CLOPPENBÜRG -AMSTERDAM

UEBEL & LECHLEITER
Piano's en Vleugels.
Van ouds bekend
wereldberoemd fabricaat
IEDER,
dia het heeft gebracht
tot een
CADILLAC
V63
behoeft het op automobielgebied
niet verder
te zoeken
K.LPNDEwEER, UTRECHT
UILTJE
HMÜÉiil
cigaretten
in bijzonder goede Kwaliteit weder •orRrijgbanr
2 - 2 1
/» en 3 cent
Neemt proef!! Neemt proef!!
aw Snel en zeker werkend tegen
Pneumatiek
Hoofd* eo
Zenuwpijn
Verkoudheid
Griep
Influenza
Togal-tabl. bij *He Apoth. en Drog. verkrijgb.
ONDERLINGE LEVENSVERZEKERING
van „EIGEN HULP" van 1878
MEEST BEKENDE ZUIVER ONDERLINGE MAATSCHAPPIJ
Vraagt TARIEVEN en VERSLAG
aan het Bijkantoor AMSTERDAM
KEIZERSGRACHT 628 — TEL. 37367
W
AFTERNOON TEA
ADRES*
VERANDERINGEN
gelieve men uiterlijk
WOENSDAG
op te geven en daarbij
ook het oude adres
te vermelden
De Administratie:
VAN EEGHENSTR. 189
AMSTERDAM » TELEF. 25243 WüllE&MEESTMHS
'VVVVVVVVVWVArvVVVVV^
CLOPPENBÜRG - AMSTERDAM
Ei
OVERHEMDEN
NAAR MAAT
Fr. SINEMUS
20 Ltldschestraat 22 - Amsterdam
Een betrouwbaar adres
voor levensmiddelen van
prima kwaliteit en
zuivere hoedanigheid is de
Coüperatleve Verbruiksvereeniglng
„EIGEN HULP"
Frans van Mierisstraat 119
Van Baerlestraat 23-25
Jan Luijkenstraat 104-108
P. C. Hooftstraat 55
Amstelveensehe weg 92
Kantoor:
Jan Luijkenstraat 108
Telefoon 20430
KOOPT BIJ ONZE
ADVERTEERDERS

Detiollandsche Sociëteit
1807
te Amsterdam
Het
Aanvangsvorm LEVENSLANGE en GEMENGDE venekering
voor personen beneden 40 jaar, die aanvankelijk geen liooge premie
kunnen betalen JFl.100.. premie 's jaars Fl.10000._bg overlijden.
Nederlandsche Hand el-Maatschappij
Gestort Kapitaal . .
Statutaire Reserve . .
Buitengewone Reserve
f 80,000,000.—
f 20,045,032.—
f 22,660,000.—
Hoofdkantoor: AMSTERDAM. Agentschappen te ROTTERDAM en 's-GRAVENHACE
.IN- en VERKOOP van WISSELS en TELEGRAFISCHE TRANSFERTEN. - 1NCAS-
SEERINGEN en FINANCIEERINGEN. — SCHRIFTELIJKE en TELEGRAFISCHE
CREDIETEN. — REISCREDIETBRIEVEN. — DEPOSITO'S — REKENINGEN­
COURANT. - ADMINISTRATIE van EFFECTEN en alle andere BANKZAKEN.
Vestigingen in NEDERLANDSCH-IND1Ë,
STRAITS-SETTLEMENTS, BRITSCH-INDIË, CHINA en JAPAN.
DISCONTO EN EFFECTENBANK
AMSTERDAM ROTTERDAM 's-GRAVENHAGE
DEPOSITO RENTE
1 dag opzegging . .
37,
• •••«"•»- was. . . . . •> l f
3 maanden M • • • • 5 n
Andere termijnen, ALSMEDE DEPOSITO'S IN VREEMDE
VALUTA'S op nader overeen te komen voorwaarden
AGENTSCHAP DER
BARMER BANK-VEREIN, Hinsberg, Fischer & Comp. Barman.
VON DER HEYDT-KERSTEN & SÖHNE, Elberfeld. —
BUS­
GROENTEN
SIN G E R-M A A TSC H AP P IJ
HOOFDKANTOOR VOOR NEDERLAND:
KALVERSTRAAT 60/62, AMSTERDAM
TELEFOON 46545 - 32892
IN NEDERLAND IIO EIGEN WINKELS
Uil
TAFEL- |
ZUREN
| WOUTERLOOD JS? LEIDEN |
mm 11 ft» 11 mm 11 •• 11 mm 11 mm 11 mm 11 mm 11 •aiiMiiaviiaJ
TAMARINDE-BONBONS
zijn een aangenaam, onschadelijk Purgeermiddel.
Dames! WEET U! dat de
Stoomwasscherij „Ora et Labora"
Hoenderparkweg 84, Apeldoorn
Telefoon Interc. 817 J& Opgericht 1907
door haar cliëntèle de FAMILIE-WASSCHERIJ wordt genoemd, want
vanaf de oprichting wordt door één lid steeds geheele families
gerecommandeerd.
. . . Dat Mevrouw ANNA VAN GOGH—KAÜLBACH deze
wasscherij heeft bezocht en er een allergunstigst artikel overheeft
geschreven in „DE DAMESKRONIEK" van 23 December 1922.
. . . Dat de wasschen aan deze wasscherij niet door elkaar, maar
elk afzonderlijk worden gewasschen en behandeld.
. . . Dat de prijzen voor wasschen boven de 50 stuks zijn, groot
en klein dooreen:
Gewasschen en gemangeld 5 ets. per stuk
Ook gestreken 8 „ „ „
Ook klein gevouwen . . . 9 „ „ „
Zak- en vingerdoekjes 2, 272 en 3 ct. p. st.
. . . Dat de wasschen te Amsterdam door haar agent, op gezette
dagen, met eigen auto worden gehaald en met 8 a 10 dagen weer retour zijn.
Verzending door geheel Nederland. Aanbevelend,
D. W. LANKWARDEN.
Agent voor Amsterdam:
A. WAGENVOORT, Kerkstraat 179 - Tel. 33532
tttKiKiHwtiMniniiffnraiiuypftKVWHil
Wie zingt daar?
de "New Edison"
Kunstzaal Edison.
DEN HAAG, L. Poten 15
ROTTERDAM, W. de Witbstr. 88
Wm H. Müller & Co's
BATAVIER LIJN
ROTTERDAM-LONDEN
via Gravesend
ZOMERDIENST
van 1 JUNI tot 30 SEPTEMBER
Dagelijks (uitgezonderd 's Zondags)
van Rotterdam 7 uur namiddag
Aank. Londen (Victoria Stat.) 10.10 v.m.
Goedkoopste en gemakkelijkste route voor een
bezoek aan de Tentoonstelling te Wembley
PASS AGEPRIJZEN
(met inbegrip van spoorbiljet):
le Klasse 124.—
2e Klasse f 18.—
le Klasse Week-End Retours f 36.—
Belangrijke redactie voor gezelschappen
Inlichtingen:
Wm H. MULLER & Co's PASSAGE-BUREAU, Coolsingel 105, ROTTERDAM

HOOFDREDACTIE:
J. TAL, Utrecht — Mr. IZAK PRINS,
Amsterdam
SECRETARIAAT DER REDACTIE:
Sarphatistraat 52, Amsterdam
Telefoon 51390
DIRECTIE EN ADMINISTRATIE:
Van Eeghenstraat 189, Amsterdam
Telefoon 25243
ABONNEMENT:
ƒ 3 per halfjaar bij vooruitbetaling verhoogd
met 20 ets. incasso
Voor het buitenland ƒ 5 per half jaar
ADRES VOOR ABONNEMENTEN
EN ADVERTENTIËN
UITSLUITEND:
Van Eeghenstraat 189, Amsterdam
Telefoon 25243
LOSSE NUMMERS a 15 ets.
VERKRIJGBAAR AAN DE KIOSKEN
TE AMSTERDAM
INHOUDSOPGAVE:
De inhoud van de Sidro dezer week:
(Numeri 22 : 2—25 : 9).
L. Wagenaar: De Verlosser.
E. Asscher Ezn.: Een beroemd historicus.
S. Seeligmann: Iets over de eerste Asjkenasim te
Amsterdam.
Siegfried van Praag: Joodsche dichters en de oorlog.
Mr. D. S. Jessurun Cardozo: De bescherming van
het Kascheroet door het Nederlandsch Strafrecht.
Contrastjes.
«KAT»*
L. Pinkhof : Zeventien Tammoez.
Hollandsch Joodsche adel.
Vonken en flitsen.
