwoordigers, of kan B volstaan met het opnemen van de
telefoon...(?)
Bepaal hoe de regels worden opgesteld:
Zaken als de verkoop-strategie, de algemene koersbepaling en het prijsbeleid
kunnen worden beïnvloed door externe factoren. Het is daarom nóg
belangrijker om goed af te spreken hoe en door wie de regels kunnen worden
aangepast, dan het vastleggen van die regels zelf.
Onderschat de bureaucratische hindernissen en fiscale complexiteit niet:
Het is met name de omgekeerde bewijslast die maakt dat bureaucratische
hindernissen moeten worden genomen die er niet logisch uitzien. Denk
bijvoorbeeld aan verklaringen dat er geen schulden staan die verkregen
moeten worden bij partijen aan wie niets hoeft te worden betaald. Maar al te
vaak komen dergelijke dingen als ongeloofwaardig over op Nederlandse
ondernemers; het is verstandig uw zakenpartners op dit vlak niet te snel te
wantrouwen. Bij twijfels kunt u altijd op discrete wijze bij de Nederlands
Braziliaanse KvK om opheldering vragen.
Kompas - B.4

Verwar belastingdruk niet met de totale kosten van belastingafdracht:
Het is helaas maar al te gebruikelijk dat een belastingafdracht van een klein
bedrag veel meer kost aan interne administratieve verwerking. Volgens
onderzoek van Price Waterhouse Coopers wereldrecordhouder in
“Compliance Costs”.
Diep haalbaarheidsstudies uit tot de "bottom line":
Het besluit om in Brazilië te investeren, wordt meestal genomen op grond van
commerciële overwegingen zoals de omvang van de markt en het
groeipotentiëel, prijsniveaus, en concurrentie. Dat is voor Brazilië echter
onvoldoende. Als achteraf blijkt, dat de onderste regel met rode inkt wordt
geschreven, kan het te laat zijn voor de administratieve en fiscale
medewerkers om dat nog te veranderen.
Neem een budget op, en toch weer niet:
Het hebben van een gedetailleerd budget dat wederzijds is goedgekeurd, is
niet alleen een weerspiegeling van een serieus businessplan en voorkomt
latere misverstanden, de opstelling ervan alleen al is een goede oefening van
de samenwerking. Het is beter om te discussiëren over een budget dan om te
vechten over een balans! Net als bij de spelregels geldt echter dat deze met
regelmaat aangepast moet kunnen worden aan externe omstandigheden. Het
contract mag daartoe geen hinderpaal zijn. De oplossing is simpel: neem in
het contract op dat er een door weerszijden ondertekende begroting bestaat,
die een integraal onderdeel vormt van de overeenkomst, en die is bijgevoegd
als "side-letter". Die begroting zelf kan voorts met –een afgesproken-
regelmaat worden vervangen.
"Never trust government":
Zijn overheden nergens ter wereld de gemakkelijkste klanten, in Brazilië komt
daar nog bij dat bestaande contracten of verstrekte belastingvoordelen niet
altijd door politieke opvolgers worden gerespecteerd.
Maak afspraken over informatieverstrekking en verslaggeving:
Er dient bepaald te worden wie wat voor informatie aan de ander zal
verstrekken, in welke vorm en met welke regelmaat.
Werk diverse scenarios uit, tot en met de meest rampzalige:
Denk aan natuurrampen, politieke onrust, bedrijfsongevallen, energiegebrek
en al het andere wat maar enigszins fout zou kunnen gaan. Bepaal
vervolgens wie de verantwoording draagt en / of wie de desbetreffende
Kompas - B.4

verzekeringen dient af te sluiten, en hoe zal worden omgegaan met dergelijke
omstandigheden voor zover deze niet afgedekt kunnen worden. Met name
het laatste kan voorkomen dat één van de partijen de afspraken niet kan
nakomen en daardoor ongewild van contractbreuk kan worden beschuldigd.
Tref compensatieregelingen:
Bepaal bij ieder onderdeel van de overeenkomst waar mogelijk hoe de ene
partij zal worden gecompenseerd als de andere de betreffende afspraak niet
na komt of kan komen. Dit voorkomt dat het hele contract kan worden
bestempeld als verbroken, bij het niet nakomen van een klein onderdeel.
Construeer nooduitgangen:
Bepaal met welke opzeggingstermijn een partner kan uitstappen, en verzeker
de mogelijkheid tot overname van diens aandelen als "first right of refusal".
Nòg beter is om alvast een formule vast te leggen voor de waardebepaling
van die aandelen. Bepaal echter wel dat alle verplichtingen die voortkomen
uit de geldige duur van de overeenkomst van kracht blijven ook na
opzegging, totdat ze volledig zijn afgewikkeld.
Neem een arbitrageclausule op:
Spreek af dat alvorens er naar de rechter wordt gestapt, er nog een
bemiddelingspoging zal worden ondernomen door een door beide partijen
gerespecteerde arbiter. In het geval van Brazilië kan dat zijn de "Eurocâmara
de Arbitragem", waarvan de Nederlands-Braziliaanse Kamer van Koophandel
één van de "founding members" is.
Laat een advocaat de puntjes op de "i" zetten:
Het "aftimmeren" van volmachten die juridische, fiscale of arbeidsrechterlijke
gevolgen hebben, is zaak voor de vakman. Hetzelfde geldt voor de juiste
omschrijving van concurrentie-bedingen; deze zijn slechts geldig binnen de
daartoe geldende wettelijke bepalingen. Dit geldt ook voor de bescherming
van intellectueel eigendom. Verder zal de advocaat u wijzen op de bepaling
van de geldigheidsduur van de overeenkomst, de van toepassing zijnde
wetgeving, de controle van de handtekeningsbevoegdheid van de
ondertekende partijen, de wenselijkheid of noodzaak tot het hebben van
getuigen, en de juiste registratie van de overeenkomst bij de daartoe
betreffende instanties.
Het laatste punt moge duidelijk maken dat het inschakelen van een advocaat
wel degelijk noodzakelijk is. Maar de veertien eerste punten zijn met name
Kompas - B.4

van strategisch belang. Aangezien het weglaten daarvan niet direct juridische
consequenties heeft, zal uw advocaat u er niet noodzakelijkerwijze op attent
maken. En daarmee komen we terug op ons standpunt dat u als zakenman
toch echt eerst zelf uw best zal moeten doen op een ontwerp-overeenkomst.
Daarbij kunt u hulp krijgen van de Nederlands-Braziliaanse Kamer van
Koophandel. Per definititie heeft de Kamer weinig technisch verstand van uw
specifieke branche. Maar terwijl u als specialist gefocussed bent op de details
van de bomen, kan de Kamer als buitenstaander ineens een gemiste
kernvraag stellen over het bos. Niet zelden bleek dat nuttig. Daarnaast
beschikt de Kamer over een groot netwerk van mensen die u verder kunnen
helpen met specifieke zaken, zoals advocatenkantoren, logistieke
dienstverleners, service op het gebied van visa-verstrekking, fiscaal adviseurs,
makelaars, head-hunters, auditors, boekhouders, enzovoorts.
Ook is de Kamer ten alle tijde bereid om uw bedrijf en uw producten of
diensten te helpen promoten, waartoe ze een arsenaal aan mogelijkheden
heeft. Maar eerst het zuur, en dan het zoet.
Kompas - B.4

B.5) Implicaties van de Braziliaanse regels aangaande valuta wissels
In Brazilië zijn de doelstellingen voor het gebruik van de fondsen van
doorslaggevend belang bij de goedkeuring van overboekingen. Ter illustratie:
het simpelweg overboeken van geld naar een buitenlandse rekening om
liquiditeitsredenen, zoals gemakkelijk te doen is in de meeste landen, is voor
een Braziliaans bedrijf niet toegestaan.
Hieronder volgt een overzicht van de vier meest voorkomende doelstellingen
die ten grondslag kunnen liggen aan de toestemming om geld Brazilië in of uit
te krijgen.
Financiële investeringen en niet-handelsgerelateerde leningen:
Deze investeringen omvatten leningen en aandelen, maar zijn hier niet tot
beperkt. Alle transacties in deze groep dienen bij voorbaat door de
Braziliaanse Centrale bank te worden goedgekeurd.
In het geval van een lening moeten de volgende documenten meestal aan de
overboeking vooraf gaan:
- Een verklaring van de schuldenaar
- Een verklaring van de schuldeiser
- Een "R.O.F." ("Registro de Operação Financeira") /registratie van financiële
transactie,
verstrekt door een Braziliaanse bank.
In deze verklaringen dienen zaken aan bod te komen als gegevens van beide
partijen, totaalbedrag, afbetalingsschema, rente, en looptijd. Afhankelijk van
het type investering mag de looptijd variëren van 91 dagen tot vijf jaar.
Bij dit alles zullen beide partijen diverse persoonlijke gegevens moeten
overleggen zoals oprichtingsaktes, uittreksels, en procuraties waarmee de
handtekeningsbevoegheid van de ondertekenende personen kan worden
aangetoond.
De uiteindelijke geldstroom vindt daarna plaats in de onderstaande volgorde:
1. De uitlenende partij verzoekt aan een bank in Nederland om geld over te
maken naar een specifieke en gespecificeerde rekening van een bank in
Brazilië;
2. Zodra deze Braziliaanse bank het geld ontvangt, kan deze een
wisselcontract voor de buitenlandse valuta opstellen waarin de koers naar
Braziliaanse Reais wordt vastgesteld en waarin wordt verwezen naar het
eerdergenoemde "R.O.F.".
3. Daarna wordt het bedrag op de rekening gestort van de lenende partij.
Kompas - B.5

Op de dag van terugbetaling zal het hoofdbedrag plus de rente gestort
moeten worden, waarbij de volgorde is:
1. De lenende partij maakt het bedrag in Reais (R$) over aan de Braziliaanse
bank;
2. De Braziliaanse bank koopt voor dat bedrag vreemde valuta, en maakt het
over aan de schuldeiser;
3. De Braziliaanse bank sluit op deze manier de transactie af.
De hierboven omschreven procedure is van toepassing op de meeste
financiële investeringen.
Soms zijn echter aanvullende documenten nodig, afhankelijk van de zaak in
kwestie. Bijvoorbeeld, als er sprake is van beurstransacties, wordt er een
profiel vereist dat een beeld geeft van de financiële "gezondheid" van de
betreffende middelen. En zo zijn er vele variaties en opsommingen van
relevante documenten, wat per geval verschillend is. Maar steeds hangt alles
tenslotte af van de bedoelingen van de transactie.
Handel gerelateerde leningen:
Dit zijn transacties die in het algemeen betrekking hebben op import of
export, of op beide.
In het geval van exporten mogen buitenlandse kopers vooruitbetalingen
doen, zowel met korte als lange looptijden. De korte "prepayments" mogen
een maximale duur van 360 dagen hebben, en vereisen voorafgaande
toestemming van de Centrale Bank. De lange "prepayment ACC´s" mogen
een maximale duur hebben van vijf jaar, maar toestemming van de Centrale
Bank is nodig waarbij dezelfde documenten moeten worden overlegd als
omschreven in B.5.1. In alle gevallen vormt een bank in Brazilië onderdeel in
de geldstroom.
In het bijzonder in geval van ACC-transacties is het voordeel dat tussenkomst
van de bank een garantie vormt voor de levering van de beloofde prestaties.
Men kan zich afvragen wat het verschil in de praktijk is tussen een lang
lopende lening van werkkapitaal en een lang lopende exportvooruitbetaling.
Het antwoord is als volgt:
Bij financiële leningen moet het hoofdbedrag plus rente worden terugbetaald,
waarbij er op het laatste een "withholding tax" van 25% van toepassing is, die
niet geldt voor export vooruitbetalingen.
Oprichtingskapitaal van Braziliaanse ondernemingen en dividenden:
Oprichtingskapitaal of kapitaalsverhogingen dienen van te voren te worden
vastgelegd in de oprichtingsakte cq. statuten van het bedrijf, en goedkeuring
Kompas - B.5

van de Centrale Bank is nodig om het proces te starten, waarbij de volgende
documenten moeten worden overlegd:
1. Oprichtingsakten en statuten met alle wijzigingen, inclusief de onderhavige
acquisitie,
2. De balansen van de laatste drie fiscale jaren, gecontroleerd door een
onafhankelijke auditor,
3. Koop- en verkoopakten,
4. "R.D.E.-IED" ("electronische registratie van verklaring van rechtstreekse
buitenlandse
investering")
De geldstroom volgt stappen die vergelijkbaar zijn met die zoals hierboven
omschreven.
De uitbetaling van dividend moet worden geregistreerd via "R.D.E. -IED", en
wordt niet belast zolang het wordt geherinvesteerd in het bedrijf. Bij
overmaking naar het buitenland geldt er een withholding tax van 17,647%.
Overmakingen bij import of export van goederen en diensten:
Aan het eind van 2006 werden nieuwe regels van kracht waarbij de
bemiddelende en controlerende rol van banken werd versterkt. De te nemen
stappen en te overleggen documenten zijn vergelijkbaar met de
bovengenoemde.
De vrachtbrieven moeten na inscheping niet rechtstreeks naar de klant, maar
naar de bank worden gestuurd, die controle uitoefent op levering en betaling,
en zorg draagt voor de juiste registratie bij de Braziliaanse autoriteiten en voor
het converteren van de betreffende buitenlandse valuta naar Braziliaanse
Reais.
Nieuw is de mogelijkheid dat tot maximaal 30% van de waarde ook op een
speciale rekening van een Braziliaanse bank buiten Brazilië mag worden
belegd, mits bestemd voor export gerelateerde zaken.
Bij Braziliaanse importen zijn de procedures vrijwel identiek in omgekeerde
richting.
(Dit hoofdstuk kwam tot stand met vaktechnische medewerking van de
RABOBANK)
Kompas - B.5

C) IMPLEMENTATIE
C.1) Investeringsstrategiëen en hun juridische voor- en nadelen
Hoewel de mogelijkheid tot het openen van een Braziliaans filiaal in eigendom
van een Nederlands bedrijf in theorie bestaat, wordt deze optie zelden of
nooit gebruikt vanwege de kostbare en tijdrovende procedure, waarbij de
Braziliaanse Minister van Handel en Industrie zijn persoonlijke goedkeuring
moet geven.
Het komt er dus op neer dat bedrijven in Brazilië alleen kunnen bestaan als
onafhankelijke partijen, al dan niet in volledige of gedeeltelijke eigendom van
bedrijven of personen in het buitenland.
Zelfs een klein verkoopkantoor zal daarom een eigen status dragen die los
staat van het moederbedrijf.
Buitenlandse investeerders hoeven niet persé met Braziliaanse partners te
werken, tenzij er sprake is van een zogenaamde strategische sector als de pers
of transport, die voorbehouden blijven aan controle door Braziliaanse
aandeelhouders.
Wel is het zo dat buitenlandse aandeelhouders vertegenwoordigd moeten zijn
door een in Brazilië woonachtige procuratiehouder, hetgeen in eerdere
hoofdstukken reeds nader werd toegelicht.
De oprichtingsakte dient te worden opgesteld en ondertekend door een
Braziliaanse advocaat.
De meest voorkomende ondernemingsvormen zijn de naamloze
vennootschap "Sociedade Anônima S.A.", en de besloten vennootschap
"Sociedade Limitada Ltda".
Hoewel de hoofdelijke aansprakelijkheid van de aandeelhouders in beide
gevallen in theorie wordt beperkt tot hun proportionele investering, bestaan
er op deze regel in Brazilië meerdere uitzonderingen, zoals ook wordt
omschreven in hoofdstuk E.1). De Braziliaanse wet voorziet verder nog in
andere vormen van rechtspersonen zoals Verenigingen en Consortia, waarin
respectievelijk sprake is van initiatieven zonder winstoogmerk en
samenwerkingsverbanden waarin de deelnemende partijen hun rechten en
plichten onderling verdelen.
Kompas - C.1

De Naamloze Vennootschap "S.A.":
Deze ondernemingsvorm heeft met name de voorkeur als er flexibiliteit nodig
is in de deelname van aandeelhouders, of als men voornemens is de
onderneming op de beurs te laten noteren. Wegens ruimtegebrek en gezien
het feit dat dit niet het geval is bij de meeste lezers, laten we de méér
gedetailleerde informatie over de Braziliaanse vennootschap achterwege.
Deze blijft electronisch leverbaar voor belanghebbenden.
De Besloten Vennootschap "Ltda":
Een Ltda wordt opgericht door middel van de handtekening van de
deelnemers in een oprichtingsakte / statuut ("Contrato Social" genaamd),
waarbij er, -in tegenstelling tot de naamloze vennootschap- maar één klasse
aandeelhouders bestaat, die in dit geval quotahouders worden genoemd.
Het verhogen of verlagen van het geregistreerde kapitaal, net als alle andere
wijzigingen in de statuten van het bedrijf, vereist de goedkeuring van de
quotahouder(s) die ten minste driekwart van het geregistreerde kapitaal
vertegenwoordigen, wat bovendien eerst moet zijn volgestort alvorens een
dergelijke wijziging wordt toegestaan.
De Ltda kan worden bestuurd door een of meer personen, die quotahouders
kunnen, maar niet hoeven zijn. De hoofdelijke aansprakelijkheid van de
bedrijfsleiding beperkt zich tot zaken die rechtstreeks gerelateerd zijn aan
persoonlijk (wan)gedrag, of die in strijd zijn met de statuten van het bedrijf.
De geregistreerde statuten kunnen gewijzigd worden op zaken als
geregistreerd kapitaal, bedrijfsnaam, adres, quota-houderschap, en
deelnemers.
Omdat quota´s niet worden uitgegeven in de vorm van aandeelcertificaten,
maar slechts worden genoemd in de statuten, worden er voor alle
veranderingen op dat vlak wijzigingen in de statuten vereist.
Naast de verplichting om statutenwijzigingen te laten goedkeuren door de
houders van driekwart van de quota´s, is er een jaarlijkse
quotahoudersvergadering verplicht waarin zaken als bedrijfsleiding en
financiële rapportage ter sprake dienen te komen.
In sommige gevallen kan e.e.a. "stil" op papier plaats vinden met de
handtekening(en) van de procuratiehouder(s).
Het sluiten van een bedrijf kan volgens de wet geschieden in de volgende
gevallen: (i) de sluitingsdatum wordt bereikt zoals was voorzien in de
oprichtingsakte, (ii) volgens unaniem besluit van de quotahouders, (iii)
volgens besluit van quotahouders die de meerderheid vertegenwoordigen, (iv)
door de enige overgebleven quotahouder, als deze niet binnen een periode
Kompas - C.1

van 180 dagen een wettelijk verplichte andere quotahouder kan vinden, (v)
door gebrek aan vergunningen, of (vi) wegens faillissement.
Het overlijden van een quotahouder hoeft de juridische voortgang van de
Ltda niet te beëindigen als de statuten in regels voorzien wat betreft
opvolging.
Algemene regels en draaiboek voor oprichting van een bedrijf:
Alle Braziliaanse bedrijven zijn in principe toegestaan om deel te nemen in
andere bedrijven, activiteiten af te stoten ("spin-offs"), of met andere
bedrijven samen te smelten ("mergers").
Aandeelhouders in een S.A. of quotahouders in een Ltda kunnen zowel
bedrijven als personen zijn. Buitenlandse deelnemers moeten echter
vertegenwoordigd worden door een in Brazilië woonachtige
procuratiehouder, en zich daarnaast laten inschrijven in het Braziliaanse
belastingregister, "Cadastro Nacional de Pessoas Jurídicas - CNPJ" in het geval
van een bedrijf of "Cadastro de Pessoas Físicas CPF" in het geval van een
individu.
Om het verplichte "CNPJ" belastingnummer aan te vragen, moeten
Nederlandse bedrijven een uittreksel overleggen uit het Register van Kamers
van Koophandel en Fabrieken, alsmede een duidelijk omschreven machtiging
aan de procuratiehouder.
(Let op I - red.): Om internationale transacties te vergemakkelijken kunnen de
Kamers van Koophandel in Nederland ook kortere engelstalige
samenvattingen uit het vestigingsregister verstrekken, maar deze volstaan in
de praktijk vaak niet. Beter is het om de volledige Nederlandstalige versie aan
te vragen waaruit met name ook de handtekeningsbevoegdheid blijkt.
(Let op II - red.): De machtiging aan de procuratiehouder moet in een groot
aantal volmachten voorzien, en mag niet te veel worden "bijgeschaafd". (zie
ook hoofdstuk B.3).
Deze documenten moeten worden gelegaliseerd bij het Braziliaanse Consulaat
in Rotterdam, en daarna door een beëdigde vertaler naar het Braziliaanse
Portugees worden omgezet.
(Let op III - red.): Het Braziliaanse Consulaat in Rotterdam heeft het recht om
in sommige gevallen een autenticiteitsverklaring van documenten te eisen van
een notariskantoor.
(let op IV - red.): De Braziliaanse overheidsdiensten erkennen geen beëdigde
vertalers buiten Brazilië, terwijl er maar weinig in Brazilië beschikbaar zijn.
Kompas - C.1

De belangrijkste bedrijfsactiviteiten dienen in de bedrijfsnaam te worden
weerspiegeld, en wel in de Portugese taal. Alvorens een bedrijfsnaam kan
worden toegekend, moet eerst worden bezien of deze niet reeds in gebruik is.
De bescherming van een bedrijfsnaam is daardoor automatisch, in de
jurisdictie (deelstaat) van vestiging. Daarbuiten zullen desgewenst extra
initiatieven moeten worden ontplooid om een bedrijfsnaam van nationale
bescherming te voorzien.
Als de bovengenoemde documenten zijn verzameld, gelegaliseerd en
vertaald, en de basisgegevens zoals aandeelhouders, oprichtingskapitaal,
adres, activiteiten, en management door een advocaat in een oprichtingsakte
zijn verwerkt, kan de eerste stap worden genomen om het bedrijf te laten
registreren in het vestigingsregister van de locale "Junta Comercial".
Zodra dit is gebeurd, bestaat het bedrijf officiëel en worden rechten en
plichten van kracht, ook al kan er nog niet met werk worden begonnen.
Nu moet er voor het bedrijf namelijk eerst een lokaal "CNPJ" belastingnummer
worden aangevraagd bij de Federale Belastingdienst. Pas met dat nummer
kan er een bankrekening worden geopend, en kunnen inkopen en verkopen
plaats vinden.
Als het bedrijf slechts service verleent kan een willekeurig adres dienst doen,
en is er ook geen aparte inschrijving nodig bij het Deelstaatgouvernament in
de betreffende deelstaat, voor bedrijven die goederen willen verhandelen is
die inschrijving wel nodig.
Tussen de aanvraag en toekenning van een Deelstaatinschrijving ("Inscrição
Estadual") kunnen maanden verstrijken, ook al omdat men het pand eerst
door een inspecteur wil laten goedkeuren. Volgens de wettelijke vereisten die
van toepassing zijn op inschrijvingen op Deelstaatniveau moet er niet alleen
een individuele bedrijfsruimte met eigen voordeur zijn, maar ook een
opslagplaats met vergunning voor de opslag van het soort goederen waarin
men wil gaan handelen.
Helaas nemen de inspecteurs op deelstaatniveau de laatste tijd geen
genoegen meer met het op- en overslaan in panden van derden. Dit criterium
komt vooral voor Nederlandse ondernemers vaak als ongeloofwaardig over.
En tenslotte moet men ook nog een Gemeentelijke vergunning ("Alvará de
Funcionamento") aanvragen. Bedrijven die puur aan dienstverlening en niet
aan handel doen, moeten bovendien een apart gemeentelijk belastingnummer
(Inscrição Municipal) aanvragen.
Kompas - C.1

