EindhovEn - BinnEnstad & tramstraatkwartiEr - gemeente Eindhoven

BiJlagE 2
m. van deR HeIde, Redengevende
OmsCHRIjvIng demeR-algemeen,
gROnIngen 2004
dIveRse wInkelpanden met wOnIngen en
andeRe BedRIjfsRuImten
opdrachtgever: diverse particuliere opdrachtgevers
architect: vijftien architecten uit Eindhoven en vier
architecten buiten Eindhoven
ontwerpperiode: 1949-1955
Bouwperiode: 1950-1956
HuIdIge BestemmIng
in hoofdzaak winkelpanden met magazijn, in sommige
gevallen hebben de bovenverdiepingen nog de
oorspronkelijke woonbestemming.
InleIdIng
de demer is één van de meest complete en gave
voorbeelden in nederland van een winkelstraat uit de
wederopbouwperiode. het is daarbij een blauwdruk
van de Eindhovense architectenbureau’s die in de jaren
vijftig actief waren en geeft een uitermate goed overzicht
van de diversiteit aan ontwerpen uit deze periode. de
demer vormt een stedenbouwkundige eenheid met de
naastliggende hermanus Boexstraat, eveneens een straat
uit de wederopbouwperiode maar gebouwd met andere
uitgangspunten en als reactie op de bouwaanpak van de
demer.
de stedelijke ontwikkeling van Eindhoven maakte aan het
eind van de 19 e eeuw een sprong door de vestiging van
een groot aantal nieuwe inwoners die bij de opkomende
tabaks-, textiel- en gloeilampenindustrie kwamen werken.
de vijf randgemeenten rond Eindhoven vingen deze
bevolkingsgroei grotendeels op. de stedelijke aanwas
ontwikkelde zich op ongecontroleerde wijze langs de
radialen naar die omliggende dorpen. de annexatie van de
randgemeenten in 1920 was een poging het groeiproces te
controleren en de stedelijke ontwikkeling planmatig aan te
pakken. door middel van verschillende uitbreidingsplannen
en infrastructurele ingrepen werd getracht verbinding te
leggen tussen de voormalige dorpskernen onderling en de
stad. dit bleek een moeizaam proces. de binnenstad van
Eindhoven werd tijdens de tweede wereldoorlog (tussen
1942 en 1946) meerdere malen door de geallieerden
gebombardeerd. met name de philipsfabrieken en omgeving
waren doelwit. de verwoestingen in de binnenstad gaven
de mogelijkheid de bestaande (infra-)structuren aan te
passen en te verbeteren. Eindhoven zou een representatief
stadshart krijgen met een verbeterde toegankelijkheid.
het streven naar een stedenbouwkundige eenheid en
schaalvergroting waren belangrijke elementen in de
wederopbouwplannen.
Een zwaar beschadigd gebied betrof de demer die bij
het bombardement op 6 december 1942 vrijwel compleet
werd weggevaagd. als één van de belangrijkste noordzuid
verkeersassen in de binnenstad had deze straat
zich ontwikkeld tot een representatieve winkelstraat. Een
snelle herbouw van deze straat was voor de stad en de
getroffen middenstand van groot belang. in 1946 wordt het
wederopbouwplan naar ontwerp van de leidse architect
ir. J. van der laan vastgesteld. in de notulen van de eerste
bespreking van supervisor van der laan met de betrokken
architecten op 15 juli 1948, stelt van der laan voor uit te
gaan van een aantal punten ten aanzien van het karakter
van de nieuwe demer. in eerste instantie was het van
belang het Brabantse en traditionele karakter van de stad
in de bebouwing herkenbaar te maken. daarnaast zou de
bebouwing een particulier karakter moeten krijgen en een
- uit architectonisch oogpunt - harmonisch geheel moeten
worden. kenmerkend voor de traditionele stad is, volgens
van der laan, de zelfstandigheid van elk pand. deze
zelfstandigheid zou derhalve ook in de nieuwe bebouwing
moeten worden gehandhaafd. in de praktijk betekende dit
ook dat de wederopbouw van de demer afhankelijk werd
van het initiatief van de afzonderlijke particuliere eigenaren
die ter plaatse hun verwoeste panden konden herbouwen.
de noodzakelijke herverkaveling en de daarop volgende
onteigening, als ook de perceelsgewijze herbouw en het
versnipperde particuliere eigendom bleken een snelle
ontwikkeling in de weg te staan. de voortgang verliep
langzaam. Daarnaast waren ook de beperkte financiële
draagkracht van de gemeente, de hoge eisen van van
der laan ten aanzien van representatieve architectuur
en het ongestructureerde gemeentelijke beleid van grote
invloed op de trage voortgang van de herbouw van de
binnenstad. in 1953 - vijf jaar na de goedkeuring van
het wederopbouwplan Eindhoven - was de demer nog
maar deels bebouwd. Een pleidooi vanuit de belangrijkste
particuliere belangengroep, de middenstanders, om
de randvoorwaarden voor herbouw te versoepelen en
daarmee meer werkbaar te maken, kreeg gehoor. om
verdere financiële schade voor deze groep te voorkomen
en om de bouw te versnellen, werd voor het volgende
wederopbouwproject – de hermanus Boexstraat – een
andere werkwijze ontwikkeld. ondertussen ging de bouw
van de panden aan de demer gestaag door tot het laatste
pand, demer nr. 47 van Frans korteweg in 1956 werd
voltooid.
de winkelwoningcomplexen aan de oost- en westzijde van
de demer zijn gebouwd in de periode 1950-1956 en zijn
hoofdzakelijk ontworpen door architecten uit Eindhoven.
Er hebben echter vier architecten buiten Eindhoven aan
een ontwerp gewerkt, namelijk uit rotterdam (coors),
amsterdam (de Bruin), waalre (perquin) en Breda (Bokdijk).
het stedenbouwkundig plan van de demer is onderdeel van
het Basisplan voor de wederopbouw uit 1948 (gewijzigd
in 1948 en 1953) en kenmerkt zich door een regelmatige
stEEnhuismEurs 79