WESJINNANÏOM LEWOONEEGOO.
Veilig. (Vervolg). -
De domme Prinses en de wijze Rabbi.
DE INHOUD
VAN DE SIDRO
DEZER WEEK: p^.
(NUMERI 22 : 2—25 : 9.)
Een afdeeling van enkel geschiedenis ; en
daarin uiterst merkwaardig, dat bijna al
het verhaalde zich buiten Israëls legerplaats
en zonder, dat het er deel aan. neemt,
afspeelt.
De Arnon is een van het Oosten komende
zijrivier, die in de Doode Zee uitmondt;
aan haar Oostkust; zoo ongeveer op het
midden daarvan. Ten Zuiden van den
Arnon ligt het gebied van Moab; ten
Noorden dat van Ammon. Toen nu Israël
de landien van Siechon en Og, die daaraan
grensden, veroverd had en daarbij langs
den Oostgrens van Moab getrokken was,
werd Moab bevreesd. Er zit iets vreemds
aan dat volk! En Moab gaat overleg
plegen met Midjan, een in de nabijheid
wonenden volksstam (niet die van het
Sinaj-schiereiland waarschijnlijk). En zijn
koning Balak zendt boden naar Bilngom,
een in Mesopotamië wonend man, half
laag^heidensch waarzegger, half rein-Goddelijk
profeet. En hij verzoekt hem, te
3

258 DE VRIJDAG A V O N D
Wales SUNRISE Anthraciet
S U N R I S E beteekent
Garantie voor Kwaliteit
Onze prijzen zijn de voordeeligste.
Sedert Maart leveren wij onze Wales
SUNRISE Anthraciet onder de merken
ZONNE-NOOTJES I, II en III, steenvrij.
Met ZONNE-NOOTJES bespaart U op
Hollandsche en Belgische anthraciet van
15 tot 25 procent.
Op het gebied van Centrale Verwarming
zijn wij specialiteiten.
BESTELKANTOOR
H. S. COiN, Swaminerdamstraat 17.
SUNRISE KOLEN MAATSCHAPPIJ
Telefoon 35216 - 45211 — 45036 — 27588
(Het laatste nummer na zes uur 's avonds)
blijven, terwijl hij zich de eenzaamheid
in begeven wil, in de hoop, dat dan Gods
profetische geest op hem zal dalen. En
God spreekt ook in werkelijkheid tot hem
en zegt: „Keer naar Balak terug en spreek
zóó!" En Bilngom gaat terug en in profetische
bezieling spreekt hij het op grootsche
wijze uit: „Dit volk, dat een geheel op
zichzelf staand volk is, kan ik niet verwenschen!"
— En als Balak hem verontwaardigd
toevoegt: Ge zegent mijn
vijanden! — antwoordt Bilngom hem:
'k Heb 't u vooruit gezegd : ik kan alleen
zeggen, wat God mij in den mond legt.
Ze gaan naar een andere plaats en offeren
daar weer. Daar herhaalt zich hetgeen de
eerste keer geschied is. In nog bezielder
woorden spreekt Bilngom van God en
Israël. En als Balak zijn verwijt herhaalt,
herhaalt Bilngom zijn antwoord.
Ze gaan naar een derde hoogte en daar
gebeurt hetzelfde ten derden male. En in
nog bezielder woorden en nog hoogere
profetische vervoering zingt hij en jubelt hij
van zijn profetengave, van Israëls zedelijke
grootheid en — in sterke Oostersche beelden
— van de overwinning- van Gods
Victoria-Water
Oberlahnstein,
heeft in den loop der jaren hier te lande zulk een burgerrecht
verkregen, dat men gerust van „de Nederlandsche
tafeldrank" kan spreken.
Voor huishoudelijk gebruik bijzonder aanbevolen in
heele Literschroefflesschen, inhoudsprijs 32 cent.
Majesteitsgedaohte door Israëls leven en
sluit hij met een zegen. Balak is nog heviger
verontwaardigd — van zijn standpunt volkomen
terecht —: „En ga nu maar naar
huis!" ; en Bilngom heeft steeds weer hetzelfde
antwoord. Voor hij echter heengaat,
spreekt hij nog. eerst zijn zienerswoord
betreffende Israël en de verschillende
volkeren, die in 't rond wonen.
Het zwaarste misdrijf, dat Israël begaan
kan, begaat het; zooals uit verschillende
later komende mededeelingen blijkt, door
de vrouwen van Moab, die dit op raad van
Bilngom deden, er toe verleid: ontucht;
met de vrouwen van Moab. En het verbindt
d e tweede misdaad er aan: afgoderij.
Mozes tracht er op strenge wijze tegen
op te treden. Doch als hij openlijk een der
stamvorsten zich aan de misdaad ziet gaan
schuldig maken, staat hij, moedeloos, met
de „oudsten" van het volk, aan den ingang
van het Heiligdom te weenen. Maar
dan grijpt Pienechos, de zoon van Aharons
zoon Eleazar, een speer en doorboort den
schuldigen stamvorst en zijn gezellin, een
Midjanitische prinses. — De als tuchtiging
Gods uitgebroken sterfte, die 24.000 man
getroffen had, hield tengevolge van deze
openlijke straf- en verzoeningsdaad op.
DE VERLOSSER
door L. IVagenaar, Amsterdam
Het is een bekend verschijnsel, dat juist
de meest algemeen gebruikelijke Bijbelsche
of Joodsohe uitdrukkingen meermalen foutief
opgevat worden. Het veelvuldige gebruik
is oorzaak, dat ze in de eenmaal ingeslopen
opvatting, zonder verder onderzoek,
van mond tot mond gaan.
Vraagt men iemand: wie is de Verlosser,
bedoeld in SjSfU fVïS W2) (Jes. 59. 10)?
dan luidt het antwoord: natuurlijk de
ITi/'Q. En toch is dit antwoord absoluut
foutief.
Taalkundig reeds beteekent SNiJ niet
„de Verlosser", „maar een verlosser".
En bovendien is het denkbeeld van een
persoon, die optreedt, om Israël te verlossen,
of om Israëls ballingen te hereenigen
en terug te voeren, indengeheelen
B ij bel volslagen onbekend.
Er is maar één enkele Verlosser van
Israël uit zijne ballingschap, en dat is de
Godheid zelve. Wij wagen het niet, alle
Bijbelplaatsen te citeeren, waar dit duidelijk
blijkt. Het aantal is zoo groot, dat men
gerustelijk mag verklaren : wie maar eenigszins
in den Bijbel bedreven is, zal onmiddellijk
erkennen: God alleen is de S^iJ
btnp*, de Sant?» »rnj yapp.
Ook onze oudste geleerden, die de gebeden
vervaardigden, hebben streng aan deze
opvatting vastgehouden. Alles, wat op
Israëls herstel betrekking heeft, de her-
eeniging der ballingen, de herbaren zegen
op Israëls land, de herbouw van Jeruzalem,
het herstel van de goddelijke rechtspraak,
de wederverheffing van het Davidische
regeeringsstaimhuis —- het wordt alles zonder
uitzondering in onze gebeden van de
Godheid zelve verwacht.
Wanneer dus Ssij p*vb frOT de eenige
Bijbelplaats is, waar de Godheid niet duidelijk
en opzettelijk als Israëls Verlosser
genoemd wordt, dan kan toch de s t r e kk
i n g dezer woorden niet in strijd zijn
met de voorstelling, die daaromtrent overal
in de heilige Schrift heerscht. Onder „een
verlosser" is hier dus ongetwijfeld bedoeld
óf de Godheid zelve, óf in elk geval eene
menschelijke macht, van wie zich deze bij
het verlossingwerk zal bedienen; maar
niet , ,d e bepaalde verlosser onder de menschen",
en zeer zeker in het allerminst niet
de |T£J>D.
Om de draagwijdte van dit laatste te begrijpen,
vestige men eerst zijn oog op de
wijze, waarop ons vers in Paulus' brief aan
de Romeinen (11, 26) geciteerd wordt.
Daar luidt het n.1. „gelijk geschreven is:
de Verlosser zal uit Sion komen en zal de
goddeloosheid afwenden van Jacob".
Totaal foutief. Ji'S/ beteekent niet „uit
Sion", maar „naar Sion", en ^tJ'Sl
niet „en zal afwenden", maar „en tot
hen, die zich van zonde bekeerd hebben".
Bevreemdend is deze verregaande
afwijking van den grondtekst geenszins.
In de Paulinische geschriften is immers
regelmatig de Septuaginta-vertaling gevolgd,
ook daar, waar de bewoordingen
van den grondtekst aan de bewijsvoering
alle kracht en geldigheid zouden ontnemen.
