• heterogene groepen • ouders • wereldoriëntatie - Nederlandse ...

2
MIJN KIJK OP
Vorm Volgt Functie Jaap NelisseN
In mijn werk als stamgroepsleider, als directeur en als bestuurslid
van de NJPV ben ik diverse malen geconfronteerd met alle
ins en outs rondom de ‘juiste’ jenaplangroeperingsvorm. Laat
ik beginnen met te stellen dat de ‘juiste’ groeperingsvorm in
mijn ogen niet bestaat. Wel kan je spreken over een ideale
groeperingsvorm, maar in veel gevallen ligt er een kloof tussen
idealen enerzijds en de realistische en haalbare werkelijkheid
anderzijds.
Binnen veel Jenaplangeledingen heerst nog steeds de hardnekkige
gedachte dat een heterogene stamgroep bestaande
uit drie leerjaren de ware groeperingsvorm zou zijn. Als ik dat
hoor moet ik altijd denken aan een uitspraak van Kees Vreugdenhil:
‘Zelfs met een stamgroep bestaande uit één leerjaar
kan je je jenaplanidealen vormgeven, mits je de verschillen
tussen kinderen kan benutten’. Andersom ken ik ook driejarige,
heterogene stamgroepen die feitelijk functioneren als
een traditionele combinatiegroep. Het gaat uiteindelijk om de
functie (en de wijze waarop deze wordt gerealiseerd) en niet
om de vorm: Wat zijn onze doelstellingen bij het werken met
een bepaalde groeperingsvorm en werkt dat ook? (zowel voor
kinderen als voor groepsleiders)
De denktank van de NJPV heeft onlangs haar werk voltooid
met een omschrijving van de kernkwaliteiten die in iedere
jenaplanschool te zien zouden moeten zijn. Alle kernbegrippen
gaan over relaties: relatie van een kind met zichzelf, met
een ander en met de wereld. Ook hierbij wordt gesproken
over ontwikkelingsgericht werken en over het herkennen en
respecteren van verschillen bij andere kinderen, zoals in de
kwaliteitscriteria en het negentiende basisprincipe over het
beoordelen van een kind vanuit zijn eigen ontwikkelingsgeschiedenis
beschreven.
Jenaplanscholen weigeren (of zouden moeten weigeren) om
alle kinderen van dezelfde leeftijd langs dezelfde meetlat te
leggen, waarbij uniforme methodieken, gelijke ontwikkeltijd
en gelijkvormige en gelijktijdige toetsingen plaatsvinden.
Omdat we met heterogene groepen werken denken wij, jenaplanners,
dat deze schoolse aanpak op onze scholen niet kan
voorkomen. Helaas, het werken met heterogene groepen
biedt daar geen garantie voor. Dit is ‘slechts’ een organisatievorm,
die er toe kan bijdragen dat kinderen leren omgaan met
verschillen.
Waar het in essentie echter om gaat is de houding van de
groepsleider; zijn bereidheid om niet te kiezen voor, organisatorisch,
makkelijke oplossingen; zijn vertrouwen in de
ontwikkelkracht van kinderen en zijn vermogen om een pedagogisch/didactisch
klimaat te creëren, waarin kinderen zichzelf
(en dus verschillend) mogen en kunnen zijn. Dit houdt in dat
er vanzelf grote verschillen ontstaan: Verschillen in leerstijl en
instructie, verschillen in vormen van verwerking, verschillen in
MENSENKINDEREN 116 maart 2009
presentaties van resultaten, verschillen in ontwikkelingssnelheid
etc. Als je dit echt in alle facetten goed kan realiseren heb
je met een éénjarige stamgroep al een wereld aan verschillen.
De keuze om met twee of drie leerjaren te werken maakt de
leer- en leefomgeving nog rijker, maar ook complexer. Dit stelt
nog hogere eisen aan de groepsleiders.
Op mijn huidige school (jenaplanschool Wittevrouwen) hebben
wij jaren gewerkt met driejarige stamgroepen. Acht jaar
geleden zijn wij (vooral uit praktische en didactische overwegingen
ten aanzien van de middenbouw en vooral gericht
op de derdejaars) overgestapt naar tweejarige stamgroepen.
Beide vormen hebben hun voor- en nadelen. Wij zijn echter
nog niet tevreden als het gaat om het realiseren van het ontwikkelgericht
zijn van ons onderwijs. Wij zijn nu bezig met
het draaien van pilots en maken van ontwerpen, waarin we
verschillende groeperingsvormen naast elkaar willen uitproberen.
De start en het einde van de dag en alles op het gebied
van sociaal emotionele ontwikkeling willen we vooral in de
huidige tweejarige stamgroep laten plaatsvinden.
Voor de cognitieve ontwikkeling willen wij maximale ruimte
en mogelijkheden bieden aan ontwikkelingsverschillen in de
breedste zin van het woord. Daarom willen wij hiervoor met
vierjarige groeperingsvormen werken (dus stamgroepdoorbroken
met totaal twee bouwgroepen) waarbij we met grotere
units, maar ook met meer groepsleiders en ondersteuners
instructies en begeleiding willen bieden.
De muzische vakken, techniek en sport willen we in ateliervormen
aanbieden, waarin kinderen hun talenten kunnen ontplooien
en waarbij er een goede balans is tussen vrije keuze
van de kinderen en gericht aanbod vanuit de school. We zijn
nog niet uit over de plaats van wereldoriëntatie die in alle drie
de vormen kan plaatsvinden.
Na een drietal jaren van steeds breder wordend overleg zitten
we nu in de fase van concrete experimenten en het maken van
ontwerpen. Dit moet uiteindelijk leiden tot een organisatievorm,
waarvan wij denken dat de jenaplandoelstellingen het
meest optimaal tot hun recht gaan komen. Ofwel, vorm volgt
functie.
Het Jenaplan is een interpreteerbaar streefmodel, waarin
we ons niet laten leiden door dogma’s. Wij kiezen voor een
oplossing die past bij onze school (met onze populatie en
onze groepsleiders). Iedere school zal zijn eigen keuzes moeten
maken, waarbij het motto ‘liever goed gejat dan slecht
bedacht’ best mag gelden.
Jaap Nelissen is secretaris van het dagelijks bestuur van de
NJPV en directeur van jenaplanschool De Wittevrouwen in
Utrecht