Het uitschrijven van facturen door kleine bedrijven dient te geschieden op
genummerde blokken die slechts mogen worden aangemaakt door daartoe
gemachtigde drukkerijen. Grote bedrijven doen dat sinds kort on-line, waarbij
het nummer en sequentie volgt die door de belastingdienst wordt afgegeven.
En dan hebben we het nog over twee soorten: een factuur voor de verkoop
van goederen voorziet in de afdracht van de Deelstaat "ICMS" belasting, en
een faktuur voor de levering van diensten voorziet in de afdracht van de
Gemeentelijke "I.S.S." belasting.
Zo moet een fotozaak in Brazilië volgens de letter van de wet twee aparte
BTW-bonnen afgeven: één voor de ontwikkeling van het fotorolletje en één
voor de verkoop van een nieuw rolletje.
Tenslotte is het nog van belang om te melden dat er voor vele
bedrijfsactiviteiten nog aparte vergunningen kunnen worden vereist. Zo
kunnen technische ontwerpen bijvoorbeeld alleen op naam van het bedrijf
worden afgetekend door een ingenieur met een "CREA" inschrijving.
("Conselho Regional de Engenharia e Arquitetura").
In de praktijk betekent dit dat er een Braziliaanse ingenieur moet worden
ingehuurd want het erkennen van een diploma dat buiten Brazilië werd
behaald, is een lastige en uiterst tijdrovende aangelegenheid.
Voor bedrijven die aan import of export willen doen, moet er nog door een
bijzonder zure appel worden gebeten: de douaneafhandeling mag dan wel op
zeer moderne wijze via het "RADAR-SISCOMEX" netwerk geschieden, om in
te loggen dient er eerst een paswoord te worden afgegeven door diezelfde
douanedienst. Ten eerste is het aantal documenten wat daarbij moet worden
overlegd zeer groot en bovendien deels onvoorspelbaar, waardoor het proces
zeer tijdrovend wordt (volgens de laatste ervaringen tussen vier en twaalf
maanden). Bovendien worden er eisen gesteld waarvan de logica niet voor
zichzelf spreekt. Zo is het sindskort een officiële norm dat bedrijven geen
importen mogen doen waarvan de waarde hun opgelegde oprichtingskapitaal
te boven gaat, alsof er enig verband zou bestaan tussen die grootheden.
Als vermoedelijke oorzaak voor het laatste gaf een specialist onlangs de
theorie dat men de oprichting van veel kleine import- en exportbedrijfjes
langs deze weg wil tegengaan.
(dit hoofdstuk kwam tot stand met vaktechnische medewerking van
NORONHA ADVOGADOS)
Kompas - C.1

C.2) Juridische aspekten bij de aanschaf van onroerend goed door niet-
Brazilianen
De aanschaf van onroerend goed in Brazilië wordt geregeld bij de grondwet,
waarin principe de regels niet verschillen tussen die voor Brazilianen niet-
Brazilianen, zei het dat er beperkingen bestaan in het recht op de aanschaf
van grond in landbouw- en grensgebieden, alsmede in specifieke gebieden
die van belang worden geacht voor de nationale veiligheid.
Alvorens tot de aanschaf van onroerend goed kan worden overgegaan dient
de portentiële koper zich te registreren bij de Braziliaanse Federale
belastingdienst, en een belastingnummer aan te vragen. Voor individuele
personen is dat een “CPF”; “Cadastro Pessoa Física”, en voor bedrijven een
“CNPJ”; “Cadastro Nacional de Pessoa Jurídica”. Om zulks te bewerkstelligen
moeten een groot aantal documenten worden overhandigd, waarbij het voor
bedrijven geldt dat er tevens een in Brazilië woonachtige procuratiehouder
moet worden aangesteld, die vervolgens over brede volmachten moet
beschikken. (zie ook de andere benodigdheden en wetenswaardigheden voor
de oprichting van een bedrijf in de hoofdstukken B.3 en C.1)
Een lastig bijkomend feit is dat de meeste documenten in Nederland door een
notariskantoor gelegaliseerd moeten worden en moeten worden
afgestempeld door het Braziliaanse Consulaat in Rotterdam, om vervolgens te
worden vertaald door een in Brazilië geregistreerde beëdigde vertaler.
In de Braziliaanse praktijk beginnen verkoop transacties van onroerend goed
meestal met een voorlopig contract, bijvoorbeeld onder de naam
“Compromisso de Compra e Venda”, wat lettelijk vertaald betekent
“Overeenkomst tot Koop en Verkoop”. Hierin belooft de verkoper het
onroerend goed niet aan anderen aan te bieden voor een bepaalde periode,
meestal 30 dagen, terwijl beide partijen beloven binnen die periode alle
documenten te zullen verzamelen. Bij de ondertekening van dit
“Compromisso” wordt meestal een aanbetaling gevraagd, vaak 10 tot 20%
van de koopsom. Als het de verkopende partij niet lukt om de documenten
binnen die tijd te verzamelen die nodig zijn om het pand daadwerkelijk te
mogen verkopen, moet deze aanbetaling aan de koper worden terugbetaald.
Als het de kopende partij daarintegen niet lukt om de documenten en / of het
restantbedrag binnen die tijd te verzamelen, is het niet ongebruikelijk dat de
aanbetaling, of tenminste een deel daarvan, als boete wordt ingehouden.
Makelaarskantoren, “Agência Imobiliária” genaamd, mogen niet worden
verward met notariskantoren in Nederland. Het zijn namelijk geen officiële
Kompas - C.2

instanties die de koop bekrachtigen en registreren. Dat laatste moet apart
gebeuren bij de gemeentelijke instanties.
Makelaarskantoren zijn puur commerciëel en hebben slechts als doel op koper
en verkoper bij elkaar te brengen, bijna altijd op commissie-basis.
De verkopende partij zou bijvoorbeeld kunnen stuiten op schulden in het
condominium, bij de belastingdienst, lopende rechtzaken, of twijfelachtige
eigendomsrechten, die de verkoop in de weg staan.
De kopende partij, zeker als niet-Braziliaanse, heeft echter veel meer werk om
de documenten zoals omschreven te verzamelen, en loopt dus een groter
risico dat zulks binnen de gestelde termijn niet lukt. Zeker als er nog een
bedrijf moet worden opgericht, of een bankrekening moet worden geöpend.
Volgens de regels van de Braziliaanse Centrale Bank mogen banken namelijk
geen rekening-courant openen op naam van niet-ingezetenen.
En zonder bankrekening is het uiteraard lastig om de restantbetaling te
voldoen.
Helaas bestaan er verkopers en makelaarskantoren die niets vermoedende
buitenlanders met opzet in deze valkuil lokken om op legale wijze
aanbetalingen op te strijken.
Eigendomsrechten worden pas effectief overgeschreven door middel van
registratie in het Gemeenteregister, waartoe eerst nog een notarisverklaring
wordt vereist. Die verklaring betreft een publiekelijk en officiëel document, en
het Notariskantoor heet “Tabelião de Notas”. Helaas verwarren Nederlandse
kopers deze combinatie maar al te vaak met het voorlopige contract van een
makelaar.
Bij de ontwikkeling van nieuwe projekten is het bovendien van groot belang
om na te gaan of alle milieuvergunningen zijn verstrekt en/of zelfs mogelijk
zijn.
Het terugstorten van geld naar Nederland bij de wederverkoop vereist
toestemming van de Centrale Bank, die slechts zal worden verstrekt op
voorwaarde dat de oorspronkelijke aanschaf aantoonbaar op volledig juiste en
gedeclareerde wijze heeft plaatsgevonden.
De Nederlands-Braziliaanse Kamer van Koophandel raadt u wegens al deze
redenen met klem aan om u te laten beleleiden door een vakkundig
advocatenkantoor bij de aanschaf van onroerend goed in Brazilië. Daarbij is
het bovendien van groot belang geen genoegen te nemen met de advocaat
van de verkopende partij en/of van een bemiddelend makelaarskantoor.
(dit hoofdstuk kwam tot stand met vaktechnische medewerking van
NORONHA ADVOGADOS)
Kompas - C.2

C.3 De Braziliaanse milieuwetgeving
De Braziliaanse milieuwetgeving, in het bijzonder sinds de invoering van de
nationale wet 6.938 die in 1981 werd ingevoerd, voorziet in
controlemechanismen en –instrumenten en fiscale controle op het gebied van
milieu, met het oog op de bescherming van de biodiversiteit, de locale
gemeenschappen en de ondersteuning van projecten, ondernemingen,
activiteiten en bouwwerken.
Vanwege natuurlijke aspecten in een gebied en/of de bestaande
ecosystemen, kunnen er beperkingen bestaan bij de aanschaf van onroerende
goederen en aan ingrijpende wijzigingen daarvan. Zulks is bijvoorbeeld het
geval in gebieden die permanent beschermd worden, conform het wetboek
van bosbouw (wet 4.771/65 en de daaropvolgende wijzigingen) en de
resoluties van de "Conselho Nacional do Meio Ambient – CONAMA", Nos.
302/02, 303/02 em 369/06, waarin deze zijn aangewezen als beschermde
eenheden (vanaf de federale wet 9.985/00, die het Nationale systeem voor
beschermde eenheden ("SNUC") in het leven riep.
Er bestaan daarnaast andere gebieden waarop deze wetsbeperkingen
gedeeltelijk van toepassing zijn. In deze gevallen kunnen speciale
milieuvergunningen worden vereist voor bedrijven, bouwwerken en
activiteiten, met name waar deze een degradatie van het milieu kunnen
veroorzaken, in welke vorm dan ook, inclusief wegens vervuilende uitstoot,
die uiteraard ook een natuurbeschermende regelgeving verdient. De
administratieve procedure kan worden onderverdeeld in drie fasen, waarbij
elke fase wordt afgesloten met de verkrijging van voorlopige vergunningen;
De plannen, de bouw, en de uitvoering. Elke fase moet in het algemeen
worden voorafgegaan door grondig onderzoek en milieutechnische
goedkeuringen, zoals de "Relatorio Ambiental Preliminar – RAP", de "Relatorio
de Controle Ambiental – RCA", de "Estudo de Impacto Ambiental / Relatorio
de Impacto do Meio Ambiente" – EIA/RIMA, "Plano Basico Ambiental – PBA",
en anderen. Tot slot wordt de impact op het milieu gemeten, welke wordt
vastgesteld door een mileutechnische goedkeuringsdienst die bevoegd is tot
het nemen van maatregelen die negatieve effecten kunnen beperken of
compenseren.
Dergelijke maatregelen en besluiten zijn onvoorwaardelijke vereisten om met
een bepaald project door te kunnen gaan, op straffe van de administratieve
boetes en andere straffen zoals die zijn voorzien in de wet, waarbij we met
name wijzen op de resoluties zoals vastgelegd bij de "CONAMA" onder de
nummers 01/86 en 237/97.
Kompas - C.3

Naast de bescherming van natuurgebieden, richt de wetgeving zich ook op
het behoud van gebieden waarin de traditionele gemeenschappen, zoals die
waar nog Indianen leven. Deze gebieden worden eveneens beschouwd als
permanent beschermde gebieden. Daarbij wordt niet alleen de natuur in
bescherming genomen, maar ook de culturele en sociale aspecten. In deze
gebieden worden slechts investeringen toegestaan, die een groot sociaal of
publiekelijk belang dienen en die geen afbreuk doen aan de genoemde
bescherming van de oorspronkelijke bevolking. Daarnaast kunnen er bij
investeringen in zulke gebieden extra compensatiemaatregelen worden
vereist, zoals omschreven in de regels 369/06 en 371/06 van de CONAMA.
Vanuit institutioneel oogpunt kunnen procedures voor het verkrijgen van een
milieu-vergunning plaatsvinden op gemeentelijk niveau (afhankelijk van het
wel of niet bestaan van een gemeentelijk milieu orgaan), provinciaal niveau of
landelijk niveau, conform het bereik van het onderhavige project, diens
karaktereigenschappen en omvang. Zelfs als de federale overheid het
competente beslissingsorgaan is, kan het voorkomen dat provinciale of
gemeentelijke lichamen zich mengen in de procedure wanneer er locale of
regionale belangen in het geding zijn.
Een ander aspect waar rekening mee dient te worden gehouden, is de
degradatiegraad van het milieu waarvoor de onderneming wordt
geklassificeerd. Van doorslaggevend belang is de mate waarin de aanvragers
potentiele veroorzakers zijn van milieudegradatie. Het toekennen van de
milieuvergunning zal noodzakelijkerwijs afhangen van een voorafgaande
studie met betrekking tot de impact van de onderneming op het milieu.
Uiteindelijk zal het onderzoek resulteren in een verslag over de gevolgen voor
het milieu ("EIA/RIMA"), welke voor de burgers ter openbare inzage ligt.
Hierbij wordt de onderneming onderworpen aan de beoordeling van de
betrokken partijen, overheden, niet-gouvernamentele organisaties en
onderzoeksinstituten.
Vanuit milieuoogpunt is het al met al voor de ondernemer die voornemens is
investeringen of activiteiten in Brazilië te ontplooien, aan te bevelen om van
te voren grondig onderzoek te laten uitvoeren bij alles wat een
milieutechnisch onderwerp van discussie kan worden. Om deze reden is
kennis van het gebied waarin men wil investeren noodzakelijk. Men doet er
verstandig aan om naast de reeds genoemde aspecten ook onderzoek te laten
doen naar hydrografische aspecten en afbakeningen, naast natuurlijk de
eigendoms- en exploitatierechten van de grond.
(dit hoofdstuk kwam tot stand met vaktechnische medewerking van
ARCADIS-TETRAPLAN S/A)
Kompas - C.3

C.4) Het belastingstelsel en de belastingplanning
Het onderwerp belastingen in Brazilië is niet eenvoudig, maar ook niet
onoverkomelijk. Er zijn veel verschillende belastingen op federaal-, staats- en
gemeenteniveau en hiernaast zijn er ook nog administratieve eisen die gesteld
worden door de wet. Hoewel niet alle wetten even eenvoudig te interpreteren
zijn en wetten soms onderling conflicterend kunnen zijn, kan in de meeste
gevallen een onderneming met hulp van adviseurs zich een weg banen door
het woud van verschillende belastingen. Dit ondanks dat er in een aantal
gevallen keuzes gemaakt moeten worden. Er moet ook rekening gehouden
worden met het feit dat de onderneming altijd de bewijslast draagt.
Brazilië kent een systeem waarin onderhandeling niet mogelijk is zoals wij dat
gewend zijn in Nederland. Dit resulteert voor grote ondernemingen vaak in
een groot aantal rechtzaken die lang kunnen duren om duidelijkheid in
interpretatie van de wetgeving en van meningsverschillen met de fiscus te
krijgen. Verder zijn de boetes hoog en is de rente die bij naheffingen gebruikt
wordt aanzienlijk. Belasting clearance bestaat niet of nauwelijks, en de fiscus
kan vele jaren terug gaan met naheffingen.
In dit hoofdstuk focussen we op de algemene concepten binnen belastingen.
Hiervoor passeren we de volgende punten: de absolute en relatieve
belastingdruk, de methodes van belastingheffing, rechtstreekse en indirecte
kosten van belastingafdracht, de kosten van belastingadministratie en
belastingplanning.
De absolute en relatieve belastingdruk:
Het IBPT (Instituto Brasileiro de Planejamento Tributário) heeft berekend dat
voor het eeste semester van 2008 de absolute belastingdruk 37.3% is van het
bruto nationaal product. De relatieve belastingdruk ligt echter ruim hoger als
gevolg van een relatief hoge werkeloosheid en informaliteit van een gedeelte
van de Braziliaanse economie die wel meetelt in het bruto nationaal product,
maar geen belasting betaalt.
Voor de onderneming wordt de belastingdruk onder andere beinvloed door
de berekeningsmethodiek op basis waarvan de onderneming belasting
betaalt.
Methodes van belastingheffing
Kompas - C.4

Er zijn in Brazilië grofweg vier methodes van het berekenen van de
belangrijkste belastingen. De methode die van toepassing is, is afhankelijk van
de omzet van de onderneming.
Ten eerste is er de “Supersimples” (Supersimpel) en (tweede) de “Simples”
(Simpel) waarbij bijna alle belastingen, tot een omzet van R$4.8 miljoen,
worden berekend op basis van de omzet. De belastingdruk loopt op met het
toenemen van de omzet en de administratieve vereisten zijn redelijk simpel
omdat belastbare bedragen mogen worden opgegeven op basis van
kasstromen.
Vervolgens is er de “Lucro presumido” (aangenomen winst) waarbij de
loonbelasting en de belasting over de winst wordt berekend op basis een
berekende aangenomen winst . De berekening is afhankelijk van de omzet
(de methode wordt toegestaan voor omzet tot R$48 milioen) en de soort
industrie waar de onderneming zich in begeeft. Bij deze berekeningsmethode
zijn de administratieve eisen al een stukje zwaarder, maar mag de
onderneming nog steeds op basis van kasstromen de aangiftes doen en de
administratie voeren.
Als vierde is er de “lucro real” (de echte winst), verplicht voor bedrijven met
een omzet boven R$48 miljoen, waarbij alle belastingen individueel berekend
worden, er bepaalde kosten niet aftrekbaar zijn en er bepaalde betaalde
belastingen wel of niet verrekend kunnen worden met ontvangen
belastingen. Bij deze methode is de administratieve last nog iets zwaarder.
De rechtstreekse kosten van belastingafdracht:
Naast de relatief hoge belastingen en het aantal belastingen waar men
rekening mee dient te houden, zijn er ook administratieve eisen die
afhankelijk zijn van de methode van belasting berekening zoals hiervoor
beschreven. Er zijn ook andere factoren die de rechtstreekse kosten van de
belastingafdracht beinvloeden.
Één van de kenmerken bijvoorbeeld, voor Braziliaanse belastingen, is de
omgekeerde bewijslast waarbij de onderneming moet aantonen dat zij alles
volgens de regels gedaan heeft. Een onderdeel daarvan vormen de
certificaten die bevestigen dat er tot op een bepaalde datum niets bekend is
van onregelmatigheden en dat er geen schulden openstaan. Deze
zogenaamde "Certidões Negativas de Débito” (CND´s), of "Negatieve Schuld
Certificaten" moet men bij veel contracten en aanbestedingen overleggen
omdat dit de andere contractant tot op zekere hoogte kan beschermen tegen
Kompas - C.4

epaalde vormen van ketenaansprakelijkheid. Er is een aantal soorten CND´s
die bij verschillende overheidsorganen opgevraagd moeten worden. Het
documenteren van de bewijslast en het administreren van de CND’s, leidt
over het algemeen tot een zwaar administratief apparaat.
Een ander belangrijk kenmerk van een aantal Braziliaanse belastingen is dat ze
gedeeltelijk aan de bron moeten worden ingehouden. Dit is bijvoorbeeld voor
de loonbelasting (net als in Nederland) maar ook voor een aantal andere types
van belastingen. De afdracht van deze belasting moet geschieden via een
speciaal document, waarvan de onderneming een kopie in de archieven moet
bewaren. Omdat dit voor een aantal belastingen geldt, leidt dit tot grote
archieven en meer kosten.
Vanzelfsprekend vergt in ieder land een goede bedrijfsvoering een goede
administratie maar bovenstaande factoren hebben in Brazilië mogelijk hogere
kosten en meer compexiteit voor de administratie tot gevolg
De indirekte kosten van belastingafdracht:
Naast de administratieve eisen zijn er ook strakke deadlines voor het inleveren
van de belasting documenten, hetgeen, behalve hoge werkdruk om de maand
af te sluiten, tot hogere (administratieve) kosten kan leiden.
Bovendien zijn er naast Federale belastingen belastingen die aan deelstaten en
gemeenten moeten worden afgedragen. Hierbij kan het gaan om de locatie
waar het goed of de dienst geleverd wordt, of om de locatie waar de
onderneming gevestigd is en zijn er gedifferentieerde tarieven voor leveringen
tussen verschillende staten en gemeenten. Als gevolg hiervan kan een servicecontract
op nationaal niveau voor de levering van goederen of diensten
resulteren in vele kleinere facturen.
De kosten van belastingadministratie:
Waar grotere ondernemingen een eigen belastingadministratie hebben,
maken veel kleinere en middelgrote ondernemingen vervolgens gebruik van
een administratieve dienstverlener. Dit resulteert in een relatief hogere vaste
kosten basis.
Belastingplanning:
Een onderneming Brazilië moet er rekening mee houden dat niet bij alle
belastingsoorten en regels onder de specialisten unanimiteit heerst: er bestaan
overlappende en tegenstrijdige belastingen, en zelfs belastingen die in strijd
zouden zijn met de grondwet.
Kompas - C.4

Het belastinglandschap is in continue verandering hetgeen het moeilijk maakt
om up to date te blijven. Hiermee moet een onderneming bij
belastingplanning rekening houden. De interpretatie van nieuwe wetten en
verordeningen en het inschatten van de gevolgen voor de operaties is niet
altijd even eenvoudig en kan resulteren in juridische twist die, omdat de
Braziliaanse fiscaliteiten erg op rechtspraak draaien, uiteindelijk pas na jaren
een duidelijke conclusie krijgt. Een onderneming die een belasting aanslag
krijgt kan er voor kiezen om deze meteen te betalen (of in etappes), of om
een rechtzaak te starten die lang kan duren. De mogelijkheid die
Nederlanders kennen om rond de tafel tot een schikking te komen, is niet
mogelijk in Brazilië.
Tot slot
Omdat belastingen een struikelblok kunnen vormen voor ondernemers die in
Brazilië beginnen, geldt hier dan ook het adagio, dat een goede voorbereiding
het halve werk is. Maar er zijn genoeg ondernemingen die het lukt dus
waarom u niet?
(Dit hoofdstuk kwam tot stand met vaktechnische medewerking van KPMG)
Kompas - C.4