Blijkbaar m o e s t de schrijver uit onkunde
in het Hebreeuwsch zich van de vertaling
bedienen. Dat die schrijver dan bezwaarlijk
Paulus kan geweest zijn, die van zich
zelven getuigt, dat hij — in de beroemde
rabbijnsche school van R. Gamliël gevormd
(Hand. 22, 3) — reeds vroeg zijne tijdgenooten
in de kennis van het Jodendom
overtroffen had (Gal. 1, 14), het is een
bewijs te meer tegen de echtheid der
Paulinische brieven, waarin de objectieve
wetenschap reeds lang niet meer gelooft.
In ons geval echter is de afwijking van
den grondtekst van geheel bijzonder gewicht.
Immers, grondtekst en vertaling
teekenen hier in lijnrechte tegenstelling
de Joodsche en de Christelijke opvatting
van den messiaanschen tijd. Wie den Bijbel
met objectieven blik leest, zal overal dien
tijd voorgesteld vinden als dien der eindelijke
volmaking van Israël, ja van de geheele
menschheid, in algemeene Godserkenning,
gerechtigheid, liefde en vrede.
Deze volmaking brengt de ontwikkelingshistorie
der menschheid „op het einde
der dagen" onder den invloed van haren
goddelijken Leider, die reeds aan Zijne
profeten de intrede van zulken tijd geopenbaard
heeft. En als product, als

uitvloeisel dier volmaking- die van
Tsion uitgaat, bestijgt dan een afstammeling
van den Davidischen stam den
ouden troon, om als dienaar van Gods
woord in godsvrucht, wijsheid, strenge
rechtvaardigheia en teedre menschenliefde
te regeeren. Deze toekomstige vorst is dus
niet de verlosser, ook niet de brenger
der volmaking, maar slechts haar drager,
nadat zij door den goddelijken Verlosser
zeiven aan het menschdom geschonken is.
En vraagt men: langs welken weg moet
die verlossing intreden ? dan luidt het eenvoudige
antwoord overal in den Bijbel:
door volmaakte bekeering van alle ondeugden,
die de oorzaken waren van de ballingschap
met al hare ellende. Dus: eerst
inkeer, berouw, vergiffenis, dan ten
gevolge daarvan verlossing, herstel,
zedelijke volmaking, wederverheffing van
Jeruzalem, en ten slotte optreden van den
vorst uit het Davidische stamhuis. Het
zoude ons te ver voeren, wilden wij alle
Bijbelplaatsen citeeren, waar deze orde
van ontwikkeling blijkt of in duidelijke
bewoordingen is te boek gesteld. Maar laat
ons wel wijzen op de achtereenvolgende
lofzeggingen van ons hoofdgebed, de
ni'&y njiOiJ' (meer bepaaldelijk de
13 middelste lofzeggingen, die de eigenlijke
gebeden inhouden). In die reeks, met
^P^J? 1H nOV flK aan het slot staat
de gemelde orde zonneklaar geteekend.
Ook de omstandigheid, dat in dit gebed
de toekomstige vorst uit Davids huis niet
met den naam van fTSTC bestempeld
wordt, komt geheel overeen met den Bijbel,
waarin deze naam nergens als de speciale
aanduiding van bedoelden vorst voorkomt.
rPÜ-'O is in den Bijbel ieder persoon, die
• T
gewijd (letterlijk: gezalfd) is voor eene
hoogere bestemming, als Saul, David,
Cyrus, de hoogepriester onder Israël, ja
Israël zelf (Ps. 105, 15), maar nergens
speciaal „de Messias", en allerminst in
de beteekenis van „verlosser".
Wanneer men dus later den vorst, die in den
tijd der volmaking ter troone stijgt, n^'ö
noemde, dan kon dit zonder bezwaar geschieden,
mits men daarbij bedenke :
10. dit dit predicaat als een van algemeenen
aard en geenszins als een soort van
eigennaam op te vatten zij ;
20. dat voor het oude Jodendom de
intrede van den Messiaanschen t ij d het
eigenlijke object van Israëls toekomstgeloof
blijft, terwijl het optreden van bedoelden
vorst, eerst als daaruit voortvloeiende en
daaraan ondergeschikt moet gedacht
worden.
Lijnrecht nu tegenover deze oud-testamentische
opvatting staat die van het Christendom,
dat zijnen Messias juist in eene
zondige menschheid laat optreden, om
haar door zijnen zoendood van schuld te
verlossen.
Dat nu deze laatste opvatting in den
Bijbel, althans bij eene gezonde, nuchtere
DE VRIJDAGAVOND 259
opvatting van den tekst, niet kan teruggevonden
worden, behoeft na het voorafgaande
geen betoog. En zoo kan dus ook
ons vers niets anders beteekenen dan dat
tot Tsion de verlossing (n.1. uit Gods
hand) komt, wanneer alles onder Jacob
eerst van zijne zonde zal bekeerd zijn.
Maar de foutieve vertaling, die „de verlosser"
uit Sion laat komen en „de goddeloosheden
afwenden van Jacob" is de
alleszins zeer bedenkelijke steun voor de
niet-Joodsche opvatting van het Messianisme.
EEN BEROEMD
HISTORICUS
door E. Asscher Ezn.,
Amsterdam Dr. Heinrich (Hirsch) Graetz,
geboren 31 Uciober 1817, le
Xions ia de provincie Posen ;
overleden 7 September 1891, le
München.
Tot de Joodsohe geleerden, die door hun
arbeid een grooten invloed op het Joodsche
geestesleven van hun tijd hebben geoefend,
moet in de eerste plaats gerekend worden
Graetz, de beroemde geschiedschrijver
van ons volk. Zonder aarzeling kan worden
beweerd, dat zijn elf-deelig geschiedwerk
zeer veel heeft bijgedragen tot de verheffing
van het zelfbewustzijn van het Joodsche
volk in de laatste 40 jaar. Men behoeft
slechts een wijle in zijn geschiedwerk te
hebben gelezen, om tot de overtuiging te
komen, dat hier een man van bizondere
gaven aan het woord is, een persoonlijkheid
van den eersten rang. Graetz is een
man van temperament, in zijn sympathiën
en antiparhiën is hij hevig; hij kan hartstochtelijk
Liefhebben, maar ook hartstochtelijk
haten. Zijn stijl is overal levendig
en boeit in hooge mate door de overgave,
waarmee hij de historie van zijn volk doorvoeld
heeft. Zijn groote geleerdheid en
enorme belezenheid in de geheele Joodsche
litteratuur stelt hem in staat den polsslag
der tijden te voelen, in zijn fantasie dan
eens middeleeuwer te zijn, dan weer terugte
kunnen leven in de oertijden, het leven
in de Joodsche leerscholen van Palestina
en Babylonië mede te maken, als banneling
mee uit Spanje te trekken, en het
geestelijke leven van de Amsterdamsche
Joodsche gemeente in de 17e eeuw kleur
te geven. Zóó kan slechts iemand schrijven,
die zich zijn afkomst en waarde als Jood
ten volle bewust is en die heel duidelijk de
ononderbroken keten gevoelt, welke hem
met het Joodsche verleden en de Joodsche
toekomst verbindt.
Ga zijn leven van af zijn prilste jeugd na,
en ge merkt met welk een geniale geest
gij te doen hebt! Een jongen, die er van
af zijn barmitswo een dagboek op nahoudt
en die dit dagboek getrouwelijk bijhoudt!
Wij hebben zoo gelegenheid, de intimiteit
van een jong leven, zijn Sturm- und Drangperiode,
een uitnemend kuituurbeeld van
1 Arnhemsche Hypotheekbank 1
!; 6%, 5 1
/2% en 5% pandbrieven j
i! a resp. 100,%, 981/2 % en 96%. j
OIR.: Hr.SJ.VANZIJST, Mr. J.F.VERSTEEVEN j
zijn tijd zich voor onze oogen te zien ontwikkelen.
Wat verslond hij al niet in zijn
jeugd aan wetenschap in zijn eenzame
jaren, vóór hij de leerling van Rabbiner
Hirsch mocht zijn ! Autodidact in Grieksch,
Latijn, Fransen en Engelsch, in philosophie
en natuurwetenscnappen, kalenderberekening
en kosmographie, werd hem
dit alles ten slotte te machtig, duizelde het
hem voor al dit weten, wist hij niet meer,
waaraan zich te houden en wat te gelooven.