C.5) Financiële instrumenten, incentives en subsidies
Nederlands instrumentarium voor Brazilië
De Nederlandse overheid heeft een aantal programma’s en regelingen
ontwikkeld om Nederlandse ondernemingen te ondersteunen op buitenlandse
markten. Ondernemers kunnen tevens een beroep doen op Europese en
multilaterale regelingen, programma's en instrumenten.
In onderstaand overzicht worden de programma’s en regelingen die op
Brazilië betrekking hebben, uiteengezet. De programma’s en regelingen zijn
ingedeeld naar diverse aspecten van internationaal ondernemen: oriënteren,
investeren, onderwijs & onderzoek, exporteren en verzekeringen.
Sommige regelingen en instrumenten verlenen alleen subsidie of assistentie,
andere bieden gedeeltelijke financiering of functioneren vooral als
aanbesteder van opdrachten. Voor algemene vragen en advies over
regelingen kan men terecht bij het Gemeenschappelijk Front Office van de
agentschappen van het Ministerie van Economische Zaken EVD (Agentschap
Internationaal Samenwerken en Ondernemen), SenterNovem, Syntens en
Octrooicentrum Nederland.
De meest recente informatie over subsidies en programma’s is steeds te
vinden op de website van de EVD op www.evd.nl/opkomendemarkten.
N.B. Opgemerkt zij dat enkele van de hieronder genoemde programma’s in
juli 2008 tijdelijk werden opgeschort na een uitspraak van het College van
Beroep voor het Bedrijfsleven (CBb) inhoudende dat het programma PSOM-
Programma Samenwerking Opkomende Markten werd aangemerkt als een
subsidieprogramma en niet als een opdrachtenprogramma. Deze uitspraak
heeft ook gevolgen voor enkele andere programma’s, zoals PESP-Programma
Economische Samenwerking Programma en PvW-Partners voor Water, die
eveneens tijdelijk zijn stopgezet. Voor informatie over de laatste stand van
zaken m.b.t. tot deze programma’s wordt derhalve aangeraden steeds de
betreffende websites de raadplegen.
Oriëntatie:
Individuele Marktscan
Bij de oriëntatie op een nieuwe markt kan een marktscan van de EVD
uitkomst bieden om lokale zakenpartners, agenten, distributeurs of
eindgebruikers in kaart te brengen. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van het
netwerk van de EVD, bestaande uit de Nederlandse ambassade, consulatengeneraal
en Netherlands Business Support Offices – NBSO’s. Bij het uitvoeren
van uw verdere strategie, helpt de EVD u met doorverwijzingen naar experts
Kompas - C.5

die op commerciële basis werken.
Meer informatie: www.evd.nl/marktscan
Programma Collectieve Promotionele Activiteiten
CPA heeft tot doel het bevorderen van handel, investeringen en
samenwerking van Nederlandse bedrijven op buitenlandse markten door hen
de gelegenheid te bieden deel te nemen aan collectieve promotionele
activiteiten op dit terrein. Minimaal één keer per jaar wordt een Europese
tender uitgeschreven, waarop bedrijven zelf projectvoorstellen in kunnen
dienen voor het organiseren van inkomende of uitgaande handelsmissies,
collectieve beursinzendingen of andere collectieve promotionele activiteiten
voor Nederlandse bedrijven op het buitenland.
Meer informatie: www.evd.nl/cpa
Programma Starters op Buitenlands markten
PSB heeft tot doel MKB-bedrijven* met weinig of geen exportervaring te
ondersteunen bij het betreden van een nieuwe of praktisch nieuwe
buitenlandse markt. U kunt in aanmerking komen voor een subsidie voor
verschillende activiteiten bij de uitvoering van het opgestelde
internationaliseringsplan, zoals het laten opstellen van een marktverkenning
door een daarmee ervaren en deskundige organisatie, het laten ontwikkelen
en vervaardigen van presentatiemateriaal in een buitenlandse taal (folders,
brochures, website) en het aanvragen van internationale octrooien, merk- of
modelregistraties. De subsidie bedraagt 50 procent van de gemaakte kosten
tot maximaal 11.500 euro.
* Bedrijven gericht op het voortbrengen van primaire landbouw- en
visserijproducten en bedrijven in de sector vervoer kunnen niet deelnemen
aan de regeling.
Meer informatie: www.evd.nl/psb
Programma Economische Samenwerking Projecten
PESP heeft als doel de export naar en de economische samenwerking met
niet-geïndustrialiseerde landen te bevorderen. Consortia van Nederlandse
bedrijven kunnen voorstellen indienen voor het uitvoeren van PESPactiviteiten
in het voortraject van daadwerkelijke exporttransacties. Via PESP
kunt u in aanmerking komen voor een financiële bijdrage voor
haalbaarheidsstudies, financieringsstudies en projectidentificatie-activiteiten.
De PESP-bijdrage bedraagt maximaal de helft van de begrote kosten van de
activiteit tot een maximum van 135.000 euro per project.
Meer informatie: www.evd.nl/pesp
Kompas - C.5

2g@there: steun voor ondernemers die samen internationaal zaken
willen doen
Het programma 2g@there is gericht op Nederlandse ondernemers en
organisaties, die in het buitenland kansen zien waar samenwerking met
collega-ondernemers essentieel voor is. Via 2g@there kunnen deze partijen
bij de EVD meerjarige steun krijgen die bestaat uit (bestaande) financiële
instrumenten en andere EVD-produkten. (den aan missies, matchmaking,
NBSO´s). Het is een belangrijke voorwaarde dat het om een opkomende of
kansrijke sektor gaat, waar Nederlandse ondernemers internationaal
onderscheidend kunnen zijn. Ideëen voor gezamelijk internationaal
zakendoen kunnen besproken worden met de EVD. Visiedocumenten worden
beoordeeld in ronden die via de web-site worden gepubliceerd.
Meer informatie: www.evd.nl/2getthere
International Finance Corporation
De International Finance Corporation (IFC) is een onderdeel van de
Wereldbank Groep en heeft tot doel de ontwikkeling van de private sector in
de ontwikkelingslanden en landen in transitie te stimuleren. De IFC doet dit
concreet door:
A. Financieren van investeringsprojecten (zie punt 2.5.);
B. Bijdragen aan de ontwikkeling van financiële markten (zie punt 4.1.);
C. Verlenen van technische assistentie aan private bedrijven.
De IFC is met name actief in de sectoren landbouw, financiën en bankwezen,
informatie- en communicatietechnologie, olie, gas, chemie, mijnbouw en
energie.
De IFC kent de volgende technische assistentieprogramma's:
• Technical Assistance Trustfunds (TATF)
• Latin America and Caribbean Technical Assistance Facility
Het Technical Assistance Trust Fund programma (TATF) is een apart
programma van de IFC voor de financiering van technische
assistentieprojecten. Het TATF wordt door de IFC aangewend om consultants
in te huren voor specifieke studies.
In de onderzoeksfase van een investeringsproject kan de Investment Officer
van de IFC behoefte hebben aan externe assistentie bij het in kaart brengen
van de economische, ecologische of sociale haalbaarheid. Hiervoor worden
vaak op korte termijn consultants ingehuurd. In dit geval moet de Investment
Officer snel kunnen beschikken over de benodigde expertise. Het is daarom
aan te raden uw onderneming te laten registreren in het DACON en aan te
melden bij het Trustfund Department.
Meer informatie: www.ifc.org
Kompas - C.5

Partners voor Water
Het doel van het programma Partners voor Water (PvW) is krachten te
bundelen om de internationale positie van de Nederlandse watersector te
versterken en bestaat uit drie componenten, namelijk (interdepartementale)
beleidsafstemming, sectorale samenwerking (door onder andere
netwerkbijeenkomsten, informatievoorziening) en de stimuleringsregeling.
Voor de stimuleringsregeling van het PvW-programma kunnen partijen uit de
Nederlandse watersector projectvoorstellen indienen om in aanmerking te
komen voor een financiële bijdrage voor vijf soorten activiteiten:
• haalbaarheidsstudies;
• identificatie- en marktstudies;
• business development trajecten;
• demonstratie- en pilotprojecten;
• institutionele versterking.
Voor het programma zijn de volgende thema's geselecteerd:
• water voor voedsel en natuur;
• water en klimaat;
• invulling van Millennium Development Goals op gebied van water en
sanitatie;
• ondersteuning bij het opstellen van nationale IWRM-plannen
(Integrated Water Resources Management);
• grondwaterbeheer.
Uitgevoerd door: EVD en NWP (Netherlands Water Partnership)
Meer informatie: www.partnersvoorwater.nl
AL-INVEST - Amérique Latine Invest
Amérique Latine Invest (AL-INVEST) is een programma van de Europese
Commissie dat wederzijdse handel en investeringen bevordert tussen kleine
en middelgrote bedrijven uit de EU-landen en Latijns-Amerika. In 2004 is AL-
INVEST III van start gegaan. Op uitvoerend niveau zijn de partners erkende
leden van het Al-Investnetwerk die het plaatselijke mkb vertegenwoordigen.
Bemiddelingsorganisaties kunnen lid worden van het netwerk na goedkeuring
door de Europese Commissie. Het programma bestaat uit bijeenkomsten van
bedrijven uit beide regio's, georganiseerd door organisaties die behoren tot
het Al-Investnetwerk. De bijeenkomsten kunnen zowel plaatsvinden in
Europa als in Latijns-Amerika, vaak ten tijde van een vakbeurs die op dat
moment voor de betreffende sector plaatsvindt. De EU publiceert jaarlijks een
programma van op een specifieke sector gerichte bijeenkomsten. Individuele
bedrijven kunnen geen beroep doen op het AL-Invest programma.
Kompas - C.5

Meer informatie: http://ec.europa.eu/europeaid/where/latinamerica/regional-cooperation/al-invest/index_en.htm
Investeringen:
Programma Samenwerking Opkomende Markten
PSOM betaalt 50 procent van de projectkosten van pilot-investeringen in een
aantal opkomende markten. In Brazilië staat dit programma open voor
projecten die worden uitgevoerd in het noorden of nooroosten van het land.
PSOM projecten worden uitgevoerd door een consortium van tenminste een
Nederlands bedrijf en een lokaal bedrijf. De projecten moeten commercieel
haalbaar zijn op de middellange of lange termijn en moeten een positief
effect hebben op de lokale economie in het ontvangende land in termen van
het creëren van extra werkgelegenheid, de introductie van nieuwe
technologie, verbetering van de middelen van bestaan, versterking van het
midden- en kleinbedrijf en resulteren in verbeterde milieu-omstandigheden en
leiden tot additionele investeringen en verhoging van de omzet. Het
maximale projectbudget is 1,5 miljoen euro.
Meer informatie: www.evd.nl/psom
Carboncredits.nl
Door het kopen van emissiereducties hoopt Nederland straks te kunnen
voldoen aan de verplichtingen van het Kyoto Protocol. Voor de investeerder
kan verkoop van de emissiereductie mogelijk voorzien in 10 procent van de
investeringskosten en daarnaast is financiering eenvoudiger te verkrijgen. Met
name middelgrote, langjarige projecten kunnen profiteren van
Carboncredits.nl. Projecten moeten minimaal lopen tot 2012. Carboncredits.nl
is interessant voor diverse investeringsprojecten: productie van duurzame
energie (wind, biomassa, zon, waterkracht); warmtekrachtkoppeling;
brandstofwisseling (kolen naar gas, olie naar gas); en afvalverwerking
(stortgasonttrekking, anaërobe waterzuivering, vergisting).
Uitgevoerd door: SenterNovem
Meer informatie: www.carboncredits.nl
Inter-American Investment Corporation
De IIC is onderdeel van de Inter-American Development Bank (IADB) en heeft
als doelstelling het bevorderen van de economische ontwikkeling in Latijns-
Amerika en het Caribisch gebied door financiering van het midden- en
kleinbedrijf. De IIC financiering staat open voor alle sectoren, maar wordt met
name gebruikt in de volgende sectoren: landbouw, financiële dienstverlening
en toerisme.
De IIC beoogt kredieten te verschaffen aan bedrijven waar dit niet (volledig)
mogelijk is via commerciële banken of andere kapitaalverstrekkers. Via
Kompas - C.5

verschillende diensten probeert de IIC de private sector in deze regio te
stimuleren, zoals directe leningen, samenwerking met lokale financiële
instellingen door middel van gezamenlijke leningen of garanties voor en
investeringen in kapitaalmarkten.
Om in aanmerking te komen voor een IIC-financiering moet een project aan
de diverse voorwaarden voldoen. Zo moet het project werkgelegenheid
genereren, er moet een overdracht zijn van kennis en technologie en het
project moet bijdragen aan een verbetering van de plaatselijk aanwezige
management vaardigheden.
Uitgevoerd door: IADB - IIC
Meer informatie: www.iic.int/home.asp
Multilateral Investment Fund
Het MIF is onderdeel van de Inter-American Development Bank (IADB) en
heeft tot doel het stimuleren van investeringshervormingen en de
ontwikkeling van de private sector in Latijns-Amerika en het Caribisch Gebied.
Het MIF richt zich met name op micro-ondernemingen (de gemiddelde
grootte van in 2005 goedgekeurde projecten bedraagt 1,25 miljoen dollar).
Het MIF heeft drie faciliteiten ingesteld, waarvan een gericht op bedrijven, de
Small enterprise development facility. Deze is direct gericht op
ondernemingen om zo de bedijfsactiveiten te verbeteren. Door MIF
gesteunde projecten moeten innovatief zijn, als voorbeeld kunnen dienen
voor andere projecten, uitgevoerd worden met lokale partners en
duurzaamheid bevorderen.
Uitgevoerd door: IADB - MIF
Meer informatie: www.iadb.org/mif
International Finance Corporation
De International Finance Corporation (IFC) is een onderdeel van de
Wereldbank Groep en heeft tot doel de ontwikkeling van de private sector in
de ontwikkelingslanden en landen in transitie te stimuleren. De IFC doet dit
concreet door:
A. Financiering van investeringsprojecten:
Ook Nederlandse bedrijven kunnen investeringsvoorstellen voor
medefinanciering indienen bij de IFC. Om in aanmerking te komen voor een
krediet van de IFC moet een investeringsproject aan diverse voorwaarden
voldoen. Zo moet het betreft een investering betreffen in de private sector,
moet het project technisch haalbaar zijn, op den duur winstgevend op den
duur winstgevend en ten goede komen aan de economie van het
ontwikkelingsland.
Kompas - C.5

In de praktijk komen enkel investeringsprojecten groter dan 10 tot 40 miljoen
dollar in aanmerking voor financiering. Voor niche markten bestaan
uitzonderingen voor de projectgrootte. De looptijden zijn acht tot tien jaar.
B. Bijdragen aan de ontwikkeling van financiële markten (zie punt 4.1.).
C. Verlenen van technische assistentie aan private bedrijven (zie punt 1.6.).
De IFC is met name actief in de sectoren landbouw, financiën en bankwezen,
informatie- en communicatietechnologie, olie, gas, chemie, mijnbouw en
energie.
Uitgevoerd door: Wereldbank Groep – IFC.
Meer informatie: www.ifc.org
Nederlands Investerings Matching Fonds
Buitenlandse directe investeringen in commercieel gezonde bedrijven in
ontwikkelingslanden kunnen worden gematcht door FMO, via het NIMF.
NIMF verstrekt zowel langetermijnrisicokapitaal als specifieke sectorexpertise.
Een financiering van het NIMF-fonds bedraagt minimaal 1 miljoen euro en
maximaal 5 miljoen euro. NIMF financiert ten hoogste het bedrag dat door
het Nederlandse of buitenlandse bedrijf als risicodragend vermogen is
ingebracht.
Uitgevoerd door: FMO
Meer informatie: www.fmo.nl/nl/producten/nimf.php
Faciliteit Opkomende Markten
Deze vernieuwde faciliteit (was eerst IFOM) is in mei 2006 in werking
getreden. De landenlijst is flink verruimd en er is meer flexibiliteit in de
financieringsvormen die de regeling ondersteunt.
Via FOM worden leningen verstrekt voor de midden- en lange termijn aan
lokale dochterondernemingen of joint ventures waarin een Nederlands MKBbedrijf
investeert. Financiering kan verkregen worden tot maximaal 100
procent van de projectkosten. De lening bedraagt minimaal 45.000 euro en
maximaal 5 miljoen euro. Om kennisuitwisseling te garanderen moeten deze
activiteiten gelijk zijn aan, of in elk geval lijken op die van de Nederlandse
sponsor.
Uitgevoerd door: FMO
Meer informatie: www.fmo.nl/nl/producten/ifom.php
Onderwijs en onderzoek:
Subsidieregeling Opkomende Markten
Deze regeling stimuleert de technologische samenwerking tussen Nederlandse
bedrijven en kennisinstellingen die in het buitenland een nieuw product of
nieuwe dienst willen ontwikkelen. In het project vindt samenwerking plaats
tussen een Nederlands bedrijf en één of meer partners uit de landen van de
Kompas - C.5

opkomende markten. De buitenlandse partner of partners nemen voor eigen
rekening en risico deel aan het project.
Het project richt zich op de volgende drie gebieden:
• Technologische innovatie: in het project wordt onderzoek gedaan
naar een nieuwe technologie of naar een nieuwe toepassing van een
bestaande technologie.
• Economisch perspectief: het project moet voor alle partijen goede
economische perspectieven bieden.
• Duurzaamheid: het project moet bijdragen aan duurzame
economische groei. Daarbij gaat het niet alleen om ecologische, maar
ook om sociale aspecten van duurzaamheid.
Uitgevoerd door: SenterNovem
Meer informatie: www.senternovem.nl/om
Export:
International Finance Corporation
De International Finance Corporation (IFC) is een onderdeel van de
Wereldbank Groep en heeft tot doel de ontwikkeling van de private sector in
de ontwikkelingslanden en landen in transitie te stimuleren. De IFC doet dit
concreet door:
A. Financieren van investeringsprojecten (zie punt 2.5.).
B. Bijdragen aan de ontwikkeling van financiële markten:
Via het Global Trade Finance programma biedt het IFC ook bankgaranties via
lokale banken. Voor Nederlandse leveranciers aan lokale bedrijven biedt dit
het voordeel van meer zekerheden voor betaling door de afnemer.
C. Verlenen van technische assistentie aan private bedrijven (zie punt 1.6.).
De IFC is met name actief in de sectoren landbouw, financiën en bankwezen,
informatie- en communicatietechnologie, olie, gas, chemie, mijnbouw en
energie.
Uitgevoerd door: Wereldbank Groep - IFC
Meer informatie: www.ifc.org
Verzekeringen:
Exportkredietverzekeringsfaciliteit
Onder de Exportkredietverzekeringsfaciliteit is de herverzekering van risico's
door de Nederlandse overheid geregeld. Het gaat hierbij om risico’s die
voortkomen uit de export van kapitaalgoederen naar en de uitvoering van
aannemingswerken in het buitenland, waarbij vaak lange betalings- en
uitvoeringstermijnen gelden.
Onder deze faciliteit vallen alle reguliere producten en -verzekeringen van
Atradius, zoals de Kapitaalgoederenverzekering, Aannemingsverzekering,
Kompas - C.5

Leaseverzekering en Koersrisicoverzekering. Daarnaast zijn de
financieringsinstrumenten Directe garantie, de Financieringsverzekering en de
Contragarantie van toepassing.
Uitgevoerd door: Atradius
Meer informatie:
www.atradius.com/nl/dutchstatebusiness/overheid/overheidsfaciliteiten
Regeling Herverzekering Investeringen
Via de RHI kunt u niet-commerciële risico’s verbonden aan een buitenlandse
investering verzekeren. Het gaat daarbij om risico's als:
• onteigening;
• transferbelemmeringen;
• oorlog.
Uitsluitend nieuwe investeringen komen in aanmerking, die de economische
banden tussen Nederland en het betrokken investeringsland duurzaam
uitbreiden of versterken. Ook moet er een duurzaam belang in een
buitenlandse onderneming zijn met als doel effectieve en daadwerkelijk
blijvende invloed op het beleid van die onderneming uit te oefenen.
Uitgevoerd door: Atradius
Meer informatie:
www.atradius.com/nl/dutchstatebusiness/overheid/overheidsfaciliteiten/340r
hifaciliteit.jsp
(dit hoofdstuk kwam tot stand met vaktechnische medewerking de
Nederlandse Ambassade in Brasilia en de Economische Voorlichtingsdienst
EVD)
Kompas - C.5

D) INTERNATIONALE TRANSACTIES
D.1) Het voorbereiden van import en export activiteiten
Import en export activiteiten zijn in Brazilië voorbehouden aan Braziliaanse
bedrijven, die zulke activiteiten bovendien in hun statutaire doelstellingen
hebben staan.
De handel in goederen, zowel nationaal als internationaal, is onderworpen
aan “I.C.M.S.” belasting, die door deelstaten wordt opgelegd. Om die reden
is de aanvraag en afgifte van een apart Deelstaat belastingnummer, de
zogenaamde “Inscrição Estadual” een vereiste alvorens handel kan worden
gedaan. Het vervelende is dat de Deelstaat belastingdiensten een aantal eisen
stellen die de eisen van de Federale belastingdienst te boven gaan. Zo wil men
een pand zien en inspecteren dat op naam van het bedrijf is gekocht of
gehuurd, waar de betreffende goederen daadwerkelijk opgeslagen mogen
worden. Naast een opslagruimte moet het bedrijf ook beschikken over een
eigen voordeur, met identificatie. Deze eisen zijn vermoedelijk ontstaan om
grijze importen en frauduleuze failissementen tegen te gaan, maar hebben als
effect dat het opzetten van een importbedrijf kostbaar en tijdrovend is. Na de
inrichting van het pand kan het nog maanden duren alvorens inspectie
daadwerkelijk plaats vindt.
Heeft men eenmaal een Deelstaat inschrijving, dan moet het bedrijf
vervolgens worden ingeschreven bij de douane-dienst, die een paswoord
afgeeft om in te kunnen loggen op het electronische “Siscomex”
inklaringssysteem. Dat inklaringssysteem werkt perfekt en maakt persoonlijk
contact met douane-ambtenaren overbodig, hetgeen een positieve bijdrage
levert aan de corruptie-bestrijding. Helaas is het echter geen sinecure om een
paswoord toegekend te krijgen. Onder de waslijst van vereisten staat
bijvoorbeeld de verstrekking van een business-plan, waarin de waarde van de
te importeren goederen moet worden opgegeven.
Hoe onlogisch ook, men heeft de afgifte van een paswoord geweigerd aan
bedrijven die goederen wilden importeren voor een waarde die het
volgestortte oprichtingskapitaal te boven ging, alsof daartussen een relatie
bestaat.
Al met al kan het proces ter oprichting van een bedrijf dat ook zelf moet
kunnen importeren of exporteren snel een half jaar tot een jaar duren. De
meest gekozen strategie is de oprichting van een simpeler “representative
office” dat zich beperkt tot de commerciële bemiddeling met klanten en
Kompas - D.1

leveranciers die zelf kunnen importeren en exporteren, in afwachting van de
eigen vergunningen. Ook zou men tijdelijk gebruik kunnen maken van
bestaande handelshuizen/“trading companies”. Of samenwerking zoeken
met een bevriende importeur-distributeur. Bij het laatste verwijzen we
vervolgens weer naar de strategische aspekten in hoofdstuk B.3)
Kompas - D.1

D.2) Invoerrechten en invoerkosten
Omdat vrachtkosten en invoerrechten variabele grootheden zijn zullen we
ons in dit hoofdstuk beperken tot een rekenvoorbeeld. Dit dient uiteraard
slechts als voorbeeld met factoren waarmee rekening moet worden
gehouden, en niet als vaste verhouding tussen de initiële en uiteindelijke
waarden:
Euro: Reais:
F.O.B. Rotterdam 100.000,00 360.000,00
2.000,00 7.200,00
Total CFR 367.200,00
Int. Freight Insurance 0,575% 2.111,40
C.I.F. 369.311,40
Havengelden:
TRMM belasting 1.800,00
Capatazias (havenarbeid) 298,00
Vrachtbriefafhandeling 150,00
Opslagkosten 971,66
Intern haventransport 280,00
Uitgifte Douanedocument DTA 150,00
Containerafhandeling 650,00
Tijdsbesteding Douane-expediteur 800,00
Vakbondsbijdrag SDA 308,00
Totaal aan Douanekosten: 6.379,32
Invoerrechten (20%) 73.862,28
IPI belasting (0%)
Basis voor berekening ICMS 449.553,00
ICMS belasting (17%) 76.424,01
Totaal aan belastingen 150.286,29
Totale kosten ingeklaard (*) 525.977,01
(*) Belastingen bij aflevering / doorverkoop aan derden niet meegerekend.
Het is van groot belang de vrachtkosten onder controle te houden;
invoerrechten en andere emolumenten worden namelijk berekend over de
C.I.F. (Cost-Insurance and Freight) waarde van de goederen. De
praktijkervaring met een eerste kleine monsterzending kan daarom snel een
verkeerd beeld scheppen.
Kompas - D.2

Een aparte vermelding verdient de zending van folders, promotie-materiaal en
monsters voor gebruik op vakbeurzen: De Braziliaanse douane staat er om
bekend om veel dingen in beslag te nemen of aan te merken voor de betaling
van hoge invoerrechten. Ons advies is om altijd te werken met het
Braziliaanse douane-expeditie kantoor dat door de beursorganisator is
aangesteld. Deze heeft namelijk een aantal zaken vooraf met de douane
afgestemd, om problemen te voorkomen.
Kompas - D.2

D.3) Transfer-pricing
Sinds 1997 behoort Brazilië tot de landen die controlerende regels hanteren
aangaande prijzen in het internationale handelsverkeer, wat zowel geldt voor
goederen als voor diensten en rechten.
Bij het investeren in Brazilië dient de ondernemer zich daarom niet alleen te
verdiepen in het belastingsysteem, maar hij zal ook attent moeten zijn op de
regels voor transfer-pricing bij handel binnen dezelfde groep, maar buiten
Brazilië. Deze wetgeving heeft veel details, nuances en bijzonderheden, voor
transacties tussen bedrijven binnen dezelfde groep en het plaatsen van
goederen op de markt.
Braziliaanse regels voor transfer-pricing wijken af van regels zoals die in de
meeste landen worden gehanteerd, die vaak zijn gebaseerd op de OECD
(Organization for Economic Cooperation and Development) regels. Dit feit
leidt tot vele interne discussies tussen specialisten en managers van
multinationals die in Brazilië gevestigd zijn, waarbij de laatsten het meest de
gevolgen voelen van de huidige normen binnen Brazilië. De Braziliaanse
normen verschillen met name van de internationaal gebruikelijke principes
omdat ze, uitzonderingen daargelaten, aangenomen winstmarges vaststellen.
Daarbij wordt buiten beschouwing gelaten of de gehanteerde prijzen wel of
niet in verhouding staan tot gebruikelijke prijzen in de markt. In de landen die
OECD regels hanteren spelen andere factoren een rol in de overwegingen,
zoals specifieke karaktereigenschappen van de betreffende handel, het
geïnvesteerde kapitaal, de risico´s, enzovoorts. De Braziliaanse normen
houden geen rekening met deze dynamiek en leiden in vele gevallen tot heel
andere conclusies dan op basis van de OECD wetgeving. Als de winstmarges
buiten proporties raken door de berekeningsmethodiek zoals de Braziliaanse
fiscus deze voorschrijft, kunnen bedrijven worden benadeeld zonder zich te
kunnen verdedigen met het argument dat de gehanteerde prijzen het
wereldprijsniveau respecteren.
Deze aantekeningen bij de Braziliaanse normen geplaatst hebbende is het
echter belangrijk om op te merken dat er van de regelhantering op basis van
winstmarges ook een beschermende werking uitgaat. Doordat de regels en
documentatie eisen duidelijk zijn kan de fiscus geen bezwaar aantekenen bij
de maximale invulling van de normen.
Een andere positieve bijkomstigheid is dat de Braziliaanse fiscus de
belastingbetaler zelf tussen enkele rekenmethodes laat kiezen, mede
afhankelijk van het beschikbare bewijsmateriaal.
Kompas - D.3

Zolang de Braziliaanse regels aangaande transfer-pricing afwijken van de
internationale, dient men tussenwegen te vinden waarbij de bedrijfsbelangen
worden afgewogen tegen de Brazilaanse regels en die van de OECD.
(Dit hoofdstuk kwam tot stand met vaktechnische medewerking van KPMG)
Kompas - D.3

D.4) De bescherming van intellectueel eigendom
De bescherming van intellectueel eigendom in Brazilie is gegarandeerd door
artikel 5, paragraaf 29 van de Braziliaanse constitutie, alsook in de Wet op het
industriele eigendom 9279/96, Copyright wet 9610/98 en de Wet op de
bescherming van software 9609/08. Brazilie is ondertekenaar van
internationale verdragen waarin de bescherming van intellectuele eigendom
wordt ondersteund. Bovendien is Brazilie mede-oprichter en lid van de
Conventie van Parijs (1883), het Verdrag op de samenwerking van patenten
en ondertekenaar van TRIPS en de Berne Copyright Convention.
Octrooien en industriele ontwerpen:
Technische innovaties kunnen worden beschermd, zowel door middel van een
octrooi als ook op een technisch ontwerp, welke moeten worden
aangevraagd bij het Nationaal Instituut voor Intellectueel eigendom – INPI.
Als voorwaarde voor het aanvragen van een octrooi in Brazilie moet het gaan
om een classificeerbare uitvinding, met industriële toepassingsmogelijkheden.
Een octrooi op uitvindingen wordt gedurende een periode van 20 jaar
beschermd, terwijl dat voor een technisch ontwerp 15 jaar is.
Een octrooi biedt de eigenaar het alleenrecht op productie, gebruik, en
verhandeling, wat anderen slechts met zijn toestemming mogen doen.
Ook industriële ontwerpen kunnen worden geregistreerd worden bij het INPI.
Een industriëel ontwerp wordt beschouwd als zijnde een onderscheidelijk
ontwerp met vormen, lijnen of kleuren die een bepaald product een sterk
afzonderlijke uitstraling kunnen geven, waarbij er ook hier sprake moet zijn
van industriële toepassingsmogelijkheden.
Registraties voor industriële ontwerpen worden gepubliceerd en automatisch
toegekend zonder voorafgaande beoordeling van geldigheid, en hebben een
termijn van 10 jaar, te verlengen met drie opeenvolgende perioden van 5
jaar. Zodoende geniet men bescherming binnen een paar maanden nadat de
registratie is aangevraagd. Op elk gewenst tijdstip gedurende de termijn van
registratie kan de aanvrager een zelfstandig verzoek voor onderzoek indienen
bij het INPI.
Recentelijk heeft de Braziliaanse overheid de bescherming van de lay-out van
integrated circuits ingevoerd. De bescherming zal worden afgegeven in de
vorm van registratie bij het Braziliaanse Bureau voor Patenten, met een
geldende termijn van 10 jaar, gerekend vanaf het moment van registratie of
het eerste moment van exploitatie, afhankelijk van wat zich als eerste
Kompas - D.4

voordoet. Voorwaarde is wel dat de aanvraag hooguit twee jaar voor de
eerste exploitatie heeft plaatsgevonden.
Merknamen en logotypes:
Elk zichtbaar te onderscheiden teken, dat niet verboden is bij de wet, komt in
aanmerking voor registratie en bescherming. Om eigendom en exclusieve
rechten te verkrijgen, moet het handelsmerk worden geregistreerd bij het
INPI. Handelsmerk registraties genieten bescherming voor een periode van 10
jaar vanaf toekenning, met de mogelijkheid tot verlenging van gelijke- en
opeenvolgende perioden. De eigenaar is hierdoor verzekerd van het
exclusieve gebruik van het handelsmerk op het nationale grondgebied.
Copyright and Software:
De wet op de copyright beschermt: (a) eigendomsrechten – de auteur heeft
het exclusieve recht om zijn werk te gebruiken naar eigen goeddunken, en
het gebruik van derden toe te staan; en (b) morele rechten – inclusief het
recht van de auteur om erkend te worden als de maker van het werk in
kwestie.
Ongeacht of er sprake is van registratie, wat optioneel is in Brazilie, zal
bescherming worden verstrekt in overeenstemming met internationale
verdragen welke door het land ondertekend zijn. De algemene
beschermingstermijn is 70 jaar, met ingang van 1 Januari in het jaar volgend
op het jaar waarin de auteur overlijdt.
Bescherming van software valt onder de bescherming voor literaire werken,
onder de Wet ter bescherming van Software 9609/98 waarbij registratie (bij
INPI) optioneel is.
Men is verzekerd van bescherming op software voor een periode van 50 jaar,
met ingang van 1 januari van het jaar volgend op de publicatie of, als deze
niet beschikbaar is, het ontwerp ervan.
(dit hoofdstuk kwam tot stand met vaktechnische medewerking van
Dannemann, Siemsen, Bigler & Ipanema Moreira)
Kompas - D.4

voordoet. Voorwaarde is wel dat de aanvraag hooguit twee jaar voor de
eerste exploitatie heeft plaatsgevonden.
Merknamen en logotypes:
Elk zichtbaar te onderscheiden teken, dat niet verboden is bij de wet, komt in
aanmerking voor registratie en bescherming. Om eigendom en exclusieve
rechten te verkrijgen, moet het handelsmerk worden geregistreerd bij het
INPI. Handelsmerk registraties genieten bescherming voor een periode van 10
jaar vanaf toekenning, met de mogelijkheid tot verlenging van gelijke- en
opeenvolgende perioden. De eigenaar is hierdoor verzekerd van het
exclusieve gebruik van het handelsmerk op het nationale grondgebied.
Copyright and Software:
De wet op de copyright beschermt: (a) eigendomsrechten – de auteur heeft
het exclusieve recht om zijn werk te gebruiken naar eigen goeddunken, en
het gebruik van derden toe te staan; en (b) morele rechten – inclusief het
recht van de auteur om erkend te worden als de maker van het werk in
kwestie.
Ongeacht of er sprake is van registratie, wat optioneel is in Brazilie, zal
bescherming worden verstrekt in overeenstemming met internationale
verdragen welke door het land ondertekend zijn. De algemene
beschermingstermijn is 70 jaar, met ingang van 1 Januari in het jaar volgend
op het jaar waarin de auteur overlijdt.
Bescherming van software valt onder de bescherming voor literaire werken,
onder de Wet ter bescherming van Software 9609/98 waarbij registratie (bij
INPI) optioneel is.
Men is verzekerd van bescherming op software voor een periode van 50 jaar,
met ingang van 1 januari van het jaar volgend op de publicatie of, als deze
niet beschikbaar is, het ontwerp ervan.
(dit hoofdstuk kwam tot stand met vaktechnische medewerking van
Dannemann, Siemsen, Bigler & Ipanema Moreira)
Kompas - D.4

D.5) Internationaal incasso
Tot een jaar of tien geleden was de incasso van schulden in Brazilië een
exclusieve bezigheid van advocaten. Sinds een aantal jaren neemt het aantal
bedrijven echter toe dat zich in deze bijzondere dienstverlening specialiseert.
Brazilië vormt een bijzondere uitdaging. Niet alleen vanwege zijn enorme
geografische afstanden, maar ook vanwege de grote diversiteit. Achter een
schuld aanlopen in São Paulo of in Porto Alegre is niet veel anders dan in
andere grote Westerse steden ter wereld, zulks in tegenstelling tot plaatsen
als Manaus of Belém.
In het algemeen zijn Braziliaanse bedrijven goed gestruktureerd en vormen
betrouwbare zakenpartners. Net als overal duiden beginnende
liquiditeitsproblemen op achterliggende organisatiefouten of
communicatiestoornissen. Wanneer dit voorkomt zal men zich graag
verschuilen achter een schild van excuses, waar maar met moeite doorheen te
prikken is.
Brazilianen geven er de voorkeur aan om rechtstreeks te onderhandelen met
hun schuldeisers en weigeren vaak de bemiddeling door een tussenpersoon,
helemaal als deze tussenpersoon gebruik maakt van brieven of telefoon in
plaats van persoonlijk contact.
Buitenlandse schuldeisers ondervinden extra veel moeite bij hun pogingen om
op een schuld te incasseren, zeker als deze ouder is dan 180 dagen.
Telefoontjes, e-mails of faxen leveren vaak niets op. De enige manier om wat
gedaan te krijgen blijkt meestal een persoonlijk bezoek.
Binnen onze ervaring kan 60% van de uitstaande schulden worden
geincasseerd, op voorwaarde dat er een betrouwbaar incasso buro wordt
ingeschakeld binnen 180 dagen van verstrijken van de betalingstermijn. Wel
is het daarbij gebruikelijk dat er een regeling wordt getroffen tot geleidelijke
afbetaling, soms wel met 30, 40 of 50 maandelijkse termijnen.
Schuldeisers die er de voorkeur aan geven om een gerechtelijke procedure te
beginnen komen daar vaak teleurgesteld van terug, zeker als men geen
kennis heeft van de Braziliaanse gerechtelijke molens. Deze kunnen zomaar 8
tot 18 maanden in beslag nemen alvorens een eerste uitspraak wordt gedaan,
en op zo´n uitspraak verzilveren kan nog eens twee tot vier jaar duren,
afhankelijk van de beschikbaarheid en inzetbaarheid van gerechtelijke
Kompas - D.5

deurwaarders en de speciale procedures die nodig zijn om deze in te
schakelen.
Bij het laatste is wordt de uitvoering extra moeilijk als de aanvrager zich in het
buitenland bevindt.
Daar waar mogelijk verdient het altijd de aanbeveling om betalingsgaranties
via banken en documenten veilig te stellen.
(dit hoofdstuk kwam tot stand met vaktechnische medewerking van Sterk
International Advisors)
Kompas - D.5

D.6) Arbitrage
Sinds geruime tijd is arbitrage in Brazilië een gevestigde gewoonte als
alternatief voor het oplossen van geschillen. In vergelijking met de gewone
rechtsmiddelen biedt arbitrage verschillende voordelen zoals de
keuzemogelijkheden ten aanzien van procedures, de specialisatie van de
arbiter (arbiter of panel van rechters), de mogelijkheid tot berechtiging door
billijkheid, gevoerde taal, en plaats van zitting.
De meest relevante actuele regels zijn in Brazilië vastgelegd in de wet 9.307
van 1996, die grondwettelijk werd bekrachtigd door het Federale
Hooggerechtshof in 2001.
De wet bepaalt dat mensen die bevoegd zijn om overeenkomsten te sluiten
hun geschillen ten aanzien van beschikbare vermogensrechten kunnen
regelen. Onder beschikbare vermogensrechten verstaat men datgene wat
economische waarde bezit en waarover de partijen overeen kunnen komen of
vrijelijk beschikken volgens hun eigen wil. Derhalve worden commerciële- en
industriële private geschillen en kwesties van gemeenschappelijk beheer en
onroerende goederen hier in het algemeen bij inbegrepen. Anderzijds is
arbitrage niet geschikt voor conflicten die te maken hebben met zaken
aangaande bijzonder persoonlijke rechten, zoals een persoonsnaam of een
burgelijke staat. Arbitrage is evenmin toegestaan bij belasting- of criminele
delicten en bij rechten en belangen zonder economische waarde.
Arbitrage kan op twee manieren worden ingesteld: middels een
verplichtingsclausule die op voorhand in een contract werd opgenomen, of
door een arbitrage belofte die als apart document dat door beide partijen is
ondertekend in het bijzijn van getuigen en is gedeponeerd bij een notaris.
Met name in geval van technische kwesties is het een groot voordeel dat er
gewerkt kan worden met gespecialiseerde arbiters, zonder dat er een omslag
nodig is met tekst en uitleg die voor een gewone rechter te begrijpen valt.
Anders dan bij gerechtelijke procedures is er bij arbitrage geen verplichting
voor de partijen om zich door een advocaat te laten vertegenwoordigen.
Uiteraard is zulks desalniettemin aan te bevelen bij grotere complexiteit van
juridische aard.
Sinds de invoering van de arbitragewet in Brazilië is het aantal
gespecialiseerde arbitragekamers gegroeid.
(dit hoofdstuk kwam tot stand met vaktechnische medewerking van Pinheiro
Neto Advogados)
Kompas - D.6

E) MANAGEMENT
E.1) De hoofdelijke aansprakelijkheden van aandeelhouders en
bestuurders
De grondwettelijke invoering van de nieuwe Civiele Code in 2002 bracht
veranderingen met zich mee ten aanzien van de hoofdelijke
verantwoordelijkheden van directeuren en bestuurders in Brazilië, als gevolg
van hun betrokkenheid bij het bedrijf.
Deze verantwoordelijkheden zijn onder te verdelen in civiele
aansprakelijkheid, aansprakelijkheden als gevolg van van arbeidsrecht en
verplichtingen aan de sociale diensten, milieukwesties, criminele
aansprakelijkheid, belastingtechnische zaken, consumentenrechten en
registratieplichten.
In bepaalde gevallen kan de rechterlijke macht overgaan tot in beslagname
van persoonlijke bezittingen, terwijl het ook niet ongebruikelijk is om
persoonsbewijzen te bevriezen totdat er aan bepaalde verplichtingen is
voldaan.
In het algemeen baseert de Braziliaanse wet zich op het schuldconcept,
waarbij er sprake kan zijn van nalatigheid, onvoorzichtigheid, onkunde, of
opzettelijk wangedrag.
Volgens de Braziliaanse wet op ondernemingen is een directielid of lid van de
Raad van Bestuur niet persoonlijk aansprakelijk voor verplichtingen die het
bedrijf is aangegaan als gevolg van de reguliere handelingen van de
betreffende persoon of personen. Echter, deze kunnen wel worden vervolgd
in de civiele sfeer voor schades die het gevolg zijn van (i) handelingen buiten
de normale verplichtingen binnen hun functies, of (ii) handelingen die, hoewel
ze deel uitmaken van de normale handelingen in hun takenpakket, slecht
werden uitgevoerd, door onvoorzichtigheid, onkunde, nalatigheid of
opzettelijk wangedrag, en / of die werden uitgevoerd in strijd met de
geldende bedrijfsregels.
Als vuistregel staat er in artikel 153 van de wet dat " de directeur of
bedrijfsleider wordt geacht om bij de uitvoering van zijn taken de
nauwkeurigheid en toewijding te betrachten die een ieder actief en eerlijk
man op redelijke wijze in acht zou nemen bij de uitvoering van taken in zijn
eigen bedrijf. "
Kompas - E.1

Een andere vuistregel is dat er geen sprake kan zijn van individuele
aansprakelijkheid van een bedrijfsleider of directeur voor handelingen van een
collega, tenzij het bekend of aannemelijk was dat deze collega handelde in
strijd met de regels en er niets werd ondernomen om zulks te beëindigen of te
wijzigen. De rechter zal een directeur of bedrijfsleider slechts vrijspreken van
verantwoordelijkheid als hij ervan overtuigd is dat de betreffende
bedrijfsleider niet heeft nagelaten om zijn werk en de belangen van het
bedrijf naar eer en geweten te dienen.
In de Braziliaanse jurisprudentie komt het verder steeds vaker voor dat er
sprake is van zogenaamde "absolute aansprakelijkheid", zoals reeds werd
toegepast in sectoren als spoorwegen, consumentenbescherming, en het
faillisement van financiële instellingen.
In de onderhavige gevallen werden de bedrijfsleiders verantwoordelijk gesteld
ongeacht hun persoonlijke bijdrage aan schuld, vanwege het feit dat het
bedrijf zich bezig hield met risicovolle activiteiten, of simpelweg omdat de wet
de bescherming nastreefde van het publieke belang.
Tegen de achtergrond van het bovenstaande kan geconcludeerd worden dat
er geen waterdichte wetgeving bestaat waarbinnen de nominale
aansprakelijkheid van bedrijfsleiders volgens vaste regels wordt vastgelegd.
Met name in het geval van een B.V. is het aanbevelenswaardig om de
statuten van oprichting aan te laten vullen met duidelijke omschrijvingen van
de taken en plichten van de directie en de bedrijfsleiding.
(dit hoofdstuk kwam tot stand met vaktechnische medewerking van Dra.
Thera van Swaay van PINHEIRO NETO ADVOGADOS)
Kompas - E.1

E.2) De arbeidsmarkt; werving en selectie:
In een eerder hoofdstuk van deze gids werd het belang van flexibiliteit bij de
opstelling van een organisatieschema met taakverdelingen bij het opzetten
van een bedrijf in Brazilië al aangegeven. Dat juist ook wegens de enorme
salarisverschillen, die op hun beurt weer het gevolg zijn het niet in balans zijn
van vraag- en aanbod op de arbeidsmarkt, wat grotendeels veroorzaakt wordt
door slechte voorzieningen voor openbaar onderwijs. Uitzonderingen
daargelaten wordt de arbeidsmarkt gekenmerkt door een overschot aan
laaggeschoold personeel, en tekorten in bepaalde gespecialiseerde hogere
opleidingen. Op de vraag wat een secretaresse kost in Brazilië, moet meteen
een wedervraag worden gesteld: wat moet deze secretaresse kunnen? Als het
gaat om het overtypen van een briefje dat haar chef zelf in klad schreef, zijn
er veel kandidaten met een salarisverwachting van rond de R$ 800 per
maand. Als het gaat om het zelf maken van een goede en grammaticaal
correcte tekst, dan wordt de spoeling al dunner en bedraagt de
salarisverwachting van de overgeblevenen al snel R$ 1600. Als het gaat om
goede en foutloze teksten in zowel het portugees als in het engels, dan gaat
dat laatste bedrag nogmaals over de kop.
Althans in de stad São Paulo. De kosten van levensonderhoud verschillen
binnen Brazilië zodanig, dat ook salarisniveaus moeilijk vergelijkbaar tussen de
diverse regios.
Het valt aan te bevelen om professionele hulp in te roepen bij het opstellen
van een organisatieschema met taakomschrijvingen, profielschetsen en
salarisbegrotingen.
Voor wie het toch zelf wil proberen zijn de weekend-edities van de dagbladen
"Folha de São Paulo" en "Estado de São Paulo" aanbevelenswaardig, omdat ze
in hun employment supplements overzichten geven van gehanteerde
salarisniveaus per kwalificatie en plaats.
Naast het inhuren van professionele hulp bij het samenstellen van een
organisatieschema, kan men natuurlijk ook hulp in roepen bij het werven en
selecteren van personeel. De voordelen daarvan zijn er meerdere. Ten eerste
kan een goed bureau voor werving en selectie u veel tijdrovend en kostbaar
werk uit handen nemen. Ten tweede heeft men vaak nèt dat stukje
psychologisch inzicht om naast de beroepsmatige bagage ook de persoonlijke
aansluiting bij de bedrijfscultuur aan te voelen. En ten derde kunt u daar vaak
op een elegante manier de "kruiwagen" cultuur mee omzeilen, wat trouwens
Kompas - E.2

ook professioneel overkomt op de interne staff en ten gunste komt van het
respect tussen collega´s. Kosten variëren van 40 tot 80% van het eerste
maandsalaris, eventueel aangevuld met vaste kosten. Het is gebruikelijk dat
wervings- en selektiebureaus een garantie geven op de resultaten, die variëert
van 45 tot 90 dagen voor het geval dat de kandidaat opgeeft of uiteindelijk
toch te licht wordt bevonden.
(Dit hoofdstuk kwam tot stand met de vaktechnische medewerking van Gelre
Trabalho Temporária S/A)
Kompas - E.2