Geloovig van aard was hij in zijn jeugd
zeker, idealistisch evenzeer. Het waren de
„Neunzehn Brief e über Judentum" van
Samson Raphaël Hirsch, die hem weer
stuur en steun gaven, en die het verlangen
in hem deden geboren worden, den anonymen
schrijver van dit baanbrekend geschrift
van nabij te leeren kennen.
Schrijven kan hij, pittig en raak, en in
menig, soms anonym stuk partij kiezen in
brandende vraagstukken, of „kille"-aangelegenheden
van zijn tijd. Schrijven beter
dan spreken; de gedachte reeds, aan het
optreden in het openbaar, als prediker,
maakt hem zenuwachtig en onzeker. Als
hij als jong candidaat-rabbijn ergens in
Oost-Pruisen op Kol Nidré-avond een
preek moet houden, en, na enkele zinnen
gestameld te hebben, den preekstoel moet
verlaten, dan is in dit opzicht zijn lot
beslist; prediker wordt hij niet, geen
rabbijn, maar leeraar en bovenal geschiedschrijver.
Waar veel licht is, is ook veel schaduw!
Het is daarom ook niet te verwonderen,
dat Graetz' werk geen onverdeelden bijval
heeft gevonden en merkwaardiger wijze
kwam de bestrijding van de twee uiterste
richtingen in het Jodendom: van zijn
oud-leermeester Rabbiner Hirsch en van
Dr. Abraham Geiger, den voorvechter van
de Reform. Deze laatste beschuldigt hem
boudweg van plagiaat. Wat het echter beteekent
een Joodsche geschiedenis in

260
samenhang met de Algemeene Geschiedenis
te schrijven, (zooals tot nu toe op deze
wijze niemand had gedaan), kan men dan
alleen begrijpen, als men bedenkt, hoeveel
wetenschap en voorstudie daarvoor noodig
is, buiten het geheel bebeerschen van het
speciale thema. De geschiedschrijver van
het Joodsohe volk moet niet alleen de
Joodsche en Algemeene Geschiedenis kennen,
maar ook een menigte vreemde talen
en litteraturen. Graetz beheersohte de
moderne talen volkomen, sprak vloeiend
Fransch en Engelsch, kende daarbij de
Joodsche litteratuur — en dat wil wat
zeggen — door en door, kon de oudste
bronnen in het Latijn, Grieksch en
Arabisch volgen. Slechts door zijn kennis
van het Spaansch was hij bij machte een
zoo meesterlijk beeld van het Spaansche
tijdvak te ontwikkelen en het woeden der
Inquisitie te onthullen. Hij was een geboren
vorsohar, met het instinct van den
jager; wat anderen niet konden vinden,
hij ontdekte het door zijn scherpzinnig
combinatie-vermogen. In de noten achter
de eigenlijke tekst, legt hij als het ware
rekening en verantwoording af over datgene,
wat hij als eindconclusie van zijn
onderzoek had neergeschreven. Deze noten
worden door den geleerden David Kauffmann
vergeleken bij de kelders van een
circulatiebank, waarin het kostbare edele
metaal in rijke baarvoorraad opgestapeld
ligt, om de m omloop zijnde schuldbekentenissen
en wissels op ieder oogenblik van
den dag tot de volle waarde te kunnen
honoreeren.
Door zijn positie als docent aan het
Rabbiner-Seminar te Breslau, was hij in
staat al zijn vrijen tijd aan zijn lievelingsstudies
te wijden. En dat waren er heel
wat meer dan de bestudeering van problemen
der Joodsche Geschiedenis alleen.
Vooral op het gebied der Bijbel-exegese
heeft hij zich bewogen en daaronder ook
veel gepubliceerd, dat van traditioneel-
Joodsch standpunt onhoudbaar is. Zijn
zoon schat het aantal boekdeelen, die de
onuitgegeven werken van zijn vader zouden
kunnen bevatten, zeker wel op een achttal.
Ons bestek laat niet toe op zijn standaardwerk
diep in te gaan ; op twee feiten moge
hier intusschen de aandaoht worden gevestigd
: i. op zijn volkomen negeeren van
de Joodsche mystiek, van af de Kabbala
tot de nieuw-Ohassidische beweging en 2.
op zijn eenzijdige en onvolkomen weergave
van de geschiedenis van het Oost-
Europeesche Jodendom. Geboortig op een
grensgebied tusschen Oost en West,
scheen hij uit zijn jeugd zoowel tegenover
het Oost-Jodendom als het Pruisendom
een bepaalde niet-vriendelijke gemoedsgesteldheid
te hebben overgehouden en
DE VR IJ D A G A V O N D
liet hij zich door een sterke vooringenomenheid
leiden. Dat hij het sociaal-economisch
standpunt verwaarloost, kan men
hem, den geschiedschrijver uit de school
van Ranke, eigenlijk niet euvel duiden.
Het eerste, door Graetz, in 1853 vervaardigde
deel van zijn grootsch geschiedwerk,
was naar huidige telling het vierde deel:
,,van den ondergang van den Joodschen
Staat tot de afsluiting van den Talmoed".
Het was aan scherpe critiek onderhevig;
de traditioneelen konden zich met zijn opvatting
over het ontstaan van den Talmoed
en de historische ontwikkeling hiervan
niet vereenigen; anderen vonden weer,
dat hij den Talmoed had overschat, omdat,
naar hun meening, dit werk tot de versteening
van het Joodsche volk had
bijgedragen.
Het laatst schreef hij het eerste deel: de
HEINRICH GRAETZ,
de grootste Joodsche geschiedschrijver
oer-geschiedenis van ons volk. Dat voltooide
hij in 1876, nadat hij in 1872 een reis naar
Palestina had ondernomen, om zich een
juiste voorstelling van de geographische
gesteldheid van het land te maken. Hij
wilde in contact komen met de natuur van
het land, die toch dezelfde was gebleven
als in de dagen onzer Aartsvaders, van
David en Jesaja, van Ezra en de Maccabeeën.
,,De bergkegels, de zee, de in het
voorjaar wild stroomende Jordaan, de
sneeuwtoppen van Hermon en Libanon,
de tropische gloed aan de Doode Zee, de
lieflijke dalen aan de Jordaan-bronnen en
aan den voet van den Hermon, de heldere
spiegel van het Meer van Tiberias, met
zijn heete bronnen, de wonderbaarlijke
doorzichtigheid van de lucht... alles, alles
nog als voor duizenden van jaren".
Zoo was zijn stijl levendig, oorspronkelijk

en meeslepend, maar dikwijls ook
rhetorisch-overdreven. Voor Graetz had
het Joodsche volk niet alleen een verleden
en heden, maar ook een toekomst. Hij
geloofde aan de leefkracht, in de toekomst
van zijn volk. Zijn werk werd daardoor
geen oudheidkundige encyclopaedie, geen
begraafplaats, waar hij doodgraverswerk
had te verrichten, (zooals Meisl het uitdrukt),
maar hij schreef met iedere zenuw
een stuk levend Jodendom. Door en door
Joodsch is zijn geschiedenis. Hij begreep
dit zelf en liet dit dan ook uitkomen in zijn
scherp antwoord aan Zunz, toen deze
eenigszins ironisch opmerkte: „Alwéér
een geschiedenis der Joden". — „Zeker,
maar dit keer een Jóódsche Geschiedenis !"
IETS OVER DE
EERSTE ASJKENASIM
TE AMSTERDAM
door S. Seeligmann, Amsterdam
Over de eerste Niet-Sephardische Joden te
Amsterdam, vóór ze zich, zooals Dr. Sluys
aantoonde, op 15 April 1640 tot een gemeente
vereenigden, hebben we zoo weinig
gegevens, dat elke mededeeling over hen
van waarde is. Op een dergelijk bericht,
dat onopgemerkt is gebleven, zij hier de
aandacht gevestigd.
Importeurs voor:
Nederland, België en
Duitschland
E. DENIS & Co.
Afdeeling
Sigaretten-Import.
AMSTERDAM, ROKIN 53.
Telefoon No. 49060.
Merk Salam . . . . 41/2 cent
„ Amoun . . . 5 „
„ Mabrouk. . . 6 „
„ Melek. . . . 6 „
„ Kismet . . . 8 „
„ Schah. . . . 8
„ Amir . . . . 10 „
„ Aiglon. . . . 12}£ „
DE VR IJ D A G A V O N D 261
In het werk „Tib Gitin" (Zolkiew, 1822)
van R. Ephraïm Salmon Margolius worden
de voorschriften omtrent het schrijven van
een scheidbrief (Get) uitvoerig behandeld
en vooral over de juiste schrijfwijze van
eigennamen gesproken. De schrijver had
andere werken over hetzelfde onderwerp
in handschrift voor zich, waaruit hij letterlijk
citeert. In het tweede deel (fol. 24b)
waar hij over de plaatsnamen spreekt,
noemt hij „Amsterdam, genaamd
Amsteiredam, de stad aan 't IJ
en Am stel", zooals ook nu nog in
Joodsche acten te schrijven gebruikelijk
is. Terloops de opmerking, dat deze formuleering
in een bijeenkomst der Rabbijnen
en geleerden der Hoogduitsche,
Poolsche en Portugeesche Gemeente op
Zondag, io( ?) Eloel 5421 (4 September
1661) officieel is vastgesteld, zooals Rabbi
Moses Riwkes, toen vluchteling uit Wilna
te Amsterdam, in zijn commentaar Beër
Hagolah (Eben Haëzer § 154 slot) mededeelt.
In zijn commentaar citeert R. Ephraïm
Margolius een handschrift van Rabbi
Abraham b. Jechiel Kats Rapoport, —
met den bijnaam Sjrenzel, auteur der
Responsenverzameling , Eissan Haësraehi,
Opperrabbijn van Lemberg (overl. 1651) —,
die in Nisan 5399 —April 1639 uit Amsterdam
schrijft, voor een sedert jaren door
haar man verlaten vrouw te Lemberg een
SPAARBANK VOOR DE
STAD A M S T E R D A M
Opgericht in 1848-Hoofdbureau: Singel 544 E46
Geopend iederen werkdag van
's morgens half 10 tot 's avonds half 9
BIJBUREAUX:
Bloemgracht 33, Haarlemmerplein 4,
Bilderdijkstraat 194, Ceintuurbaan 131,
„Zeemanshuis", Kadijksplein,
le van Swindenstraat 19,
Brederodestraat 103,
Adm. de Ruijterweg 154,
Krugerplein 22.
Geopend iederen werkdag, des morgens
van half 10 tot half 1 en des avonds van
half 7 tot half 9.
Nachtegaalstraat 105a
(Spreeuwenparkschool)
Geopend: Maandag-, Woensdag, en
Zaterdagavond, van half 7 tot half 9.
Uitsluitend voor spaarders zijn in onze
brand* en inbraakvrije Kluis i/h Hoofdbureau
Loketten te huur voor 3 gld.
per jaar of 50 ct. per maand
SPAARBUSJES kosteloos in bruikleen
Vraagt inlichtingen
Vraagt prijs
Wink el rollen
(apparaat)
en Pakpapier
NYCAMA
Singel 140 - Amsterdam
STEENHOUWERIJ D. WEEGEWIJS
RAPENBURG 14, AMSTERDAM, TELEF. 42662
= MARMERWERKEN=
scheidbrief ter overhandiging te hebben
ontvangen, waarin verscheiden afwijkingen
waren, die er niet in behoorden ; maar toch
had hij den Get erkend en door R. Josua
b. Joseph, die kort te voren Opperrabbijn
van Lemberg-Buiten was benoemd, laten
overhandigen, omdat de man was een
TIKD pim '*m '* hyhy\ yi B»N
dus een nietswaardig man, die oneindig
ver vertoefde — zoo beschouwde men toen •
Amsterdam van uit Lemberg — en er dus
vrees bestond, dat de vrouw ten eeuwige
dage verlaten zoude blijven, zonder te
kunnen hertrouwen.
Hieruit blijkt, dat er toen reeds een Beth-
Din te Amsterdam was, dat den Get gaf.
Jammer, dat ons de schrijver niet mededeelt,
hoe de brief toen van Amsterdam
naar Lemberg was gebracht.
Wie een eens gegeven woord niet houdt,
is als iemand, die afgoden dient.
Sanhedrin 92a.
Wie zich het goed van een Heiden onrechtmatig
toeëigent, handelt slechter, als
degene, die dit doet tegenover een Jood,
omdat de daaraan verbonden ontwijding
van den goddelijken Naam zijn schuld
vergroot.
Tosefta Baba kamma 10, 15.
IRADE
THEODORUS
NIEMEIJER LTD
Geeft verfijnd rookgenot
aan alle sportbeoefenaars
tueqens hare voortreffelijke
eiqenscbappen.die gepaard
gaan aan een mafigen
prijs n.l.:
22'/z ct per Vz ons pakje
50 ct .. Xons blik.
Inzending dezer
aduerierrtie merUiu
naam en dien van Uiv
Luinkelier beneuens
20 ch in posrzegeb,
bezorgt U franco een
proe|pakje
rer kennismaking
GRONINGEN
(HOLLAND)
Koopt bij onze Adverteerders en noemt
„De Vrijdagavond" bij Uw bestellingen

262 DE VRIJDAGAVOND
MEDEDEELING VAN DE
ADMINISTRATIE
Voor advertenties en abonnementen ge­
lieve men uitsluitend op te bellen No. 2 5243
Het kopje koffie van tante Reggie
door M. G.
Dit is geen wetenschappelijke verhandeling
en ook geen romantisch verhaal, maar een
eenvoudige en ware geschiedenis, al neemt
ook de Redactie er geen verantwoordelijkheid
voor op zich.
Tante Reggie is eigenlijk onze oud- en suikertante
en daarom bezoeken wij haar geregeld.
Wij, dat zijn mijn ouders, die in dit verhaal
geen rol spelen, mijn broer Ben en ik.
Zij is een oude lieve gezellige vrouw en ik
herinner mij haar niet anders dan met glanzend
zilverwit haar onder een kanten mutsje
in een grooten leunstoel voor een ronde tafel
met een zilver servies en sleeds omringd met
de pikante geur van goede koffie.
Zoo kende ik haar als kind, zoo ken ik haar
nog. Tante Reggie en koffie vormen eigenlijk
één begrip, ze zijn onafscheidelijk, behalve
dan dien korten tijd, waarvan ik ga vertellen.
Toen we nog kleine kinderen waren mochten
wc eiken Sjabbos-middag aan de hand van
vader en moeder op visite en onze eerste gang
was naar tante Reggie en het was ons liefste
bezoek, want behalve van de gemoedelijke en
gulle ontvangst genoten wij er steeds van een
heerlijk stuk eigen gebakken boterkoek, die
tante presenteerde uit de groote zilveren
trommel en waarvan zij zelf zoo knusjes kon
meesnoepen bij het onbegrijpelijk groote aanlal
kopjes koffie, die zij dadelijks naar binnen
werkte. No'g weet ik.hoe ik soms, stil in een
heekje gezeten, met verwondering mij afvroeg
of die groote, dikbuikige kan dan nooit ledig
werd. Het was als een zich zelf opgelegde
taak. dat vullen — het een na het andere, —
van haar kopje, waarvan zij het bruine vocht
zorgvuldig dekte met een zwaar vettig geelblank
melkvel, waarna het met kleine kokette
teugjes geledigd werd. En elke week weer
was bet voor mij een belangrijk vraagstuk,
hoe vele er dien middag weder uit de groote
kan in dien kleinen mond zouden verdwijnen.
Vandaar dat ik, waar ik in de wereld ooit
koffiegeuren opsnoof, steeds het gezellige
beeld voor mij zag van tante Reggie voor haar
koffieblad. — Wij werden ouder en lang niet
meer eiken Sjabbos bezochten wij haar, al
wipten wij vaak nog naar binnen om ons zoet
rantsoentje in ontvangst te nemen. Toch gingen
weken, soms maanden voorbij zonder dat
wij bij haar kwamen. Tot opeens het bericht
kwam: ..Tante Reggie is ziek".
Ze sukkelde aan de maag. ,,'n Wonder", zei
vader „een maag is geen koffieketel", ,,'n
Kunststuk", zei moeder. „Ik heb het haar
altijd wel voorspeld".
Maar toch gingen wij allen, als van ouds den
volgenden Sjabbos weer op visite: Vader en
Moeder, Ben, die nu studeerde in de medicijnen
en ik. Ach, dat verschil! Tante was
dezelfde. Het haar even zilverig glanzend in
haar stoel aan de ronde tafel. Maar het blad
was verdwenen en een groote flesch met
kleffig rood vocht stond op de plaats van de
groote kan. En het was alsof daarmede de
gemoedelijke sfeer Verdwenen was en de
gezelligheid gebannen. Met loome handen en
ongewoon gebaar mengde ze de wee-zoete
drank in onze glazen en zelf... dronk ze
niets. En dan begon ze haar klaaglied.—Vele,
vele jaren had ze haar troost gevonden in
haar koffie-uur; het had haar op de been gehouden
in de droevigste omstandigheden van
haar leven en haar genot verhoogd in vroolijke
oogenblikken. Als een dronkaard aan
zijn borrel was zij er aan verslaafd geweest
en nu had de dokter het haar verboden. En
naar een anderen dokter was zij gegaan, niet
kunnende gelooven in dien ramp en die had
liet verbod herhaald, strenger nog en gebiedender,
ja zelfs de professor had kort en goed
gezegd dat het vergif was en zij zeker zou
sterven als zij ooit weder één kopje koffie
drinken zou. — Hoe was het Godsmogelijk, dat
kostelijke heerlijke vocht en haar blikken
dwaalden naar den kamerhoek waar, op het
buffet, eenzaam en verlaten, de groote mooie
kan te prijken stond. Het was een trieste middag.