E.3) Wettelijke relaties tussen werkgevers en werknemers:
De Braziliaanse wetgeving voorziet in diverse manieren om de relatie tussen
werkgevers em werknemers vast te leggen.
De meest gebruikelijke en minst omstreden vorm is het vaste dienstverband
volgens Collectieve Arbeids Overeenkomst, in Brazilië bekend onder de naam
“CLT”; “Consolidação das Leis do Trabalho”. Dat is echter ook de duurste en
gecompliceerdste, zoals uiteengezet in het volgende hoofdstuk, E.4).
De talrijke rechtstreekse- en indirekte kosten aan sociale voorzieningen bij een
loonadministratie in dienstverband hebben de opkomst van alternatieve
arbeidsovereenkomsten gestimuleerd. Steeds meer bedrijven maken gebruik
van uitbesteding aan bedrijven of coöperaties, tijdelijke uitzendkrachten,
zelfstandigen, of stagelopers. Al deze vormen van arbeidsovereenkomsten
dienen specifieke doelstellingen, en kunnen daarom op juiste en op foute
wijze of momenten worden toegepast. Hieronder volgen korte
omschrijvingen van de meest voorkomende alternatieven:
Tijdelijk uitzendwerk:
Deze contractsvorm wordt gebruikt voor het opvangen van de vraag naar
seizoensgebonden werk of werk in het hoogseizoen, zoals bijvoorbeeld de
verkoop en handel tijdens de kerstdagen of voor de bezetting van
werknemers in de vakantieperiode, voor opvang van ziekteverlof, enzovoorts.
De werknemer voor bepaalde tijd kan slechts gecontracteerd worden door
een bedrijf dat tijdelijk werk verschaft. Dat bedrijf moet erkend zijn en
geregistreerd staan bij het Braziliaanse Ministerie van Arbeid.
In deze module dienen er twee soorten contracten op formele manier te
worden aangegaan: één tussen de klant en het uitzendbureau, en één tussen
het uitzendbureau en de uitzendkracht.
Volgens de wet kan iedere uitzendkracht tot een maximum van 3 maanden
werken bij dezelfde klant van het uitzendbureau, met één toegestane
verlenging van gelijke periode.
De rechten van de werknemer met een tijdelijk contract zijn bepaald in Art.
12 van de wet 6.019/74, welke practisch dezelfde zijn als de rechten van de
geregistreerde werknemer, uitgezonderd de boeteregeling van 40% over het
FGTS en de opzegtermijn.
Het is buitenlanders met een tijdelijk visum niet toegestaan om als
uitzendkracht te werken. Uitzendbureaus is het verboden om wat voor kosten
of commissies dan ook door te berekenen aan een uitzendkracht.
Stage:
In Brazilie is de regeling omtrent stage ondergebracht in de Wet 6.494, van 7
december 1977, en verder gereguleerd door het Decreet nr 87.497 van 18
Kompas - E.3

augustus 1982, die toeziet op het naleven van de rechten en verplichtingen
van de betrokken (concedentes) bedrijven en de stagiairs.
Voor het formeel regelen van een stage is het opstellen van een
stageovereenkomst (Termo de Compromisso) noodzakelijk, die door drie
partijen moet worden ondertekend; de onderwijsinstelling waar de student
een opleiding geniet, het bedrijf dat de stageplaats beschikbaar stelt, en de
stagiair zelf.
De stage moet aansluiten bij de opleiding, en mag maximaal twee jaar duren.
Het is gebruikelijk dat een vergoeding wordt betaald die overeenkomt met de
kosten van opleiding; vele Braziliaanse studenten gaan ´s avonds naar school
en betalen hun opleiding door overdag te werken. Het onderhandelen van die
vergoeding staat de partijen vrij, en ook de verstrekking van secundaire
arbeidsvoorwaarden zoals luncheon vouchers en transportbonnen is
facultatief, alhoewel gebruikelijk.
Uitbesteding:
Bij uitbesteding wordt de verantwoordelijkheid voor de uitvoering van werk
overgeheveld naar een ander bedrijf. Dit is toegestaan voor activiteiten die
niet rechtstreeks te bestempelen zijn als "core-business" voor de
opdrachtgever, en is bijvoorbeeld gebruikelijk bij schoonmaakdiensten,
beveiliging, transport, kantine, enzovoorts.
Belangrijk is om te vermelden dat de opdrachtgevers mede-verantwoordelijk
gesteld kunnen worden bij de niet naleving van sociale verplichtingen door de
leveranciers van hun diensten.
Arbeidscoöperaties:
Een minimum aantal van 20 personen kunnen zich verenigen in een
coöperatie die werk aanbiedt aan een opdrachtgever. Het grootste voordeel
voor opdrachtgevers is dat er geen dure loondienstverbanden hoeven te
worden aangegaan. Het Ministerie van Arbeid houdt echter een scherp oog
op de volgende voorwaarden. Het lid worden van de coöperatie dient
vrijwillig te geschieden en het voorzitterschap moet democratisch gekozen
worden binnen bepaalde ambtsperioden. Ook mag er geen aantoonbare
rechtstreekse hierarchie bestaan tussen de coöperatieleden en de
opdrachtgevers van de coöperatie. Ook hier lopen opdrachtgevers bij
onjuiste toepassingen grote risico´s.
Zelfstandigen:
Evenals de uitbesteding aan bedrijven, kunnen bepaalde "non-core"
activiteiten ook worden uitbesteed aan zelfstandige personen, de
zogenaamde "autônomos".
Kompas - E.3

Deze personen dienen geregistreerd te staan bij de Gemeente, en
opdrachtgevers zijn verplicht om bepaalde sociale lasten in te houden op de
vergoeding en af te dragen aan de sociale diensten.
Bij werkzaamheden die als "core-business" kunnen worden aangemerkt en /
of exclusiviteit van de opdrachtgever en / of aantoonbare hierarchische
verhoudingen, bestaat het risico dat de dienstverlening met terugwerkende
kracht als dienstverband wordt bestempeld. Als dat gebeurt moeten de
volledige sociale rechten alsnog worden betaald, aangevuld met monetaire
correctie en boetes. Het is dan ook zaak om met deze module voorzichtig om
te gaan.
Een mooi typerend voorbeeld van een juiste toepassing is de leraar engelse les
die een paar keer in de week langs komt om les te geven.
Over de rol van vakbonden:
De bemiddelende rol van vakbonden bij de onderhandelingen van salarissen
en arbeidsvoorwaarden is vastgelegd in de grondwet. Iedere sector heeft zijn
eigen vakbonden voor werknemers en werkgevers. Alhoewel men niet
officiëel apart lid hoeft te zijn is men automatisch door de betreffende bond
vertegenwoordigd en daaraan ook contributie verschuldigd.
Over het arbeidsgerecht:
Mede vanwege het ontbreken aan substantiële werkloosheidsuitkeringen en
het relatieve gemak waarmee werknemers mogen worden ontslagen, bestaat
er een cultuur waarbij werknemers hun werkgevers snel voor het gerecht
slepen. Meestal meteen na ontslag. Men kan dat doen zonder kosten, en
heeft daartoe de beschikking over gespecialiseerde advocaten die vaak bereid
zijn om te werken op commissie-basis. Als gevolg hebben we het over twee
miljoen nieuwe arbeidsgeschillen per jaar, waartoe er over het hele land
honderden gerechtshoven staan verspreid die vallen onder het speciale
“Justiça de Trabalho”. In de gemeente São Paulo alleen al staan er 79, waarin
dagelijks honderden zaken voorkomen. Het Braziliaanse arbeidsrecht stelt per
definitie de werknemer in het gelijk, in de mate waarin de werkgevers het
tegendeel niet kunnen bewijzen.
Alternatieve en goedkopere overeenkomsten met werknemers dan het
klassieke vaste dienstverband kunnen bij geschillen snel met terugwerkende
kracht ongedaan worden gemaakt, en moeten daarom met voorzichtigheid en
slechts in de juiste gevallen worden toegepast.
(Het bovenstaande hoofdstuk kwam tot stand met vaktechnische
medewerking van GELRE Trabalho Temporário S.A.)
Kompas - E.3

E.4) Arbeidsrecht, inkomstenbelasting en sociale zekerheid volgens het
vaste dienstverband
De arbeidswetgeving in Brazilië is gedateerd en mede daardoor
gecompliceerd. Dit hoofdstuk probeert een overzicht te verschaffen van de
belangrijkste zaken waarmee rekening gehouden dient te worden wanneer
men besluit een werknemer te contracteren. Verder geeft het een overzicht
van de inkomstenbelasting en sociale zekerheid aspecten die samenhangen
met het hebben van werknemers.
Werknemer en werkgever
De werknemer is volgens de wettelijke definitie een privaat persoon die
volgens een vast patroon diensten verleent aan de werkgever,
overeenkomstig diens aanwijzingen en in ruil voor het ontvangen van een
salaris.
Derhalve, ter vaststelling van de arbeidsverhouding (vinculo empregatíco) is
het van belang een vijftal voorwaarden te onderkennen.
1. De werknemer is een privaat persoon
2. Hij/zij voert zijn werkzaamheden persoonlijk uit en dient daarbij niet
te worden vervangen
3. Er is sprake van een gezagsverhouding tussen werkgever en
werknemer.
4. De uitvoering van de werkzaamheden verloopt volgens een vast
schema.
5. De werknemer wordt beloont middels een salaris
Een werkgever wordt geacht te zijn een onderneming, individu of collectief,
die onder het dragen van de risico’s inherent aan de economische aktiviteit, te
werk stelt, salaris betaalt en richting geeft aan het menselijke gedeelte van het
arbeidsproces.
Vrije beroepsgroepen, welzijnsorganisaties, associaties met rekreatieve
doeleinden en verdere instanties zonder winstoogmerk worden ook als
werkgevers aangemerkt.
De Arbeidsovereenkomst
De individuele arbeidsovereenkomst is het contract waarin de
arbeidsverhouding wordt omschreven. Een uitdrukkelijke wijziging kan zowel
mondeling als schriftelijk worden aangebracht, waarbij een schriftelijke
wiiziging alleen rechtsgeldig is als er daadwerkelijk een formele
arbeidsovereenkomst is opgesteld, hetgeen overigens als regel wordt
beschouwd in Brazilië.
Kompas - E.4

Het arbeidscontract kan voor bepaalde of onbepaalde duur worden
afgesloten, afhankelijk van het wel of niet opnemen van een einddatum in het
contract. Daar een contact voor bepaalde tijd wordt gezien als uitzondering is
de overeenkomst voor onbepaalde tijd de meest gebruikte vorm.
De Eisen bij de Aanname van een Werknemer.
De Arbeidregistratiekaart (Carteira de Trabalho)
De werknemer overhandigd zijn kaart ter registratie aan de werkgever op de
eerste werkdag en deze mag vervolgens maximaal 48 uur in diens bezit
blijven op straffe van een boete bij overschrijding.
Het Medisch Onderzoek
De arbeidswetgeving bepaalt dat bij de aaname of het ontslag van de
werknemer en tevens periodiek, er een medisch onderzoek dient te worden
afgenomen, waarbij de kosten voor rekening zijn van de werkgever.
Het Ministerie van Arbeid kan tevens bepalen dat er de noodzaak bestaat tot
aanvullende onderzoeken in situaties waarbij de werknemers tijdens het
uitoefenen van hun werkzaamheden blootstaan aan omstandigheden welke
schadelijk voor de fysieke gesteldheid kunnen zijn. De onderzoeken dienen
jaarlijks te worden herhaald.
Arbeidstijdregistratie
Arbeidstijdregistratie is verplicht voor bedrijven met meer dan 10
werknemers.
De wijze waarop dit gebeurt wordt niet wettelijk omschreven en kan derhalve
mechanisch, electronisch of met de hand worden verricht. Bekleders van een
vertrouwensfunctie en zij die hun werkzaamheden verrichten buiten de
vestiging zijn vrijgesteld van registratie.
De Arbeidstijd
Een gewone werkweek bestaat uit dagen van maximaal 8 uur met een totaal
van maximaal 44 uren per week. Op grond hiervan wordt het normale
uurloon berekend, waarbij een standaardmaand is vastgesteld op 220 uur.
De wet schept ruimte voor verschillen in de arbeidstijd, zoals dat het geval is
bij bijv. telefonisten(es) en zij die deel uitmaken van non-stop
ploegendiensten. De werkdag bestaat voor hen uit maximaal 6 uur.
De arbeidstijd mag worden aangepast in een collectieve arbeidsoverkomst
tussen werkgevers en werknemers.
Kompas - E.4

De Uitbetaling van het Salaris
De hoogte van het salaris is het resultaat van vrije onderhandelingen tussen
werknemer en werkgever. Het wettelijke maandelijkse minimumloon
bedraagt momenteel R$ 415 (vierhonderdvijftien Braziliaanse reais (ongeveer
EURO 170) (september 2008).
Het minimum salaris kan van beroepsgroep tot beroepsgroep verschillen,
overeenkomstig collectieve arbeidsovereenkomsten afgesloten tussen
vakbonden, werkgevers en werknemers. In het algemeen kan gesteld worden
dat in de regio São Paulo het minimum salaris ongeveer het dubbele van het
wettelijk minimumloon bedraagt.
Het salaris dient op een werkdag in zijn volledigheid te worden uitgekeerd in
geldige valuta, onder verstrekking van een reçu, uiterlijk op de vijfde werkdag
van de overeengekomen periode (maand, halve maand, week). Cheques of
overschrijving via bank zijn hierbij naast contante betaling geoorloofde
betalingsvormen.
Vakantie
Het recht op vakantie is wettelijk vastgelegd. Vanaf het moment van
tewerkstelling (aanname) dient eerst een periode van twaalf maanden te
verstrijken alvorens de werknemer in het bezit komt van het recht op
vakantie.
De werkgever is verplicht om een werknemer die in het bezit is van zijn
vakantierecht in de opvolgende 12 maanden in de gelegenheid te stellen zijn
vakantiedagen op te nemen. Doet de werkgever dit niet, dan kan hij
wettelijke gedwongen worden om de niet opgenomen dagen in geld uit te
keren met een boete van 100%.
Conform de Braziliaanse grondwet heeft elke werknemer recht op dertig vrije
dagen per jaar met behoud van het volledige salaris plus een toeslag van 30
%. Tevens heft de werknemer het recht om tien van deze dertig dagen om te
zetten in een financiële vergoeding en 20 dagen op te nemen als vakantie
(abono pecuniário/abono de férias).
De Dertiende Maand
De kerstgratificatie of zogenaamde dertiende maand is wettelijk verplicht. De
hoogte bedraagt een maandsalaris en mag worden uitbetaald in twee
gedeelten; het eerste tussen februari en november en het resterende deel
voor 20 december van elk jaar.
Voor de werknemer die slechts een deel van het jaar in dienst is geweest
wordt de dertiende maand berekend door het aantal maanden van het
Kompas - E.4

dienstverband te vermenigvuldigen met het maandloon en vervolgens te
delen door 12.
Overuren
Zoals aangegeven mag de een normale werkdag het aantal van acht uur niet
te boven gaan, tenzij hiervan is afgeweken in een collectieve
arbeidsovereenkomst. Voor het maken van overuren geldt dat dit bij
uitzondering is toegestaan mits het niet de duur van twee werkdagen
overschrijdt.
De Braziliaanse grondwet schrijft voor dat voor de extra gemaakte uren een
tarief moet worden betaald van minimaal 150 %. Dit geldt voor elke
werknemer, waarbij hogere tarieven, welke zijn vastgelegd in collectieve
arbeidsovereenkomsten, de voorrang verdienen. Lagere tarieven zijn niet
mogelijk
De Nachttoeslag
De toeslag voor het verrichten van nachtelijke arbeid (van 22.00 tot 05.00
uur) is vastgesteld op 20 % van het normale uurloon. Tevens is bepaald dat
voor het bereken van de toeslag een nachtelijk uur 52 minuten en 30
seconden duurt.
De Gezondheidstoeslag
Werkzaamheden worden als schadelijk voor de fysieke gesteldheid
beschouwd wanneer door de aard, duur of uitvoering de werknemers
blootstaan aan tolerantiegrenzen overschrijdende krachten, die de
gezondheid op een nadelige manier kunnen beinvloeden.
De uitvoering van de boven geschetste werkzaamheden geeft de werknemer
recht op het verkrijgen van een toeslag van respectievelijk 40, 20 of 10 %
over het minimum salaris, overeenkomstig de hoogte van de met de
werkzaamheden gepaard gaande risico’s (hoog, matig, laag). (Op dit moment
is er een discussie bij de Braziliaanse Hoge Raad (STF) over de salaris basis
waarover deze toeslag berekend moet worden; bij de arbeidsrechtbanken is
men van mening dat deze over het normatieve salaris van de sector berekend
moet worden.)
De Gevarentoeslag
Werkzaamheden worden als gevaarlijk gezien, wanneer er sprake is van
voortdurend kontakt met ontvlambare of explosieve stoffen in combinatie
met een aantoonbaar verhoogd risico. Werknemers die tijdens hun dagelijkse
werkzaamheden te maken hebben met elektriciteit vallen hier ook onder. De
Kompas - E.4

gevarentoeslag is bepaald op dertig procent van het contactuele salaris,
waarbij premies, gratificaties en/of winstdeling buiten beschouwing worden
gelaten.
Deling in Bedrijswinst of Bedrijfsresultaat
In de wet is opgenomen dat werknemers het recht hebben op winstdeling. De
criteria voor de berekening van de winstdeling zijn flexibel en door elke
onderneming vast te stellen in overleg met haar werknemers, mits dit tot een
objectief en duidelijk resultaat leidt. Dergelijke akkoorden moeten schriftelijk
worden vastgelegd in aanwezigheid van een door de werknemersvakbond
aangewezen vertegenwoordiger.
Aangezien deze uitkeringen niet worden gezien al bestanddeel van het loon is
het grootste voordeel van dit type beloning het niet hoeven afdragen van
sociale premies. De winstdeling is wel onderworpen aan inkomsten belasting.
In Brazilië is het normaal gesproken zo, dat het bedrijfsresultaat, welk
eenvoudig is vast te stellen door de werknemersvertegenwoordiging, geldt als
uitgangspunt voor de winstdeling regeling. Een afgesloten akkoord geldt voor
alle werknemers. Uitkeringen over perioden korter dan één semester zijn niet
toegestaan en tevens geldt dat de onderneming het overeengekomen bedrag
niet zomaar mag wijzigen.
Kinderopvang
In bedrijven waar tenminste 30 vrouwen werkzaam zijn (ouder dan 16 jaar),
dient de werkgever zorg te dragen voor de gelegenheid tot kinderopvang.
In de praktijk komt dit neer op de beschikbaarheid van een gepaste ruimte
waar de kinderen onder toezicht en begeleiding worden opgevangen en waar
de gelegenheid bestaat tot het geven van borstvoeding. Deze ruimte kan in
het bedrijf zelf zijn of in nabij gevestigde crêches waarmee de ondernemer
een overeenkomst heeft afgesloten.
Alternatief is het aanbieden van een financiële compensatie, met een door
een commissie van vertegenwoordigers uit verschillende beroepsgroepen
vastgesteld minimum.
Maaltijdverstrekking
Het merendeel van de Braziliaanse bedrijven voorziet zijn werknemers van
maaltijden. Deze worden verstrekt in eigen of door cateraars gerunde
restaurants. Een andere mogelijkheid is dat de werkgever maaltijd-vouchers
verstrekt de werknemers, waarmee in een zeer groot aantal restaurants
betaald kan worden.
Kompas - E.4

Het maaltijd programma voor werknemers (Programa de Alimentação do
Trabalhador- PAT) is door de Braziliaanse regering bedacht om hiermee de
werkgevers aan te zetten tot het verstrekken van maaltijden. Ter bevordering
van het programma wordt de waarde van de maaltijd niet aangemerkt als
loonbestanddeel en is daardoor niet onderworpen aan sociale premies. De
werkgever dient zich dan wel te registeren als deelnemer aan het programma
en mag de verstrekking van de maaltijd niet vervangen door een financiële
vergoeding.
Het Beeindigen van een Arbeidscontract
Wanneer een werkgever zonder gegronde redenen een arbeidscontract
verbreekt, dient deze aan de volgende verplichtingen te voldoen.
Uitbetaling van:
• Het volledige salaris over de maand waarin het contract wordt
verbroken.
• De resterende vakantiedagen in geld plus 30 %
• Vakantiegeld over het aantal gewerkte maanden plus 30 %
• De kerstgratificatie (dertiende maand) berekend over het aantal
gewerkte maanden.
• Vijftig procent van het garantiefonds (“FGTS”), welke is opgebouwd
tijdens het totale dienstverband. (zie ook punt 18)
• Één volledig maandsalaris of 30 dagen werk na opzegging (zie punt
17.1)
Beindiging met inachtneming van de opzegtermijn
De wettelijke termijn voor opzegging van een arbeidscontract is dertig dagen.
Beide partijen hebben de plicht om het contract te respecteren totdat de
opzegtermijn is verstreken op straffe van een boete bij nalatigheid.
Bij ontslag door de werkgever zonder gegronde redenen is deze verplicht de
werknemer tenminste 30 dagen in dienst te houden onder betaling van het
volledige salaris. Is de werkgever hiertoe niet bereid dan rest hem het
uitbetalen van een maandsalaris naast de reeds in hoofdstuk 17 genoemde
punten.
Het Dienstjaren Garantiefonds (Fundo de Garantia de Tempo de Serviço-
FGTS)
Dit garantiefonds is in de praktijk een bankrekening ten bate van de
werknemer waarop de werkgever maandelijks een bijdrage stort gelijk aan
8,0 % van het salaries van de werknemer. Storting dient plaats te vinden tot 7
dagen na salarisbetaling.
Kompas - E.4