Zonder troost moesten wij henen gaan.
En nog vele middagen na dien 'bezochten wij
haar, maar wat vroeger een ontspanning
was, werd nu een corvée. Tante ging achteruit.
O, haar kwaal verergerde niet. De pijnen
waren verminderd, voelde ze bijna niet meer,
en de dokter was zeer tevreden, maar als een
vervloeking klonk het haar steeds bij zijn afscheid
in de ooren: „denk er om, vooral geen
drop koffie". — Dan boog ze het hoofd en berustte,
want leven wilde ze, al was, zoo zij
beweerde: „de gijn er voor haar af'.
Ben liep college in Utrecht en op zekeren Vrijdagavond
bij de thee, vroeg hij me den volgenden
dag mee te gaan naar'tante Beggie.
Hij had iets voor haar meegebracht. Hij deed
buitengewoon geheimzinnig, zooals het een
aanstaand semi-arts past en wij konden niets
uit hem krijgen. Gewichtig zei hij slechts:
„ga maar mee, dan zal je hooren en zien".
Zoo gingen we dan samen den volgenden dag
weer op ziekenbezoek. Tante ontving ons lusteloozer
dan ooit. Haar oolijke glanzende
oogen stonden dof en ze was sterk vermagerd.
Ben had al doctorale allures. Hij
informeerde vakkundig naar de verschijnselen.
Veel succes had hij niet. „Blijf me van
me lijf met al jullie geleerdheid", zei tante
Beggie,,,daar is maar één drankje, één lekker
bruin drankje, dat mij beter kan maken". Ben
lachte. Maar tante werd kwaad: „Lach niet,
pettig", zei ze „ik weet het beter dan de heele
academie".
Toen haalde Ben een boekje te voorschijn,
een dun grijs boekje en begon te lezen :
„Van medische zijde is in binnen- en buitenlandsche
vaktijdschriften reeds zooveel geschreven
over de schadelijkheid van koffie en
de nadeelige gevolgen, welke speciaal hart- en
zenuwlijders door het gebruik van caffeïne^
bevattende dranken (in het bizonder koffie en
thee) ondervinden, dat een nauwkeurig onderzoek
omtrent de bestanddeelen der koffie,
welke de nadeelige gevolgen veroorzaken, in
het algemeen belang geacht mag worden".
Tante luisterde nauwelijks, doch Ben las verder
blad na blad over de vergiftige bestanddeelen,
de caffeïne, over de werking daarvan,
vol vreemde en geleerde woorden en ik dacht
al dat tante ingedut was, toen ik haar plotseling
zag opveeren.
Ben las:. . . „Wie echter uit ervaring weet,
dat caffeïnehoudende koffie hem congesties
bezorgt, hartkloppingen veroorzaakt, den
slaap rooft, die zal in caffeïnevrije koffie oen
waardevol surrogaat vinden, dat hem de algeheeile
symboliek van het gemoedelijke koffieuur
laat, hem den vollen goeden smaak van
den origineelen drank verschaft, zopder hem
in eenig opzicht te schaden".
Ben had met duidelijke stem deze woorden
langzaam gelezen en met verwonderlijke vlugheid
was tante Reggie opgesprongen en op
hem toegekomen, had het boekje uit zijn handen
gegrist en schreeuwde: „Wie heeft d i e
narrisjkat verteld?"
En Ben, zeer gewichtig, sprak: „Tante, dat
heeft Professor Storm van Leeuwen geschreven,
waarachtig niet de eerste de beste". —
Toen was zij toch perplex.
„Bennie, jongen, is dat waar, een professor?
een echte professor? Sjonge, sjonge, maar
zijn die andere: doctoren dan zulke gamauriem?
Toe jongen lees nog eens verder". En
Ben las van de onderzoekingen en de proeven
en van de eindelijke resultaten in den vorm
van het product dat door de H. A. G. Maatschappij
in den handel wordt gebracht. De
geheele studie van Prof. Storm van Leeuwen
moest tante hooren en de beoordeelingen, die
de grootste bladen over de H. A. G. koffie
hadden geschreven.
Zij verviel van de eene verbazing in de
andere. Daar stond het toch duidelijk : „De
zieken en anderen, aan wie de gewone koffie
moet worden verboden, behoeven zich het
genot dan toch niet meer te ontzeggen, door de
koffie „H. A. G." te gebruiken".
Hoe was het toch mogelijk, wat een knappe
man en wat een gesjiewes. En zoodra het
„nacht" was liet zij kilo's „H. A. G." komen
en ze is er mee gegaan naar den huisdokter
en den professor en beiden hebben haar het
gebruik van H. A. G. koffie toegestaan, zij
het dan ook in minder groote hoeveelheden
dan zij vroeger gebruikte.
Het boekje van Storm van Leeuwen liet zij in
juchtleder binden, goud op sneê. Ben is haar
verklaarde lieveling. Haar koffieuurtje is in
eere hersteld en vraagt men haar of er nu
geen groot verschil is in den smaak van
gewone en H. A. G. koffie, dan zweert zij bij
hoog en laag dat er niet zoo'n pietsie verschil
is, niet in den geur en niet in den smaak. En
waar dit gezegd wordt door zulk een experte,
behoeft aan de waarheid niet getwijfeld te
worden.
Amsterdam, Juni 1924.
!
i
I
i
In Badstoel
of Hangmat
leest
Y
„De Vrijdagavond"
IwilMllaWIIMMlIHnin
I VEREENIGDE OCTROOIBUREAUX I ^AZAÖTVA^C^
EN DEP0NEE
I le v. d. Boschstraat 1 - Den Haag, Telefoon B 2080, B 2081, B 2082 I « EN
N ^ N
ELSMERKEN
"^PM wÊ. IN ALLE LANDEN
„i
I
i
!
i
i

JOODSCHE
DICHTERS
EN DE OORLOG
URIEL BIRNBAUM'S
„IN GOTTES KRIEG"
(R. LÜW1T, WIEN 1921)
door Siegfried van Praag,
Amsterdam
Birnbaum's boek behoort tot de volledigste
literaire documenten, die ons over den
oorlog inlichten.
Een heel jonge man, bijna een kind nog
was de schrijver, toen de oorlog uitbrak.
Zijn sonnettenboek is de chronologisch
geordende geschiedenis, van wat hij zag,
en wat hij dacht en wat hij gevoelde van af
den aanvang tot het naspel van dezen
wreeden oorlog. Gedurende dien tijd, ziet
men den jongen tot man worden, enUriel's
gedachten worden rijper van gedichtenreeks
tot gedichtenreeks. Uriel Birnbaum
is Oostenrijker en hij koestert groote liefde
voor zijn vaderland en den ouden keizer.
Hij gelooft, dat Oostenrijk voor een rechtvaardige
zaak vecht. Zijn 'boek noemt hij
„In Gottes Krieg" om dezelfde banale
reden, waarom ieder oorlogvoerend diplomaat
uitschreeuwde, dat het mét en voor
God was, dat zijn land vocht en dat de
tegenstander onwelgevallig was in God's
oogen. Doch er was nog een hoogere reden!
Hij zag in dien oorlog een noodzakelijke
straf, door God opgelegd aan heel het
menschdom. Men handelde welgevallig in
God's oogen, door zich niet tegen het
noodzakelijke strafgericht te verzetten,
doch zich zelf reeds op de pijnbank neer
te leggen.
Naast den jongen Oostenrijkschen patriot
is Uriel, de vrome Joodsche jongen, die
met zorg opgevoed is. Zijn vroomheid is
een reine kindervroomheid, hem door z'n
moeder geleerd. Soms echter verheft zij zich
mijlen ver boven zichzelve, en wordt tot
profetie. Ook wel ontstaan spontaan kervingen,
scheuringen in dit zuivere land,
waardoor de twijfel zijn bliksemschichten
slaat... Zoo is soms Uriel Birnbaum
de ideale gestalte van een profetenknaap,
en hij deed mij dikwijls denken
aan het koningskind, gesproten uit het
huis David's, zooals een Westersche fantasie
zich dat dacht; ik meen Eliacin uit Racine's
„Athalie", het bevallige kind, dat reeds
de waardigheid van den gezalfde in zich
voelt. Dit is niet verwonderlijk, daar Uriel
Birnbaum typisch verfijnd-Westersche
vormen, gedachten en gevoelens heeft,
soms weggeslingerd door Joodsche impulsen
—. Pa.s later groeit in dit boek uit het
vrome Joodsche kind, met zijn Oosten-
DE VRIJDAGAVOND 263
URIEL BIRNBAUM
(Zelfportret, penteekening)
URIEL BIRNBAUM, litterair-en teekenkunstenaar, werd
13 November 1894 als jongste zoon van den bekenden
Agoedistischen schrijver en volksleider Dr. Nathan
Birnbaum (Mathias Acher) geboren. Onder invloed
van het spotblad: „Der Simplizissimus" teekent hij
reeds met zijn elfde, onder dien van Edgar Allan Poe
schreef hij zijn eerst litterair proza op zijn dertiende
jaar. Met 16 jaar reeds onberispelijke sonnetten. In
1911—'14 te Berlijn studeerend, 1916 frontsoldaat,
September 1917 gewond: linker voet geamputeerd,
1918 na November revolutie conservatief schrijft hij de
brochure: Glaubige Kunst. Boeken: In Gottes Krieg
(1921), Weltuntergang (1921), Das Buck Jona (1921),
Der Kaiser und der Architekt (1924), Seelen-Spiegel
(1924) enz., de laatste grootsch aangelegd grafisch
werk bevattend.
rijksch patriotisme, de bewust nationaalwillende
en voelende Jood (een pogrom in
Lemberg openbaart hem zijn echte volk),
en aleindelijk de mensch-broeder van alle
menschen, die spreekt met God, van aangezicht
tot aangezicht.
Birnbaum gelooft vast onder den directen
blik van God te leven, en zijn sonnetten
veronderstellen God als toehoorder.
Lyrisch, poëzie van het gevoel, zijn deze
sonnetten allen ; sommigen echter behandelen
wederwaardigheden, anderen een
zuiveren gevoelstoestand. Nu lijkt het mij,
dat Birnbaum het mooist weet te dichten,
als hij half beschrijvend is of als hij zich
profeet voelt en gebeurtenissen kondigt of
beschouwt, zegent of vloekt in het licht
van God. Het minst schijnt een zuiver
persoonlijk gevoel — zijn menschelijk ik •—
hem tot het hooge gedicht te voeren. Zijn
liefdeslyriek is tamelijk zwak, zoo ook zijn
oden aan vrienden en geëerden.
E Y O G H U R T VAN O U D - B U S S E M
Het „historische" in dit dicht-boek is
hoogst belangwekkend en waardevol.
Birnbaum vertelt ons den oorlog in al zijn
belangrijke phasen en met opmerkelijke,
instinctieve juistheid weet hij dat te belichten,
dat belangrijk is en dat weg te
laten, dat overbodig is.
Uriel begint te zingen over het uitbreken
van den oorlog en vertelt, hoe hij zich
kromt onder die tijding, wijl het was
„alsof God in wolk gehuld, voorbij trok
om Zijn wil te zeggen".
Uriel doorvoelt het groote leed, doch aarzelt
de wapenen op te nemen. Sonnetten
van zelfverachting, omdat hij dicht, daar
waar anderen bloeden, volgen nu. Eindelijk,
na al die „Unschlüssigkeit" komt
het besluit en Uriel laat zich aanmonsteren
als vrijwilliger. Hij zweert den eed van
trouw:
„Hut ab! — Zwei Finger über Raum und
„Zeit: Wir schwören einen feierlichen
„Eid..." Doch voordat hij in dienst treedt,
is er nog een wachtenstijd vol verleiding,
om toch te blijven en niet weg te gaan, een
tijd, waarin het rustige leven zich eens
zoo mooi aan hem voordoet. In den vorm
van een vrouw stelt hij zich dien tijd voor.
Doch hij weet zich ten slotte los te rukken
en snelt naar de kazerne, het huis van den
plicht, en daar ziet hij het grove uiterlijk
van wat hem ridderlijk heldendom leek —
„Aus kleiner Weite in die grosze Enge".
Doch hij vermant zich en wil God' s dienaar
blijven. Niet door vrijheid kan hij dat zijn,
doch door gebondenheid. Nu komt de
dagelijksche nuchterheid van het kazerneleven.
Hoort!
„Ach es ist leicht zu reden und zu lachen,
Wenn's Abend ist und wenn man schlafen
geht,
Doch schwerer als der Tod ist das
Erwachen,
Wenn mitleidsloseir Tag im Fenster steht".
Hij ondergaat alle ellenden, die de beschaafde
mensch, in de kazerneatmosfeer
te aanvaarden heeft, nog vermenigvuldigd,
wijl hij dichter is, en zijn ziel dus als
vergrooter, vermenigvuldiger en combinator
van werkelijkheid dienst doet. Doch
hij berust. De gedachte, dat hij God dient,
houdt hem staande. „Dein Sklaventum
ist Gottes Schöpfungsplan". Dan komt het
afscheid — pijnlijk en somber —•. Het
leven tooit zich wonderschoon. Zon-lachende
straten ! Vrouwen! Wijn! En .voor hem
de oneindige vlakte, bewaakt door den
engel der doods. Dan de afmarsch en Uriel
is in 't veld. Een aangrijpend sonnet
spreekt over de reis van Uriel's compagnie
naar 't veld. Heel werkelijk wordt het ons
verteld:
BLIJI-T JONG. FILIAAL KERKSTRAAT i87. TELEF. 493

264 DE VRIJDAGAVOND
HA-KLOOSTERHUIS
„Grüngoldener Landschaften vorübertaumeln
—
Wir lassen, enge aneinandergedrückt,
Aus unserem Viehwaggon die Füsze
baumeln,
Von Glut und Dunst des Mittags wie
erstickt".
Een vriend van Uriel sterft. Hartelijke
sonnetten, die weinig artistieke waarde
bezitten en Uriel's vriendensmart niet te
benaderen weten, vo'gen. Dan komen
de hooge Joodsche feestdagen. Rosch
Haschono 1916 en Jom Kippur, die Uriel op
't veld vieren moet —. Ook deze sonnetten
spreken niet sterk tot den lezer, zoo ook
niet de gedichten, die Uriel den dan gestorven
keizer Frans-Jozef wijdt, voor wien
hij diepen eerbied koesterde. In liefde en
eerbied zit altijd iets edels ; toch irriteert
de overmatige toon van bewondering voor
den vorst mij soms in dien dienaar van
God:
,,Um Deinet-Deinet Willen unabwendlich
Dem Tod entgegen — Denn so ist es klar
Von Gott gewollt — und nichts daran ist
schandlich.
Denn Du bist Kaiser, stolz und unverstandlich.
Bei Deinem Tod verstanden wir es endüch".
Nadat hij getrokken is van 't Oosten naar
het Zuiderfront krijgt hij verlof, begrijpt
het leven achter het front niet meer en
verlangt terug naar zijn krijgsmakkers. Nu
maakt hij den ,,slag" mede. Eerst ziet hij
het stalen geweld nog niet van dichtbij,
hoort slechts ver af het gillen der oorlogstuigen,
niet sterker van toon, dan
miauwende katten in de verte, dooh weldra
vallen er dooden ; als bij tooverslag stort
nu hier, dan daar een makker neer, totdat
eindelijk Uriel tot het hart van het ge-
AMSTERDAM
toch meent hij
arbeiden : ,, Doch
vecht doordringt en
gewoon raakt aan het
helsche hazardspel van
leven en dood, die
dobbelen midden in 't
menschenbloed. En als
hij even rust heeft,
leert hij genieten van
het oogenblik — ,,Wie
jeden Tag so viele
Kameraden — Noch
leben wir! Und wozu
weiter f ragen ?" •—
Nu doorleeft Uriel één
van zijn diepste momenten,
het leven splijt
voor hem en hij ziet
den tegenkant van wat
hem goed scheen. Hij
wordt man, voor wien
de eenvoudigheid niet
iets gegevens meer beteekent,
doch iets, dat
verkregen moet worden.
Hij is moordenaar. Hij
heeft zich bezoedeld
met menschenbloed. En
onder Godesdwang te
was ist Zwane, wenn
Dich nichts zwingen kann".
N/een, hij kan zijn geweten niet meer
sussen. Wat baat het, of hij meende goed
te doen.