Het cumulatieve saldo van de rekening (conta vinculada) mag door de
werknemer voor een aantal zaken worden aangesproken overeenkomstig de
wet, bijvoorbeeld voor de aanschaf van een woonhuis.
Wordt de werknemer zonder geldige reden ontslagen dan mag deze het
tijdens het laatste dienstverband vergaarde saldo opnemen. In deze situatie is
de werkgever gehouden een boetebedrag te storten op de FGTS rekening van
de werknemer ter hoogte van 40 % van het tijdens het dienstverband
gespaarde saldo plus 10 % waarop de overheid beslag legt.
De Sociale Premies
De werkgeverslasten
De te betalen premies ten behoeve van het stelsel voor de sociale zekerheid
bedragen 20 % van de totale loonsom van alle werknememers, vast en parttime,
verschuldigd of betaald, gerekend over 1 maand.
Afhankelijk van de risicofactor die gepaard gaat met de bedrijfsaktiviteit
betaald de ondernemer ook nog een premie van 1, 2 of 3 % voor een
arbeidsongevallen verzekering (RAT). Tenslotte gaat er nog zo gemiddeld 5,8
% naar verschillende overheidsinstanties hetgeen het totaalpercentage voor
sociale premies brengt op 26,8 tot 28,8 % (zie tabel)
Werkgeverslasten Percentage
INSS 20,00%
RAT (maximale bijdrage) 1% - 3,00%
Salário Educação 2,50%
SESI/SESC 1,50%
SENAI 1,00%
INCRA 0,20%
SEBRAE 0,60%
TOTAAL
26,80% - 28,80%
De werknemerslasten
De bijdrage van werknemerskant wordt berekend met een aan de hoogte van
het salaris gerelateerd percentage (zie tabel voor 2007/2008).
Kompas - E.4

De werkgever is verantwoordelijk voor de inhouding en het afdragen van de
bijdrage.
SALARIS IN R$ PERCENTAGE
Tot 911,70 8,00%
Van 911,71 tot 1.519,50 9.00%
Van 1.519,51 tot 3.038,99 11,00%
Inkomstenbelasting
Werknemers betalen inkomstenbelasting middels inhouding op hun loon,
berekend aan de hand van een aan de hoogte van het maandsalaris
gerelateerd percentage.
Inhouding en afdracht zijn voor rekening van de werkgever. (zie table basis
2008)
Basis in R$
In te houden deel voor Ink. Bel. in
Percentage
R$
Tot 1.372,81 - -
Van 1.372,82 tot
2.743,25
15,0 205,92
Boven 2.743,25 27,5 548,82
De Sociale Verzekering in de Praktijk
In de praktijk fungeert de Sociale Verzekering als een dienstverlenende
instantie, door te voorzien in uitkeringen, vergoedingen en verstrekkingen
(pensioen, ziektegeld,medicijnen).
De voornaamste sociale uitkeringen zijn.
Ziektegeld:Wordt uitgekeerd wanneer de verzekerde langer dan 15 dagen
niet in staat is zijn werk te verrichten. De ongeschiktheid moet blijken uit een
door het INSS daartoe bevoegd arts verricht onderzoek.
Invaliditeits pensioen:uitkering bij permanente arbeidongeschiktheid.
Dienstjaren Pensioen: Indien de verzekerde het in deze bepaalde aantal
dienstjaren (mannen 35; vrouwen 30) ,waarin hij/zij geregistreerd heeft
gewerkt en de sociale premies heeft afgedragen, heeft volbracht.
Kompas - E.4

Leeftijdpensioen: Bij het bereiken van de gerechtigde leeftijd
(normaal:mannen 65, vrouwen 60 ; agrarische sector: mannen 60, vrouwen
55)
Bijzonder pensioen: Afhankelijk van de beroepsaktiviteit en de daaraan
verbonden risico’s voor de fysieke gesteldheid kan de verzekerde in
aanmerking komen voor dit pensioen na 15, 20 of 25 contributiejaren.
Overlijdens pensioen: Wordt uitgekeerd aan de afhankelijke familieleden
van de overledene ingaande op de datum van overlijden en bij onzekerheid
over deze datum op een door de rechtbank vastgestelde datum
Zwangerschapsverlof: Het “zwangerschapsloon” wordt uitbetaald over een
periode van 120 dagen ingaande 28 dagen voor de uitgerekende datum van
de bevalling en bedraagt de hoogte van het normale salaris.
Andere beloningen
Een aantal zaken waarin de werkgever voorziet ten gunste van de werknemer
zijn van apart belang omdat zij bestanddeel zijn van het loon en derhalve
onderhavig aan sociale premieheffing.
Hieronder een aantal voorbeelden:
• Woninghuur
• Mobiele telefoon
• Auto (bij privé gebruik)
• Credit Card (bij privé gebruik)
• Contributies
• Schoolgeld voor de kinderen
De Commerciële Vertegenwoordiger
De commerciele vertegenwoordiger wordt gezien als een rechtspersoon,
zonder dat er sprake is van een arbeidsverhoeding met diegene(n) waarvoor
de vertegenwoordiger bij handelstransakties als tussenpersoon fugeert in de
ruime zin van het woord.
Commerciële vertegenwoordigers worden derhalve niet gezien als
werknemers en vallen onder een specifieke wetgeving (wet nr. 4.886/65)
Conflicten tussen partijen dienen dan ook niet worden voorgelegd aan de
arbeidsrechter (alleen bevoegd bij conflicten tussen werkgever en
werknemer), maar vallen onder het normale rechtsverkeer.
(Dit hoofdstuk kwam tot stand dankzij de technische medewerking van
Kompas - E.4

F) WONEN EN WERKEN
F.1) Het aanvragen van een visum en werkvergunning
Deloitte Touche Tohmatsu S/C Ltda)
De benodigde documentatie voor het verkrijgen van een visum kan varieren
van het simpele overleggen van een paspoort bij aankomst in Brazilië (verblijf
van toeristische aard vanuit een bepaald aantal landen) tot het door
overheden verstrekte en gelegaliseerde documenten, zoals diploma´s,
uitreksels uit diverse registers, etc. voor buitenlanders die in Brazilië wonen
c.q. werken.
De hieronder volgende regels zijn gebaseerd op de wetgevings zoals die van
kracht werd per April 2008, maar het is belangrijk om te melden dat de regels
op elk moment veranderd kunnen worden.
Brazilie kent in hoofdlijnen zeven verschillende soorten visa, waarvan de
belangrijkste vier hieronder genoemd zullen worden. Officiële-, diplomatiekeen
als een gunst verleende visa worden niet behandeld.
Toerisme:
Brazilie hanteert een politiek van omgekeerde evenredigheid inzake
toeristenvisa. M.a.w. Brazilië behandelt reizigers uit bepaalde landen op
gelijke wijze als de respectievelijke behandeling die Braziliaanse reizigers
genieten. Aangezien Brazilianen voor een toeristisch bezoek aan Nederland
niet van te voren een apart visum hoeven aan te vragen, geldt het
omgekeerde evenmin. Het toeristenvisum wordt verleend aan hen, die het
land willen bezoeken als toerist of in geval van bezoek aan familie en/of
vrienden. De reis mag niet worden gebruikt voor immigratie doeleinden, noch
mag de houder van het visum werk verrichten of vergoedingen ontvangen
voor het verlenen van diensten. De toerist zal bij het betreden van het land
normaal gesproken toestemming krijgen voor een verblijf van 90 dagen die
éénmaal verlengd kan worden met een gelijke periode. Om een dergelijke
verlenging te verkrijgen dient men een verzoek in te dienen bij de Federale
Politie voordat de eerste periode is verlopen. Een geldig retour ticket en
aantoonbare mogelijkheden om het verblijf te kunnen bekostigen dienen te
worden overlegd. De toerist die langer dan is toegestaan in het land verblijft,
betaalt een boete per dag gerekend vanaf het verstrijken van de reguliere
periode en moet het land binnen 8 dagen verlaten, gekoppeld aan
gedwongen uitwijzing bij het niet respecteren van de bovengenoemde
Kompas - F.1

termijn. De Federale Politie heeft de macht om de tijdspanne van een initieel-
of vervolgverblijf te bekorten. Bovendien wordt de verlenging slechts eenmaal
per 12 opeenvolgende maanden toegestaan zodat het in theorie dus mogelijk
is om 6 maanden per 12 consecutieve maanden in Brazilie te verblijven als
toerist. Iedere toerist moet over een paspoort beschikken met een
geldigheidsduur van minimaal 6 maanden bij binnenkomst in het land, en
immigratie ambtenaren hebben tevens het recht om een verzoek te doen tot
het tonen van een geldig retourticket en geldige betaalmiddelen zoals
creditcard, (traveler) cheques of contant geld. Het is dus handig om
bovengenoemde items in de handbagage mee te nemen.
Kort zakelijk verblijf:
Zakentrips en bezoeken cq. deelname aan congressen en vakbeurzen vallen
onder de categorie zakenvisa voor kort verblijf voor niet-inwoners van Brazilie
vergelijkbaar met het toeristenvisum. Het komt voor dat zakenreizigers een
toeristenvisum gebruiken om het land binnen te komen maar zij lopen altijd
het risico dat vanwege het oneigenlijk gebruik van dit visum toegang en
verblijf geweigerd worden en aldus het verzoek krijgen het land te verlaten
met de eerstvolgende vlucht.
Het kort verblijf zakenvisum is van toepassing op:
- Het leggen van zakelijke contacten d.m.v. gesprekken, bijeenkomsten e.d.,
- Het verrichten van een marktverkenning,
- Het treffen van voorbereidingen die kunnen leiden tot het vestigen van een
bedrijf,
- Het bijwonen van congressen en vakbeurzen.
- Het spreken op een congres of seminar zonder dat daarbij sprake is van het
ter plaatse ontvangen van een vergoeding.
De geldigheid van een zakelijk visum variëert nagelang de nationaliteit van de
reiziger en hangt af van bilaterale verdragen. De regels komen voor een groot
deel overeen met die van het toeristenvisum.
(maximaal 5 jaar, niet meer dan 6 maanden per 12 opeenvolgende maanden,
initiele periode van 90 dagen met mogelijkheid tot een gelijkwaardige
verlenging).
Het verkrijgen van een visum: ook bij de zakenvisa geldt dat Nederlandse
ingezetenen kunnen volstaan met het tonen van een geldig paspoort en het
invullen van `Zaken` op de Braziliaanse immigratie kaart, die wordt
uitgedeeld tijdens de internationale vluchten naar Brazilie. De procedures tot
het verkrijgen van een zakenvisum zijn in essentie gelijk aan die bij het
toeristenvisum met dien verstande dat het bedrijf waaraan de reiziger
verbonden is op officiëel briefpapier een verklaring moet overleggen met een
Kompas - F.1

eschrijving van de reis en het beoogde doel. In deze verklaring moet tevens
terug te lezen zijn de duur van het verblijf plus de verzekering dat in Brazilie
geen betaalde diensten zullen worden verleend door de vertegenwoordiger.
Het visum voor tijdelijke vestiging:
Brazilie geeft visa voor tijdelijke vestiging uit in een aantal speciale situaties. Er
zijn verschillen in verblijfsduur maar er vallen ook een aantal overeenkomsten
te ontdekken. De weg tot het verkrijgen van een dergelijk visum gaat
gepaard met meer bureaucratie dan in het geval van de twee reeds
behandelde visa. Een tijdelijk visum wordt uitgereikt in geval van het
verrichten van specifieke werkzaamheden met de beperking dat de houder
van het visum niet meer van baan mag veranderen zodra hij in het land is.
Tijdens het verblijf mag de houder huisraad laten overkomen onder
voorwaarde dat bij einde verblijf alles weer retour gaat.
De voornaamste situaties waarin iemand een verzoek tot het verkrijgen van
het visum tijdelijke vestiging kan indienen zijn:
(i) Een zakelijk manager, wetenschapper, technicus of een persoon
gekwalificeerd op een ander gebied verricht diensten aan of staat onder
contract bij een Braziliaans bedrijf of bij de Braziliaanse overheid, (ii) Er wordt
technische assistentie of andersoortige diensten verleend aan een Braziliaans
bedrijf zonder dat er een formele arbeidsrelatie bestaat, (iii) De persoon in
kwestie geeft onderwijs op hoog niveau, is een gerenomeerd wetenschapper
of verricht hoog gekwalificeerd onderzoek, (iv) Het verblijf heeft een cultureel
doel of is om studieredenen, (v) De persoon is een professioneel artiest of
sportbeoefenaar, (vi) De persoon is een welzijnswerker, (vii) Hij/zij gaat
studeren in Brazilie, (viii) Het gaat om een stageplaats als onderdeel van een
academische opleiding ter verkrijging van internationale ervaring, (ix) Voor
beroepstraining, (x) Als buitenlandse correspondent voor krant, tijdschrift,
radio, tv of een nieuwsagentschap, (xi) Als religieus voorganger of als lid van
een erkende godsdienstige organisatie, (xii) In geval van deelname aan een
internationaal project, of (xiii) In geval van trainings-stages van professionele
sporters.
Houders van een tijdelijk visum met een periode langer dan 90 dagen moeten
zich binnen een termijn van 30 dagen na het voor de eerste keer betreden
van Braziliaans grondgebied laten registreren bij de Federale Politie waarbij
een identiteitsbewijs ("Registro Nacional de Estrangeiro RNE") wordt
uitgereikt, te gebruiken tijdens de verblijfsperiode. Registratie kan alleen dan
plaats vinden wanneer de vreemdeling in het bezit is van de toestemming tot
tijdelijke vestiging, uitgegeven door het Braziliaanse consulaat in het land van
herkomst. Voor naaste familieleden zoals vrouw en kinderen of bejaarde
Kompas - F.1

ouders waarvoor de aanvrager kostwinner is kan tegen bepaalde
voorwaarden een gekoppeld visum worden aangevraagd.
Zakenmensen:
Bij zakenmensen spreken we over een zakelijk bewindvoerder,
wetenschapper, technicus of een persoon gekwalificeerd op een ander gebied
die diensten aanbiedt aan- of onder contract staat bij een Braziliaans bedrijf,
of de Braziliaanse overheid. Een andere mogelijkheid is dat de persoon
technische assistentie of andersoortige diensten verleent aan een Braziliaans
bedrijf zonder dat er een formele arbeidsrelatie bestaat. De Braziliaanse
werkgever zet de visumaanvraag in gang door deze te richten aan de Dienst
Immigratie van het Ministerie van Arbeid. Wordt deze aanvraag
goedgekeurd, dan worden de documenten via het Ministerie van
Buitenlandse zaken doorgestuurd naar het voor de aanvrager van toepassing
zijnde Braziliaanse consulaat, waar vervolgens de stappen ondernomen
worden om het process af te ronden. Voor tijdelijke werkvergunningen
waarvan sprake is in de meeste situaties gelden de volgende regels:
Kandidaten, die een formele aanstelling nastreven in Brazilië moeten in het
bezit zijn van de vereiste onderwijs-diploma´s en/of relevante werkervaring.
De Braziliaanse overheid hanteert een politiek gebaseerd op het beschermen
van de inheemse vakmensen en arbeiders. Derhalve moet de kandidaat, om in
aanmerking te komen voor de vergunning, aantoonbaar beter of hoger
gekwalificeerd zijn dan een Braziliaan, geschikt voor dezelfde positie. Indien
de kandidaat beschikt over een academische opleiding, genoten aan een
erkende universiteit, dan zal hem verzocht worden zijn diploma te tonen plus
het bewijs van 2 jaar relevante werkervaring. Heeft de kandidaat geen
academische graad, dan moeten bewijzen overlegd worden van minimaal 9
jaar genoten onderwijs en 2 jaar relevante werkervaring.
Voorts is het belangrijk te weten, dat industriele- of commerciële bedrijven
met meer dan 3 werknemers verplicht zijn (art. 352 uit het wetboek van
arbeidsrecht) om tenminste voor twee-derde Braziliaanse arbeidskrachten in
dienst te hebben. Bovendien mag het aandeel van de buitenlanders in het
totaalbedrag aan betaalde salarissen niet groter zijn dan 1/3 deel.
Uitzonderingen op die regel zijn buitenlanders die langer dan 10 jaar
woonachtig zijn in Brazilië, getrouwd zijn met iemand met de Braziliaanse
nationaliteit, of ouders van Braziliaanse kinderen.
Diploma´s, getuigschriften en gelijksoortige documenten moeten worden
gelegaliseerd door daartoe bevoegde instanties in het land van herkomst om
daarna te kunnen worden aangeboden aan het Braziliaanse Consulaat voor
Kompas - F.1

legalisatie door de Braziliaanse overheden. Dit proces kan enige tijd in beslag
nemen!
Tijdelijke verblijfsvergunningen hebben verschillende geldigheidsduren en
voorwaarden, afhankelijk van de redenen waarvoor men ze aanvraagt. De
maximale geldigheidsduur van tijdelijke verblijfsvergunningen is 30 dagen, 90
dagen, 1 jaar of 2 jaren. De periode gaat lopen vanaf het moment waarop de
houder van het visum Brazilië binnenkomt en niet vanaf het moment waarop
het visum wordt verstrekt. Een buitenlander die met een tijdelijke
verblijfsvergunning Brazilië binnentreedt, doet er verstandig aan een originele
kopie van het formulier bij zich te dragen, waarin het visum wordt
toegewezen. Deze kopie moet men kunnen overhandigen aan de
Immigratiedienst bij aankomst op de (lucht) haven.
Een tijdelijke verblijfsvergunning kan slechts eenmaal verlengd worden voor
dezelfde periode als waarvoor hij werd verstrekt. Een verzoek tot verlenging
moet ingediend worden bij het Ministerie van Justitie voordat het
oorspronkelijke visum verloopt.
De houder van de tijdelijke verblijfsvergunning kan het land zonder
problemen verlaten en betreden gedurende de periode waarin het visum
geldig is. De totale verblijfsduur wordt altijd berekend vanaf het eerste
moment waarop men Braziliaans grondgebied betreedt. Perioden van
afwezigheid verlengen de toegekende periode niet. Wanneer het visum
verloopt terwijl de vreemdeling in het buitenland verblijft, moet hij
terugkeren op een nieuw visum, bijvoorbeeld als een toerist of als een
zakenbezoek, in overeenstemming met de hierop van toepassing zijnde
regels.
Permanent verblijf:
Dit visum wordt slechts uitgereikt aan personen die voldoen aan de
voorwaarden gesteld door de Braziliaanse Immigratieraad of het Braziliaanse
Ministerie van Arbeid. In principe zijn er situaties waarin de vreemdeling voor
een dergelijk visum in aanmerking komt; (i) Als bestuurder, manager of
directeur van een gevestigde Braziliaanse onderneming, (ii) Als vreemdeling
met plannen zich permanent te vestigen in Brazilië en om buitenlands kapitaal
te investeren in productie, en aldus het creëren van specifieke arbeidsplaatsen
met bijbehorende training, (iv) Als hoog gekwalificeerd wetenschapper c.q.
onderzoeker met specialistische kwaliteiten, (v) Als gepensioneerd
vreemdeling boven de 50 jaar die per maand minimaal een bedrag van US$
2.000,00 laat overboeken naar een Braziliaanse rekening, (vi) Als de
aanvrager getrouwd is met een Braziliaanse staatsburger, of (vii) Als de
aanvrager nageslacht heeft met de Braziliaanse nationaliteit.
Kompas - F.1

Directe familie kan over het algemeen `meegenomen` worden in dezelfde
aanvraag.
Voor zakenmensen zoals bedrijfsleiders en directeuren kan een permanent
visum worden aangevraagd als aantoonbaar is dat het Braziliaanse bedrijf niet
zonder een dergelijke buitenlander kan, en als er in het bedrijf bovendien
door de buitenlandse moedermaatschappij méér dan US$ 200.000,00
(tweehonderd duizend Noord-Amerikaanse dollars) aan oprichtingskapitaal
wordt ingelegd. Voor ieder additioneel visum wordt dat bedrag nog eens met
US$ 50.000,00 (vijftigduizend Noord-Amerikaanse dollars) verhoogd.
Daarnaast moet het bedrijf een investeringsplan kunnen overleggen waarin
wordt voorzien in het scheppen van tenminste tien werkplaatsen voor
Brazilianen, gedurende de eerste twee jaar. Tenslotte is het belangrijk om op
te merken dat personen die op grond van de hierboven genoemde regels een
visum verkregen, gedurende de eerste vijf jaar niet van baan mogen
veranderen.
Voor individuele personen die als immigrant een zaak willen opzetten kan een
permanente verblijfsvergunning worden verleend bij het investeren van
US$ 50.000,00 (vijftigduizend Noord-Amerikaanse dollars) in het eigen
bedrijf.
(dit hoofdstuk kwam tot stand met vaktechnische medewerking van ATENE
Assessoria Técnica S/C Ltda)
Kompas - F.1

F.2) Het kiezen van kantoorruimte.
De kantoorruimte markt in São Paulo is ongetwijfeld de grootste markt van
Zuid Amerika (groter dan Buenos Aires en Rio de Janeiro samen). De locatie
van de stad en beschikbare infrastructuur maken deze metropool het centrum
voor multinationals. In de afgelopen eeuw heeft de stad São Paulo een
onvergelijkbare groei gekend, waardoor het veranderde van een bevolking
van slechts tweehonderdvijftigduizend inwoners rond 1900 in een bruisende
wereldstad van ruim 19 miljoen inwoners nu. Deze groei was hoofdzakelijk
een gevolg van een grote naoorlogse industrialisatie gefinancierd door het
kapitaal van de koffie-export, en gevoed door een grootschalige immigratie
die gespecialiseerde arbeid leverde. De verhuizing van de federale hoofdstad
van Rio de Janeiro naar Brasilia in 1960 en de groei van de industriële
capaciteit van São Paulo hadden een versterking tot gevolg van het
economisch belang van de stad die zowel de landelijke als de continentale
economie beheerste. Een ander gevolg hiervan was een geleidelijke
verhuizing van de belangrijkste Braziliaanse en internationale bedrijven naar
dit financiële- en industriële centrum.
De grote meerderheid van de in het land opererende multinationals vestigen
hun hoofdkantoor in São Paulo, of in het binnenland van de staat São Paulo.
Indien elders gevestigd gebeurt dit om specifieke redenen. De olie- en
mijnbouwindustrie, bijvoorbeeld, zijn geclusterd in Rio de Janeiro, vanwege
de nabijheid van de bestaande en voormalige staatsmaatschappijen die deze
sector overheersen. Dit geldt ook voor sommige hotelketens en
luchtvaartmaatschappijen, om voordeel te putten uit de locale toeristenmarkt.
Andere industrieën vestigen hun hoofdkantoren rond de stad São Paulo of in
het binnenland, waar de fabrieken gevestigd zijn.
De voordelen van het vestigen van hoofdkantoren in São Paulo zijn onder
andere: (i)
De aanzienlijke beschikbaarheid van panden met kwaliteit en uitstraling op
wereldniveau, (ii) De beste telecom-infrastructuur in het land, alhoewel
verschillende steden al een kwalitatief redelijke infrastructuur hebben
opgebouwd met fiber-optics technologie, zoals Rio de Janeiro, Campinas, etc.
(iii) Dagelijkse directe vluchten naar talrijke bestemmingen in steden in
Europa, Azië, Noord-, Zuid- en Midden-Amerika; (iv) ´s Lands grootste en
meest gespecialiseerde arbeidskrachten en de meest geavanceerde financiële
markt; (v) Redelijke levensstandaard en levenskwaliteit, met uitgebreide
keuze in internationale scholen met een buitenlands curriculum, cultureel
Kompas - F.2

leven, restaurants, etc.; en (vi) Nabijheid van de grootste Zuid-Amerikaanse
markten.
De kosten van kantoorruimte:
De relatieve waarden fluctueren in de loop van de tijd, maar historisch
variëren de huurkosten van top kantoorruimte in São Paulo iets onder het
gemiddelde vergeleken met de grote wereldsteden.
Aan de andere kant kunnen andere kosten hoger oplopen bij het opzetten
van een top kantoorruimte in São Paulo, zoals bijvoorbeeld meubilair en
uitrusting, in vergelijking met de VS. Over het algemeen kunnen we stellen
dat computers en software over het algemeen gemiddeld 35% duurder zijn
dan in de VS. Voor vloerbedekking, installaties en audiovisuele uitrusting is
dit + 50%, voor telecomhardware +70-100%. Dit komt doordat veel
geïmporteerd wordt tegen hoge invoerrechten en belastingen. De drukste
commerciële wijken in São Paulo zijn al voorzien van fiber optics
infrastructuur, data centers, call centers, etc. van verschillende dienstverleners
met up-to-date technologie.
Strategische en juridische kwesties:
Business Center:
Het huren van kantoorruimte in een business center is een flexibel
kantoorconcept, wat inhoudt dat de verhuurder kantoorruimte zo flexibel
mogelijk aan de huurder aanbiedt. Bij die kantoorruimte worden extra
faciliteiten en diensten aangeboden of lasten overgenomen, zodat de
gebruiker een totaalpakket kan worden aangeboden.
Elke kantoorvorm is mogelijk: klein of groot. Een gebruiker kan de door hem
of haar gewenste ruimte voor elke periode huren: een uur, een dag, een
week, een maand of meerdere jaren. Het kantoor kan volledig ingericht
worden met meubilair en optimale telecom- en IT-infrastructuur. Er zijn vaak
gezamenlijke ruimten, zoals ontspanningsruimten en lunchkamers. Er kan ook
gebruik worden gemaakt van ondersteunende diensten zoals
telefoonbeantwoording en secretariële ondersteuning. Deze oplossing wordt
aanbevolen in gevallen van startende ondernemingen, ad-hoc projecten of
regiokantoren en tijdelijke kantoren. Op lange termijn zijn de kosten hier
hoger dan op een eigen kantoor.
Huur:
Huurcontracten hebben meestal een looptijd van drie tot vijf jaar, moeten
wettelijk in locale munt (Reais) uitgedrukt worden, en worden maandelijks
betaald. Huurverhoging gebeurt jaarlijks aan de hand van inflatie-index,
waarvan de IGP-M de meest gebruikte is, met om de drie jaar de
Kompas - F.2

mogelijkheid tot het aanpassen tot marktwaarden. Huurders moeten een
garantie overleggen, waarvan de bekendste de “fiança” is, een legaal af te
dwingen garantie van een bank, maatschappij of individu. Huurders zijn
verantwoordelijk voor alle routine reparaties, het betalen van onroerend
goedbelasting en condominiumkosten, schoonmaak en alle rekeningen van
openbare voorzieningen (licht, water, telecom, gas, etc.). Eigenaren zijn
verantwoordelijk voor essentieel onderhoud en structurele reparaties.
Koop:
Er bestaat geen equivalent voor het Engelse “vrij bezit” concept. Indien een
stuk land en de daarop liggende panden gekocht wordt door een enkele
koper, en niet in de vorm van een condominiumverkoop, dan ontvangt de
koper absolute en eeuwig eigendomsrecht op de grond, met uitzondering van
de rechten op ondergrondse mineralen die grondwettelijk tot de staat
behoren. Buitenlandse kopers zijn ook gebonden aan wettelijke beperkingen
als het gaat om de koop van bezit aan de kust, langs de grenzen, in het
binnenland, en in sommige specifieke delen van het land die als nationale
veiligheidsgebieden worden aangeduid. De eigenaar is verantwoordelijk voor
de betaling van de eigendomsbelasting. In Brazilië is gewoonlijk het
“condominium concept” de vorm van veelvoudig eigendom, zowel voor
kantoorpanden als woonapartementen. Kopers hebben dan een eeuwig
eigendomsrecht op het gedeelte evenredig aan hun aandeel in de totale
oppervlakte van het pand en de grond, met evenredige stemrechten in het
gemeenschappelijke bestuur.
De koper is verantwoordelijk voor de belasting bij de aankoop, te weten
eigendomrecht overdrachtsbelasting (ITBI), eigendomsregistratiekosten en
registratie van de eigendomsrechtstukken, die ongeveer 2% a 5% van de
verkoopwaarde zijn.
Kantoorruimte accomodatie en infrastructuur
Airconditioning in Brazilië is noodzakelijk, aangezien in São Paulo de
gemiddelde jaar temperatuur rond de 22,5oC ligt, met geregeld hittegolven
in de zomer van meer dan 35oC. In steden zoals Rio de Janeiro, Campinas en
Porto Alegre kunnen temperaturen in de zomer nog meer oplopen. De
meeste moderne gebouwen bieden individuele fan-coil systemen per
verdieping, of koudwater centrales.
Electriciteit in São Paulo is 110V als standaard, in sommige delen van het land
is het 220V. De meeste locaal geproduceerde electro-electronica is
verkrijgbaar in beide voltages. De betrouwbaarheid van het netwerk is groter
Kompas - F.2

in São Paulo dan op vele andere locaties, en de meeste topklasse gebouwen
zijn uitgerust met nood generatoren voor noodverlichting en liften.
Verschillende locaties bieden een goede infrastructuur en onstersteunende
diensten, afhankelijk van de gewenste specialiteit. Transport in São Paulo
bestaat hoofdzakelijk uit een druk bezet openbaar vervoer (bussen, minivans,
treinen en metro) en privé-voertuigen. De stad staat bekend om het drukke
verkeer met dagelijkse files. Bussen kunnen langdurige trajecten hebben en
de treinen en metro hebben een relatief klein netwerk. Hierdoor wordt veel
gebruik gemaakt van privévoertuigen en motorfietsen, waardoor
parkeerplaatsen een belangrijk punt zijn bij het kiezen van kantoorpanden.
Veraf gelegen bedrijven stellen bussen ter beschikking ten behoeve van hun
werknemers die vertrekken vanuit centrale punten uit de stad. Er is een
aanzienlijk helikopterverkeer, zowel privé- als voortaxidiensten (São Paulo
heeft de grootste vloot na New York). Een groeiend aantal senior executives
maakt hier gebruik van om te ontsnappen aan de verkeersopstoppingen.
Klasse A kantoorpanden hebben vaak heliports.
Elektriciteit en waterleiding zijn beschikbaar in de grote bedrijvencentra.
Gasleidingen zijn nog niet overal beschikbaar. Er zijn verschillende
telecombedrijven die concurreren, zowel voor vaste lijnen, mobiele lijnen,
datalijnen, interlocale en internationale telefoongesprekken. De stad São
Paulo heeft criminaliteitscijfers vergelijkbaar met grote wereldsteden. Uit
voorzorg dient men veiligheidsmaatregelen te nemen. Gebouwen zijn meestal
uitgerust met beveiligingscamera’s en toegangscontrole. De mate van
veiligheid binnen de kantoorruimte varieert naar behoefte van elk bedrijf.
(dit hoofdstuk kwam tot stand met vaktechnische medewerking van Facility
Consulting Projetos e Gerenciamento S/S Ltda)
Kompas - F.2

F.3) Nederlandse en Braziliaanse inkomstenbelasting bij emigratie
Brazilië kent belastingen in vele systemen en op drie niveaus, te weten
Federaal-, Deelstaat- en Gemeentelijk. Persoonlijke inkomstenbelasting
(Imposto de Renda Pessoa Física - IRPF) bestaat echter alleen op Federaal
niveau, waarbij de basis steeds kalenderjaren zijn.
Voor belastingdoeleinden is het belangrijkste persoonsbewijs voor een iedere
in Brazilië woonachtige persoon zijn "CPF" taxpayer card. Het daarop
genoemde indentificatienummer heeft men bij vele zaken nodig, zoals het
openen van een bankrekening, het afsluiten van huurcontracten, en andere
overeenkomsten in het algemeen.
De Braziliaanse fiscus kan zowel op ingezetenen als niet-ingezetenen
inkomstenbelasting heffen. Voor belastingdoeleinden worden de volgende
personen als resident beschouwd; (i) Genaturaliseerde buitenlanders, (ii)
Buitenlanders met een permanent visum voor Brazilië (vanaf de dag van
aankomst), (iii) Buitenlanders met een tijdelijk visum dat is verkregen op basis
van een arbeidscontract met een in Brazilië gevestigd bedrijf (vanaf de dag
van aankomst), (iv) Buitenlanders met een tijdelijk visum dat is afgegeven om
een andere reden na een verblijf van 183 dagen in Brazilië, opeenvolgende of
niet, binnen een periode van twaalf maanden.
Als niet-woonachtige maar belastingplichtige persoon in het buitenland
kunnen worden aangemerkt; (i) hij of zij die in Brazilië heeft gewoond op
basis van een tijdelijk visum volgens de genoemde criteria in het voorgaande
kalenderjaar, of (ii) iemand die Brazilië definitief heeft verlaten na aangifte
van inkomstenbelasting met recht maar die een verzoek heeft ingediend voor
de afgifte van een "Tax Clearance Certificate".
Voorgenoemde definities kunnen belangrijk zijn voor Nederlandse expatriates
bij de bepaling van regels ten aanzien van de aanvang en beëindiging van
belastingplicht in Brazilië.
Ingezetene belastingbetalers kunnen worden belast voor hun wereldwijde
inkomen op cash basis per kalenderjaar, ongeacht of dit inkomen naar Brazilië
werd overgemaakt of niet.
Het aanslagformulier voor persoonlijke inkomstenbelasting moet ieder jaar
voor de laatste werkdag van de maand April zijn ingeleverd.
Inkomen dat is verkregen van Braziliaanse betalers (d.w.z. in Brazilië
gevestigde bronnen, of deze van Braziliaanse origine zijn of niet en of de
Kompas - F.3

tegenprestatie werd uitgevoerd binnen Brazilië of niet) is onderworpen aan
een progressieve schaalverdeling, naast inhouding aan de bron. De schaal
loopt van 0% tot 27,5%, op de volgende manier: - toepasbaar op het
belastingjaar 2007: -
Maandelijks inkomen (R$) Belasting % Maximaal aftrekbaar
tot 1.313,69 nul nul
van 1.313,69 tot 2.625,12 15 197,05
boven 2.625,12 27,5 525,19
Jaarlijks inkomen Belasting % Maximaal aftrekbaar
tot 15.764,28 nul nul
van 15.764,29 tot 31.501,44 15 2.364,68
boven 31.501,45 27,5 6.302,28
Inkomen uit het buitenland, evenals inkomsten afkomstig van individuele
personen in Brazilië (voor huur, bijvoorbeeld) zijn onderworpen aan een
verplichte maandelijkse afdracht (die zelf moet worden bijgehouden op een
blok formulieren onder de naam "Carnê-Leão"), volgens dezelfde progressieve
tabel als hierboven. Betaling dient plaats te vinden tot op maximaal de laatste
werkdag van de volgende kalendermaand.
Het is belangrijk om te melden bij inkomsten uit het buitenland dat er een
bilateraal belastingverdrag bestaat tussen Nederland en Brazilië, ter
voorkoming van dubbele belastingbetaling.
Het jaarlijkse aanslagformulier beoogd te bezien of de gerealiseerde
afdrachten gedurende het jaar hoger of lager waren dan volgens de
uiteindelijke rekensom verplicht is, met naheffing voor tekorten of
terugbetaling van overschotten.
De Braziliaanse inkomstenbelasting kent slechts enkele aftrekposten, zoals (i)
bijdragen aan de sociale dienst, (ii) aan een particulier pensioenfonds waarvan
de kosten niet hoger mogen zijn dan 12% van het belastbaar inkomen, (iii)
financiëel afhankelijken tot maximaal R$ 1.584,60 per jaar, (iv) schoolgelden
tot maximaal R$ 2.480,66 per jaar, (v) kosten voor gezondheidszorg zonder
limiet maar exclusief medicijnen, (vi) gerechtelijk toegezegde
alimentatieverplichtingen zonder limiet, (vii) bijdragen aan
liefdadigheidsinstellingen tot maximaal 6% van de totaalsom aan
Kompas - F.3

elastingplicht, en (viii) sociale bijdragen over het salaris van een
huishoudhulp tot een limiet van 12% over het minimumloon.
De Braziliaanse Centrale Bank eist dat alle Braziliaanse ingezetenen met
persoonlijke bezittingen in het buitenland van boven de US$ 100.000,00
hiervan gedetailleerd aangifte moeten doen.
Een niet-ingezetene is belastbaar voor Braziliaanse inkomstenbelasting bij
inkomen uit een Braziliaanse bron, tegen een platte "withholding tax" van
15% (of 25% als het inkomen het gevolg was van geleverde diensten).
Specifieke belastingen:
Rente-opbrengsten uit Braziliaanse spaarrekeningen worden niet belast met
inkomstenbelasting. Rente-opbrengsten uit beleggingsfondsen worden
daarintegen aangeslagen met progressieve bronbelastingen die kunnen
variëren van 15% tot 22,5%.
Ingezetenen en niet-ingezetenen kunnen met 15% worden aangeslagen bij
het realiseren van kapitaalwinsten. De winst wordt berekend door de
aftreksom van verkoop min aanschaf. Enkele uitzonderingen zijn toegestaan,
zoals (i) de totale winsten per maand uit kapitaalverhogingen zijn kleiner dan
R$ 35.000,00, (ii) de totale winsten per maand uit aandelenverkopen zijn
kleiner dan R$ 20.000,00, (iii) verkopen van onroerend goed dat werd
aangeschaft voor woonachtigheid in Brazilië, (iv) de winst bij verkoop van een
eigen huis is lager dan R$ 440.000,00 als men geen andere panden bezit en
als het pand minimaal vijf jaar in bezit was, (v) als de winst binnen 180 dagen
wordt belegd in een ander huis voor persoonlijke woondoeleinden.
Afhankelijk van het jaar van aanschaf kunnen er beperkte mogelijkheden zijn
om bij de verkoop van onroerend goed verlagende percentages toe te passen
bij de rekensom voor belastingdoeleinden.
Kapitaalverliezen kunnen niet worden afgezet tegen kapitaalwinsten bij het
uitrekenen van belastingen in Brazilië.
Winsten afkomstig uit verkoop van Braziliaanse beurs genoteerde aandelen
zijn onderhavig aan een plat belastingpercentage van 15%, maar hier mogen
verliezen wel worden afgezet tegen winsten, als ze tenminste plaats vonden
in dezelfde of daaropvolgende maand. Verkopen beneden de R$ 20.000,00
per maand zijn belastingvrij. Dividenden zijn belastingvrij.
Voor vertrek uit Brazilië moet men een verklaring indienen bij het voornemen
om het land permanent te verlaten en, ongeacht het moment in het jaar, een
afsluitend belastingformulier inleveren, alsmede een "Tax Clearance
Kompas - F.3

Certificate" aanvragen waarmee men van de belastingplicht in Brazilië wordt
ontheven.
Bij het aanhouden van bezittingen in Brazilië zoals bankrekeningen of een
huis, moet de Braziliaanse belastingidentiteit (CPF) worden behouden. De
juiste gang van zaken is om ieder jaar een zogenaamde "Exempt Return" te
blijven invullen, wat overigens per internet gedaan kan worden.
In sommige gevallen kunnen er twijfels ontstaan over in welk land men
belastingplichtig is. Het is altijd verstandig om dat voor alle zekerheid door
een vakkundige te laten uitzoeken, maar de vuistregel is dat belasting moet
worden betaald in het land waar de betaalde activiteit wordt uitgevoerd. Het
kan natuurlijk echter voorkomen dat men in het ene land woont en toch een
stukje inkomen geniet in het andere, bijvoorbeeld in één of meerdere van de
volgende omstandigheden:
(i) Het verblijf in Brazilië is korter dan 183 dagen gedurende het fiscale jaar,
of
(ii) De remuneratie is afkomstig van een niet-Braziliaanse partij, of
(iii) De Braziliaanse opdrachtgever is niet in staat de vergoeding geheel voor
eigen rekening te nemen.
In de meeste gevallen zal men ook in deze omstandigheden in Brazilië
belastingplichtig zijn, en niet in Nederland.
Hoe dan ook kunnen eventuele belastingen die in Brazilië zijn ingehouden
voor in Nederland woonachtige personen aldaar worden verrekend met de
inkomstenbelasting in het kader van het geldende belastingverdrag.
(dit hoofdstuk kwam tot stand met vaktechnische medewerking van Deloitte
Touche Tohmatsu)
Kompas - F.3

F.4) Bagagebeperkingen bij binnenkomst
Wat binnenkomende reizigers in Brazilië niet mogen binnenbrengen uit het
buitenland als bagage: transportmiddelen van welke aard dan ook, en
voorwerpen die voor verkoop of industriëel gebruik zijn voorbestemd.
Wat verder rezigers verder verboden is om uit het buitenland binnen te
brengen, al dan niet als bagage: sigaretten en drank die in Brazilië zijn
vervaardigd voor exclusieve verkoop in het buitenland, speelgoedwapens,
beschermde diersoorten en vissen van welk ras dan ook, zonder speciale
toestemming van het Braziliaanse Ministerie van Milieu, produkten onder
valse of nagebootste merknamen, produkten waarvan de herkomst niet
duidelijk is, ginetisch gemanipuleerde organismen of produkten die zulks
bevatten, landbouwgifstoffen of componenten daarvoor, waar die een
bedreiging vormt voor de moraal, goede gewoonten, de volksgezondheid of
de openbare orde, verdovende middelen.
Pogingen om bovengenoemde produkten het land binnen te brengen kunnen
resulteren in gevangenisstraf.
Het is reizigers toegestaan om, met vrijstelling van belastingen, tot US$
500,00 te besteden in de Tax-Free Shop op het Braziliaanse vliegveld van
aankomst, alvorens het land binnen te komen. Dit bedrag staat los van de
limiet die een reiziger als bagage mee mag brengen uit het buitenland.
Kwantitatieve beperkingen gelden echter voor alcoholische dranken;
maximaal 24 eenheden waarvan maximaal 12 van dezelfde soort. Sigaretten:
20 pakjes. Sigaren; 25 eenheden. Pijptabak: 250 gram. Horloges, electrische
en electronische apparaten, speelgoed, en soortgelijken: maximaal drie per
soort.
Minderjarigen, d.w.z. kinderen onder de 18, mogen geen drank of rookwaar
kopen.
Meegenomen bagage:
Iedere reiziger die in Brazilië aankomt uit het buitenland moet een verklaring
invullen, waartoe formulieren gratis worden verstrekt door de
luchtvaartmaatschappij, en/of die door de douane zelf worden afgegeven.
Alles met een waarde boven de equivalent van R$ 10.000,- (tienduizend
Reais of, op het moment van schrijven, ongeveer vierduizend Euro) moet niet
alleen op het bovenstaande formulier worden ingevuld, maar ook worden
gespecificeerd op een speciaal apart document, “Declaração de Porte de
Kompas - F.4

Valores” of “DPV” genaamd. Dit geldt ook voor contant geld. Verder zal de
reiziger zich bij de douane moeten melden, door de uitgangspoort “Goods to
Declare” te kiezen, met het ingevulde DPV formulier in de hand.
Wie waardevolle spullen uit Brazilië tijdelijk meeneemt naar het buitenland
kan deze op een “Declaração de Saída Temporária – DST” aangeven, om zich
bij terugkomst niet te hoeven melden. Wel moet men het DST formulier op
dat moment kunnen tonen.
Over goederen waarvan de waarde de toegestane limiet overschrijdt worden
invoerrechten van 50% berekend, die per speciaal formulier (“Documento de
Arrecadação da Receita Federal - DARF”) bij een bank moet worden betaald.
Is men daartoe niet in staat op het moment van aankomst, worden de
goederen in beslag genomen tot het moment dat het betaalbewijs kan
worden overhandigd.
Levende dieren, planten, zaden, levensmiddelen, medicijnen, wapens en
munitie kunnen door de douane in beslag worden genomen totdat de vereiste
documenten zoals gezondheidsverklaringen en vergunningen van de
desbetreffende competente instanties kunnen worden overlegd.
Het is particulieren niet toegestaan om in goederen te handelen, derhalve is
import of export van spullen met commerciële of industriële waarde door
particulieren verboden.
De nalating van opgave of onjuiste opgave van goederen volgens de
hierboven geschetste verplichtingen kan worden aangemerkt als poging tot
smokkel, met straffen zoals in de Braziliaanse wet zijn voorzien, naast
inbeslagname van de onderhavige spullen.
Voor los verzonden en niet meegenomen bagage gelden dezelfde regels.
Deze moeten persoonlijk worden afgehaald, binnen 30 dagen na aankomst.
(dit hoofdstuk kwam tot stand met vaktechnische medewerking van de
Braziliaanse Douane)
Kompas - F.4

F.5) Veiligheidsmaatregelen.
Criminaliteit is een probleem waar de hele Braziliaanse maatschappij mee
kampt. Er vallen echter maatregelen te nemen waarmee risico´s verminderd
kunnen worden.
De eerste maatregel begint al bij aankomst op de luchthaven. Het is zaak om
zo weinig mogelijk op te vallen. Voor het geval dat u al niet opgehaald kan
worden kan de beheersing van een paar Portugeese zinnen heel nuttig zijn.
Neemt u een taxi bij één van de taxi-stands waar u tevens met uw credit-card
kunt betalen, en bestudeer vooraf, als u daar enigzinds de kans toe ziet, de
route naar uw hotel.
Een taxi nemen bij taxistandplaats heeft sowieso ook in de stad de voorkeur
boven het aanhouden van een voorbijkomende.
Het huren van een auto is in de grote steden niet aan te raden. Het verkeer is
tamelijk wild in vergelijk met Nederland, de bewegwijzering is niet overal
optimaal, en er zijn heel veel éénrichtings straten met weinig afbuig- en
omkeer mogelijkheden. Maar belangrijker nog dan het ongemak is de kennis
dat juist automobilisten vaak het slachtoffer zijn van kleine criminaliteit zoals
overvallen.
U kunt beter op de achterbank zitten van een taxi met airconditioning en
gesloten ramen.
Bij de keuze van een hotel is de lokatie van grote invloed op de veiligheid.
Hotels dichtbij vakbeurshallen zijn vaak afgelegen, waardoor een
wandelingetje daar afgeraden moet worden.
Ook oude stadskernen en moderne kantoorcomplexen zijn ´s avonds vaak
verlaten, en af te raden om dezelfde reden. In São Paulo is de regio in de
buurt van de Avenida Paulista een goede keuze.
In Rio de Janeiro in de wijken Copacabana, Ipanema of Leblon, en het liefst
zo dicht mogelijk aan de strandkant. Wat nog niet wil zeggen dat een
nachtelijke strandwandeling een goed idee is.
Als u op zoek gaat naar een woning, is het sterk aan te bevelen om een
appartement te nemen in een gesloten condominium. Een huis in een
gesloten condominium kan ook en is op zichzelf misschien zeker zo veilig,
maar u vindt dat waarschijnlijk pas op grotere afstand van uw werk. En
behalve het ongemak van het verkeer, is het goed om te bedenken dat u
achter het stuur, zeker in een stilstaande file, het gevaar loopt om overvallen
Kompas - F.5

te worden. Het is zelfs ´s avonds en ´s nachts de gewoonte om niet voor rode
stoplichten stil te blijven staan!
Een vervelende vorm van overvallen die in de Braziliaanse steden in de mode
is zijn de “mini-kidnappings”; één of twee gewapende overvallers stappen bij
u in de auto en maken samen met u een rondje langs de geldautomaten. Het
is daarom belangrijk dat u de deuren op slot houdt, en de ramen dicht. De
airco was in Brazilië al geen luxe wegens het klimaat, maar biedt op die
manier ook een veiligheidsaspekt. Desgewenst kan u ook uw auto laten
blinderen. Let op verdachte autos die u zouden kunnen klemrijden en vooral
ook op motorfietsen met twee jongens; het vanaf een motor overvallen van
een automobilist is niet ongebruikelijk.
Een los staand huis buiten een condominium is sterk af te raden. U kunt dat
welliswaar door gespecialiseerde bedrijven tot een bunker laten ombouwen,
maar dat kost geld en levert slechts relatieve veiligheid op. Het zwakste
moment is wanneer u de garage in- of uit rijdt.
Ook is de wijk van groot belang; Zijn er krottenwijken in de buurt? Moet u
ver weg voor boodschappen, en welke route heeft u daarbij nodig?
Als voetganger en gebruiker van het openbaar vervoer moet u oppassen voor
dieven en zakkenrollers. Belangrijk is zo weinig mogelijk op te vallen. Dure
maatpakken horen niet in een stadsbus, en de laptop tas is natuurlijk al
helemaal uit den boze, evenals de camara-tas. En voorkom het gebruik van de
mobiele telefoon, zeker als u in het Nederlands of Engels spreekt, maar
sowieso omdat u aan uw accent als buitenlander herkenbaar bent.
Houdt u altijd wat reservegeld achter de hand in diverse broek- of jaszakken.
Mocht u worden overvallen, geef de overvaller dan waar deze om vraagt en
biedt geen weerstand. Ook heel jonge overvallertjes kunnen bewapend zijn,
en een mes of glasscherf bij zich hebben!
Dit alles schetst een beeld van groot gevaar. Dat is echter relatief, wat het
betreft met name de kleine criminaliteit waarbij het puur om wat contanten te
doen is. En daar kunt u rekening mee houden.
(dit hoofdstuk kwam tot stand met vaktechnische medewerking van het
bedrijf Control Risks)
Kompas - F.5

G) LAST BUT NOT LEAST
G.1) Conclusies en aanbevelingen
"Bezint eer Ge begint". Dat lijkt wel een beetje de rode draad die door dit
boekje loopt, en de teneur bij alle dienstverleners die een stukje advies gaven
op hun specifieke vakgebieden. Misschien zijn de conclusies wel samen te
vatten met slecht nieuws, goed nieuws, en nieuws dat daar tussenin ligt:
Als slecht nieuws is er het feit dat Brazilië voor de ondernemer vol zit met
voetangels en klemmen, en dat met name de overheidsdiensten op drie
niveaus nog steeds records breken als het gaat om het moeilijk maken van
eenvoudige dingen. Als goed nieuws is er de ontdekking dat de ondernemer
daar niet persé zelf nachten van wakker hoeft te liggen, als hij maar goede
adviseurs en assistenten om zich heen verzamelt. En als nieuws dat er
tussenin ligt zijn er de lopende kosten van zulke adviseurs en assistenten,
waarmee natuurlijk wel rekening gehouden moet worden.
Brazilië is niet een land waar men een BV´tje kan openen om te "kijken of het
wortel schiet".
De gecompliceerdheid van de Braziliaanse regelgeving en fiscale details
maken het tot een noodzaak om een grondige haalbaarheidsstudie te laten
uitvoeren. En met grondig bedoelen we dat er bijvoorbeeld een financiëel
business-plan met diverse scenários in wordt opgenomen. Waarbij van meet
af aan juristen, belastingadviseurs en financiële medewerkers worden
betrokken. Want die kunnen de rode inkt op de onderste regel meestal ook
niet meer zwart maken als het al te laat is.
Bedenk dat een ook haalbaarheidsstudie die uitmondt in een negatief advies
een grote waarde heeft!
Bedenkt u maar zo: Een gewaarschuwd mens telt voor twee. Na het lezen van
dit boekje is uw kans op slagen dus verdubbeld!
Kompas - G.1

G.2) Beschikbare hulpbronnen.
Om op zo weinig mogelijk ruimte zoveel mogelijk hulpbronnen te vermelden
wordt hieronder beperkt tot het vermelden van namen en web-sites,
ingedeeld per trefwoord. Via de meeste web-sites zijn adresses,
telefoonnummers en contactpersonen te achterhalen, maar de Nederlands-
Braziliaanse Kamer van Koophandel is ook graag bereid om ondernemers te
helpen bij het samenstellen van specifieke lijsten. Daarnaast wijst de Kamer
op het bestaan van haar Jaarboek, waarin de gegevens van haar leden als
naslagwerk beschikbaar staan.
In Nederland:
Accountants:
Deloitte Belasting Adviseurs B.V. .......................................... www.deloitte.nl
KPMG ..................................................................................... www.kpmg.nl
Mazars Belastingadviseurs .................................................. www.mazars.com
Advocatenkantoren:
Mazars Belastingadviseurs .................................................. www.mazars.com
Strik & Dunnewijk Advocaten & Belastingadviseurs .............. www.strik-law.nl
Algemeen advies:
Kamers van Koophandel in Nederland ..........................................www.kvk.nl
Netherlands Foreign Trade Agency EVD ...................................... www.evd.nl
Nederlands Braziliaanse Kamer van Koophandel .......... www.dutcham.com.br
Nederlands Centrum voor Handelsbevordering ... www.handelsbevordering.nl
Bankzaken:
ABN Amro Bank N.V. .......................................................... www.abnamro.nl
Deutsche Bank AG .................................................... www.deutsche-bank.nl
Fortis Bank NV ................................................................... www.fortisbank.nl
ING Group ............................................................................... www.ing.com
Belastingrecht:
Deloitte Belasting Adviseurs B.V. .......................................... www.deloitte.nl
KPMG ..................................................................................... www.kpmg.nl
Mazars Belastingadviseurs .................................................. www.mazars.com
Strik & Dunnewijk Advocaten & Belastingadviseurs .............. www.strik-law.nl
Boekhouding:
Mazars Belastingadviseurs .................................................. www.mazars.com
Consulaire dienstverlening:
Brazilian Consulate Rotterdam ........................................... tel. 010-206.2211
Kompas - G.2

Diplomatieke dienstverlening:
Brazilian Ambassy .............................................................. tel. 070-302.3959
Eerstelijns dienstverlening:
Netherlands Foreign Trade Agency EVD ...................................... www.evd.nl
Nederlands Braziliaanse Kamer van Koophandel .......... www.dutcham.com.br
Nederlands Centrum voor Handelsbevordering ... www.handelsbevordering.nl
Financiële dienstverlening:
ABN Amro Bank N.V............................................................ www.abnamro.nl
Deutsche Bank AG .................................................... www.deutsche-bank.nl
Financieringsmaatschappij Ontwikkelingslanden ......................... www.fmo.nl
Fiscaal advies:
Deloitte Belasting Adviseurs B.V. .......................................... www.deloitte.nl
KPMG ..................................................................................... www.kpmg.nl
Mazars Belastingadviseurs .................................................. www.mazars.com
Strik & Dunnewijk Advocaten & Belastingadviseurs .............. www.strik-law.nl
Handelsmissies:
Nederlands Centrum voor Handelsbevordering ... www.handelsbevordering.nl
Netherlands Foreign Trade Agency EVD ...................................... www.evd.nl
Inspectiediensten:
SGS Nederland B.V. ................................................................. www.sgs.com
Invoerrechten:
Europese Unie ...............................................................http://mkaccdb.eu.int
Juridisch advies:
Mazars Belastingadviseurs .................................................. www.mazars.com
Strik & Dunnewijk Advocaten & Belastingadviseurs .............. www.strik-law.nl
Kredietverzekeringen:
Atradius Credit Insurance N.V. ......................................... www.gerlingncm.nl
Luchtvaartmaatschappijen:
KLM Koninklijke Luchtvaartmaatschappij N.V. ........................ www.klm.com
TAP Portugal..........................................................................www.flytap.com
Onroerend goed:
R.A. Nederlof Brasil ...................................................... www.maasstede.com
Overheidsdiensten:
Netherlands Foreign Trade Agency EVD ...................................... www.evd.nl
Netherlands Ministry of Economic Affairs ................................. www.minez.nl
Netherlands Ministry of Agriculture......................................... www.minlnv.nl
Statistieken:
Nederlandse Centrale Bank ......................................................... www.dnb.nl
Centraal Buro voor de Statestiek .................................................. www.cbs.nl
Nederlands Braziliaanse Kamer van Koophandel .......... www.dutcham.com.br
Kompas - G.2

Strategisch Advies:
Deloitte Belasting Adviseurs B.V. .......................................... www.deloitte.nl
KPMG ..................................................................................... www.kpmg.nl
Nederlands Braziliaanse Kamer van Koophandel .......... www.dutcham.com.br
Talencursussen:
Talent Talen B.V. .............................................................. www.talenttalen.nl
Transport en logistiek:
Beemsterboer Coldstore Services B.V. .......................... www.beemsterboer.nl
C. Steinweg Handelsveem B.V. ........................................ www.steinweg.com
EBREX ...................................................................................... www.ebrex.nl
Groningen Seaports ......................................... www.groningen-seaports.com
Hamburg Süd ......................................................... www.hamburg-sued.com
Havenbedrijf Rotterdam NV ................................. www.portofrotterdam.com
KLM Koninklijke Luchtvaartmaatschappij N.V. ........................ www.klm.com
Spliethoff B.V. ................................................................ www.spliethoff.com
Van Bon Coldstores B.V. ....................................................... www.vanbon.nl
Amsterdam Schiphol Airport ................................................. www.schiphol.nl
Vakbeurzen:
Nederlands Braziliaanse Kamer van Koophandel .......... www.dutcham.com.br
Vakbladen:
Nederlands Braziliaanse Kamer van Koophandel .......... www.dutcham.com.br
Vakverenigingen:
Nederlands Braziliaanse Kamer van Koophandel .......... www.dutcham.com.br
Verzekeringen:
Nationale Nederlanden ................................................................ www.nn.nl
In Brazilië:
Accountants:
ACAL Consultoria e Auditoria S/S ....................................... www.acal.com.br
Deloitte Touche Tohmatsu Cons. Ltda ........................... www.deloitte.com.br
Ernst & Young Serviços Tributários S/S .................................. www.ey.com.br
KPMG .............................................................................. www.kpmg.com.br
RCS Auditores Independentes ................................. www.rcsauditores.com.br
Advocatenkantoren:
Amaral Gurgel Advogados ........................................ www.amaralgurgel.com
Felsberg, Pedretti, Mannrich e Aidar Advogados ........... www.felsberg.com.br
Gaia, Silva, Rolim & Associados ............................ www.gaiasilvarolim.com.br
Momsen, Leonardos & Cia ..........................................www.leonardos.com.br
Kompas - G.2

Noronha Advogados ....................................
www.noronhaadvogados.com.br
Pinheiro Neto Advogados ...................................... www.pinheironeto.com.br
S.Moutinho Durazzo Advogados Associados ............ www.durazzolaw.com.br
Sampaio Advogados Int. Law Office .............www.sampaioadvogados.com.br
Stüssi Neves e Advogados ........................................... www.stussi-neves.com
Veirano Advogados ....................................................... www.veirano.com.br
Algemeen advies:
ACAL Consultoria e Auditoria S/S ....................................... www.acal.com.br
Deloitte Touche Tohmatsu Cons. Ltda ........................... www.deloitte.com.br
Ernst & Young Serviços Tributários S/S .................................. www.ey.com.br
KPMG .............................................................................. www.kpmg.com.br
Nederlands Braziliaanse Kamer van Koophandel .......... www.dutcham.com.br
Nederlands Consulaat Generaal in São Paulo ................... sao-ea@minbuza.nl
Nederlands Consulaat Generaal in Rio de Janeiro .............. rio-ez@minbuza.nl
Netherlands Business Support Office Recife PE .................... rec@nbso.com.br
Netherlands Business Support Office Porto Alegre RS ........ poa@nbso.com.br
Nederlandse Ambassade voor Brazilië - Economische afd. .bra-ez@minbuza.nl
Nederlandse Ambassade voor Brazilië - Landbouw afd. ....bra-lnv@minbuza.nl
Arbitrage:
Eurochamber of Mediation and Arbitrage ...........www.euroarbitragem.com.br
Bankzaken:
Banco ABN Amro Real S.A. ........................................ www.bancoreal.com.br
Belastingrecht:
ACAL Consultoria e Auditoria S/S ....................................... www.acal.com.br
Amaral Gurgel Advogados ........................................ www.amaralgurgel.com
Deloitte Touche Tohmatsu Cons. Ltda ........................... www.deloitte.com.br
Ernst & Young Serviços Tributários S/S .................................. www.ey.com.br
Felsberg, Pedretti, Mannrich e Aidar Advogados ........... www.felsberg.com.br
G.Jacintho Consultoria Contábil e Tributária S/S Ltda .. www.gjacintho.com.br
Gaia, Silva, Rolim & Associados ............................ www.gaiasilvarolim.com.br
KPMG .............................................................................. www.kpmg.com.br
RCS Auditores Independentes ................................. www.rcsauditores.com.br
S.Moutinho Durazzo Advogados Associados ............ www.durazzolaw.com.br
Momsen, Leonardos & Cia ..........................................www.leonardos.com.br
Noronha Advogados
.....................................www.noronhaadvogados.com.br
Pinheiro Neto Advogados ...................................... www.pinheironeto.com.br
Sampaio Advogados Int. Law Office ............ www.sampaioadvogados.com.br
Kompas - G.2

Stüssi Neves e Advogados ........................................... www.stussi-neves.com
Veirano Advogados ....................................................... www.veirano.com.br
Bescherming van intellectueel eigendom:
Braziliaanse Octrooi- en merknaam Instituut INPI ................. www.inpi.gov.br
Danneman, Siemsen, Biegler & Ipanema Moreira .... www.dannemann.com.br
Momsen, Leonardos & Cia ......................................... www.leonardos.com.br
Boekhouding:
ACAL Consultoria e Auditoria S/S ....................................... www.acal.com.br
G.Jacintho Consultoria Contábil e Tributária S/S Ltda .. www.gjacintho.com.br
Adccont Consultoria Contábil e Financeira Ltda ....... tribeiro@adccont.com.br
Brancheorganisaties:
Nederlands Braziliaanse Kamer van Koophandel .......... www.dutcham.com.br
Nederlands Consulaat Generaal in São Paulo ........................ sao@minbuza.nl
Consulaire dienstverlening:
Nederlands Consulaat Generaal in São Paulo ........................ sao@minbuza.nl
Nederlands Consulaat Generaal in Rio de Janeiro ................... rio@minbuza.nl
Diplomatieke dienstverlening:
Nederlandse Ambassade ............................. www.embaixada-holanda.com.br
Eerstelijns informatieverstrekking:
Nederlands Braziliaanse Kamer van Koophandel .......... www.dutcham.com.br
Nederlands Consulaat Generaal in São Paulo ................... sao-ea@minbuza.nl
Nederlands Consulaat Generaal in Rio de Janeiro .............. rio-ez@minbuza.nl
Netherlands Business Support Office Recife PE ................... rec@nbso.com.br
Netherlands Business Support Office Porto Alegre RS ........ poa@nbso.com.br
Nederlandse Ambassade voor Brazilië - Economische afd. .bra-ez@minbuza.nl
Nederlandse Ambassade voor Brazilië - Landbouw afd. ....bra-lnv@minbuza.nl
Financiële dienstverlening:
Amicorp do Brasil Ltda .................................................. www.amicorp.com.br
Banco ABN Amro Real S.A. ........................................ www.bancoreal.com.br
DR Asset Planning ............................................. www.drassetplanning.com.br
Fortisbank Escritório de Representação Ltda .......................... www.fortis.com
ING Bank N.V. .......................................................................... www.ing.com
Rabobank International Brasil S.A. .................................. www.rabobank.com
Fiscaal advies:
ACAL Consultoria e Auditoria S/S ....................................... www.acal.com.br
Amaral Gurgel Advogados ........................................ www.amaralgurgel.com
Deloitte Touche Tohmatsu Cons. Ltda ........................... www.deloitte.com.br
Ernst & Young Serviços Tributários S/S .................................. www.ey.com.br
Felsberg, Pedretti, Mannrich e Aidar Advogados ........... www.felsberg.com.br
Kompas - G.2

Gaia, Silva, Rolim & Associados ............................ www.gaiasilvarolim.com.br
KPMG .............................................................................. www.kpmg.com.br
RCS Auditores Independentes ................................. www.rcsauditores.com.br
S.Moutinho Durazzo Advogados Associados ............ www.durazzolaw.com.br
Noronha Advogados ....................................
www.noronhaadvogados.com.br
Pinheiro Neto Advogados ...................................... www.pinheironeto.com.br
Sampaio Advogados Int. Law Office ............ www.sampaioadvogados.com.br
Stüssi Neves e Advogados ........................................... www.stussi-neves.com
Veirano Advogados ....................................................... www.veirano.com.br
Hotels:
Intercontinental São Paulo Hotel ........................... www.intercontinental.com
Golden Tulip Belas Artes Hotel........................www.goldentulipbelasartes.com
Zoekpagina voor Hotels in São Paulo ..............www.hoteisemsaopaulo.com.br
Juridisch advies:
ACAL Consultoria e Auditoria S/S ....................................... www.acal.com.br
Amaral Gurgel Advogados ........................................ www.amaralgurgel.com
Felsberg, Pedretti, Mannrich e Aidar Advogados ........... www.felsberg.com.br
Gaia, Silva, Rolim & Associados ............................ www.gaiasilvarolim.com.br
S.Moutinho Durazzo Advogados Associados ............ www.durazzolaw.com.br
Noronha Advogados
.....................................www.noronhaadvogados.com.br
Pinheiro Neto Advogados ...................................... www.pinheironeto.com.br
Sampaio Advogados Int. Law Office ............ www.sampaioadvogados.com.br
Stüssi Neves e Advogados ........................................... www.stussi-neves.com
Veirano Advogados ....................................................... www.veirano.com.br
Luchtvaartmaatschappijen:
KLM - AirFrance .................................................................. www.klm.com.br
TAP Portugal..........................................................................www.flytap.com
Milieutechnisch Advies en begeleiding:
Arcadis Tetraplan S.A. ................................................. www.tetraplan.com.br
Overheidsdiensten:
Ministerie van Industriële Ontwikkeling en Handel ............. www.mdic.gov.br
Ministerie van Buitenlandse Zaken ....................................... www.mre.gov.br
Ministerie van Economische Zaken ................................. www.fazenda.gov.br
Ministerie van Wetenschappen en Onderwijs ....................... www.mct.gov.br
Ministerie van Volksgezondheid ........................................ www.saude.gov.br
Ministerie van Transport ............................................www.transportes.gov.br
Braziliaanse Ontwikkelingsbank BNDES ............................ www.bndes.gov.br
Kompas - G.2

Norm-instituten en controlediensten:
Associatie voor Braziliaanse normstelling ABNT..................... www.abnt.org.br
Sanitaire controledienst...................................................... www.anvisa.org.br
Officiële keuringsdienst voor waren ............................... www.inmetro.gov.br
Personeelszaken:
Gelre Trabalho Temporário S.A. ......................................... www.gelre.com.br
Lens & Minarelli Associados S/C Ltda ..................... www.lensminarelli.com.br
Statistieken en nuttige informatie in het algemeen:
Nederlands Braziliaanse Kamer van Koophandel .......... www.dutcham.com.br
O Estado de São Paulo newspaper .............................. www.agestado.com.br
Gazeta Mercantil Newspaper .......................................... www.gazeta.com.br
Nederlands Consulaat Generaal in São Paulo ................... sao-ea@minbuza.nl
Nederlands Consulaat Generaal in Rio de Janeiro .............. rio-ez@minbuza.nl
Netherlands Business Support Office Recife PE .................... rec@nbso.com.br
Netherlands Business Support Office Porto Alegre RS ........ poa@nbso.com.br
Nederlandse Ambassade voor Brazilië – Ec. afd. ................bra-ez@minbuza.nl
Nederlandse Ambassade voor Brazilië - Landbouw afd. ... bra-lnv@minbuza.nl
Instituut voor Landbouwonderzoek ..................................... www.embrapa.br
Braziliaans Instituut voor Geografie en Statistiek................... www.ibge.gov.br
Strategisch Advies:
Deloitte Touche Tohmatsu Cons. Ltda ........................... www.deloitte.com.br
RCS Auditores Independentes ................................. www.rcsauditores.com.br
ACAL Consultoria e Auditoria S/S ....................................... www.acal.com.br
Ernst & Young Serviços Tributários S/S .................................. www.ey.com.br
KPMG .............................................................................. www.kpmg.com.br
Staffing Assessoria & Serviços S/C Ltda ......................... jcmulder@uol.com.br
Talencursussen:
Unique Language Center Editora Ltda ................... www.uniqueonline.com.br
Transport en logistiek:
Brazshipping Marítima Ltda ................................... www.brazshipping.com.br
Dijfo do Brasil Ltda ............................................................ www.dijfo.com.br
Figwal Transportes Internacionais Ltda ............................. www.figwal.com.br
KLM - AirFrance .................................................................. www.klm.com.br
TAP Portugal..........................................................................www.flytap.com
Metropolitan Transports S.A. ........................ www.grupometropolitan.com.br
Uitzendkrachten:
Gelre Trabalho Temporário S.A. ......................................... www.gelre.com.br
Vakbeurzen:
Brazilian Union of Trade-Fair organizers ...........................www.ubrafe.com.br
Kompas - G.2

Nielsen - VNU Business Media do Brasil Ltda ....................... www.vnu.com.br
Nederlands Consulaat Generaal in São Paulo ........................ sao@minbuza.nl
Nederlands Consulaat Generaal in Rio de Janeiro ................... rio@minbuza.nl
Nederlands Braziliaanse Kamer van Koophandel .......... www.dutcham.com.br
Vakbladen:
Nederlands Braziliaanse Kamer van Koophandel .......... www.dutcham.com.br
Vakverenigingen:
São Paulo State Federation of Industries .............................. www.fiesp.org.br
Nederlands Braziliaanse Kamer van Koophandel .......... www.dutcham.com.br
Verhuizingen:
Metropolitan Transports S.A. .........................www.grupometropolitan.com.br
Visa verstrekking:
Federal Police ........................................................................www.dpf.gov.br
Labor Ministry ......................................................................www.mte.gov.br
Atene Assessoria Técnica S/C Ltda .................................... www.atene.com.br
Overseas Consultoria Ltda ..................................ww.overseasconsult.com.br
Werving en Selectie:
Gelre Trabalho Temporário S.A. ......................................... www.gelre.com.br
Michael Page Internacional Brasil S/C Ltda ............ www.michaelpage.com.br
Kompas - G.2

118

119

120