,,Der Gott, - zu Dem auch deine Seele
betet'',
Er wagt die Tat: Die Gründe wagt er
nicht.
(E.rkenntnis).
Nu komt de fatale wending in Uriel's lot.
Beide voeten worden hem afgeschoten,
tafereel voor tafereel dicht de moedige
jongen zijn ellende. Hoe hij terneer ligt
en weggedragen wordt door den jager
Jozef Hutter, die" onder zijn reddingswerk
doodgeschoten wordt. Als een dier kruipt
hij weg:
„Stahl! Stem! Glut! Quaka! Höhnisoh
einstürzt der Turm,
Ich krieche blind :. Ein Tier, — ein Aas —
ein Wurm".
Zoo wordt hij naar het hospitaal gebracht
en lijdt er pijn, aan ziel en lijf. Zijn geheeje
lijfelijke smart vertelt ons Uriel, in
nauwgezette sombere verzen. En eindelijk
wordt het kind bij zijn moeder gebracht
en komt tot rust: „Ich bin am Leben und
ich bin bei Dir". Vandaar wordt de ongelukkige
naar een stadsgasthuis getransporteerd
en het leven schijnt hem ondanks
alles toch weer goed, want in de zachte
oogen van de pleegzuster Rosa Grieb
vindt hij troost voor zijn gebrekkigheid.
Ik zeide reeds, dat ondanks de liefhebbende
goede bedoelingen, die Uriel heeft
trachten te uiten in zijn talrijke sonnetten,
de liefde-zuster gewijd, deze gedichten
Uriel's gevoel in ons niet weten te herscheppen.
Als de „Seuehe", de ziekteplaag over het
volk komt, splijt Uriel's dichtergeest als
een rustende vulkaan, die herleeft, en in
onbedwingbare kracht stijgt werkelijk de
oud-Joodsche profetengeest uit dien jongen,
en verzen als natuurverschijnselen
ontrollen dit zwakke menschenwerkt>ui2.
Men leze met eerbied zijn: ,,Der wahre
Gott" —• en over de tijden heen is men
weer teruggekeerd in de profetenscholen
van Judea.
,,Will euoh das Wort nicht von der bleichen
Lippe,
Stört dieser nackte Name euer Fest ?
Wie ihr's auch nennt, ob Pneumonie, ob
Grippe,
Ist's Gottes alte graus/e Magd: Die Pest".

Hier is Uriel geheel de Joodsche profeet
geworden, die het ongeluk koppelt aan de
zonde der menschen, en oorlog en pest
roept hij aan als straffen in Godes hand :
Nur Angst und Staunen über Gottes
Wahlen,
So holt der Herr, mein Gott, sich seine
Seelen".
iat«bap«
peniRe tëfoonöerbeben ;,.ïBacbt"
turf 1924 j ;
IS SM \ ^XTnu? h°'04
>0 |u« j \ 10.01
21 |Wf | | 10.—
>2 |ttlt j j 0.50
!3 Sm | | 0.58
:4 3UH j | 0.57
,= én»
5 u u
•
;
3Beötn van ben ! a c,* 9 , 5 6
! ra» te 8 uur j
J ,
5«
Die heele reeks, „die Seuche", is het
hoogtepunt van Birnbaum's visie, hier
spreekt de Joodsche volwassen man en
zingt niet meer inniggevoelig, de fijnbeschaafde
Weensche jongen.
Nu komen nog de twee ziels-teleurstellingen,
de genadeslagen, toegebracht aan
zijn jong heldendom. In Oostenrijk is
revolutie, men vloekt oorlog, strijd, keizer
en soldatendom, alles waaraan Uriel geloofde
en waarvoor hij zijn bloed gaf. Nooit
DE VR IJ DAGAVOND 265
begrijpt hij zijn volk en zijn wil, zooals
hij den mensch begreep. Ondemocratisch,
èn van overtuiging, èn van geaardheid
is hij:
„Verweht mir meinem Traum von Opferglücke
—.
O, meine Seele, wie ertragst es Du?"
De vertrouwende, geloovige jongen ziet
in zichzelf voor het eerst het bleeke moede
plantje opgroeien, dat „a quoi bon",
, ,wozu'' genoemd wordt en dat den mensch
dikwijls nooit 'meer verlaat. Waartoe de
revolutie ; doch ook, waarvoor zijn vechten,
zijn verminking, zijn keizervereering,
zijn vertrouwen in Oostenrijk's rechtvaardige
zaak ? Oostenrijk ligt in scherven. Men
spot met den keizer en zijn geuniformde
makkers. ,,Hier liegen wir für nichts und
wieder nichts". Als eindelijk de vrede
komt, de vrede in nederlaag, waarvoor
Uriel werkelijk niet gevochten had, is zijn
eerste beweging er één van afkeer wegens
de onderwerping, zijn tweede van geluk, en,
als levensdrank, maakt hij zich gezond aan
dit woord vrede: „Frieden" ist Frieden,
sei er wie er sei".
Doch dan komt de tweede noodlottige
desillusie. In Lemberg breekt een pogrom
uit en men vergrijpt zich aan Uriel's eigen
volk. Uriel, die wel steeds belijder was van
den Joodschen godsdienst, voelt nu eerst
zijn saamhoorigheidsgevoel met zijn broeder-Joden,
groeien tot de natuurlijke stamgenooten-band,
en als zoon van het Joodsche
volk plaatst hij zich met zijn sonnetten
tegenover hen, die zijn broeders
slachten ; en zijn Joodsche broeders vraagt
hij vergeving, wijl hij vroeger met zijn
volk niet medegeleefd heeft:
„Wenn ioh je stolz von Euch mich abgewendet
lm Dünkel meiner Selbstgerechtigkeit!
Verzeihet mir im Lichte nach dem Leid —.
Verzeihet mir aus Eurer Herrlichkeit".
Zijn verdere gedichten zijn gewijd aan volk
en God. Hij gelooft in Israël's uitverkorenheid
; leed-beladen, eeuwig levend, moet
het volk tot aan het einde der tijden voorttrekken,
op zoek naar recht en rechtbrengend:
,,Durch Tod zum Leben-Durch der
Welt Gegröhl zum Frieden Gottes... Höre
Israël...!"
Nu vloekt hij Polen, dat de meeste zonden
wegens de zijnen begaan heeft, en roept
God tegen het booze land op.
Ten slotte komen eenige sonnetten niet
van berusting, doch van geloof en van
tevredenheid met een door God bestierde
wereld.
Uriel Birnbaum gelooft vast, dat alles er
is om het aleindelijk paradijs, en ziet ook
God's werk in menschenleed, in mensch enboosheid
en voosheid ; ook dit dient om den
aleindelijken geluksmensch te scheppen, die
op een blijde aarde leven zal. Ook hier
weer denkt Birnbaum in den geest der
Joodsche profetie : Noodzakelijkheid, doch
tijdelijkheid van het onontwijkbare leed,
waaruit de zonnemorgen geboren moet
worden:
„LInd aus dem Staub der toten Völker
bricht
Die Herrlichkeit des Herrn der Ewigkeiten.
Das weisze Lichtschwert seines Prunkes
sticht
Durch Staub und Nebel der Vergangenheiten
Ins Herz der Gegenwart — ins Herz der
Zeiten
Die von der Schneide tropfend niedergleiten
..."
Birnbaum is zeker geen volleerd dichter.
Hij is, technisch gesproken, een geniale
dichtersleerling. Sommige sonnetten zijn
onhandig opgebouwd, terwijl de gave van
den musicalen zin hem ten eenen male ontbreekt
Zijn sonnetten wemelen van woorden,
die er zijn om het aantal lettergrepen
volledig te maken. Ook heeft hij het —
in enkele gevallen prijzenswaardig — procédé
tot vervelens toe gebruikt om hetzelfde
woord, vooral hetzelfde slotwoord
te herhalen en dusdanig den indruk te versterken.
Soms wordt het belachelijk:
,, Steht Gottes Engel:,, Seit bereit, bereit!''
Was bringt das Jahr ?" Leid, Leid, Leid,
Leid, Leid, Leid".
Hoe denkt Uriel het zich dat een dergelijk
sonnet gezegd kan worden ?
Wat Uriel musicaal tekort schiet, wint hij
„picturaal" terug. Birnbaum weet goed
en treffend, waar en herscheppend, te
beschrijven.
Zoo is zijn dichtboek zoo'n schilderachtige
beschrijving en typeering van kazerne en
slagveld, hospitaal en huis geworden. Uriel
bezit in groote mate de hoedanigheid ons
belang te laten stellen in wat er rond om
hem gebeurt, en weet ons dicht bij zich te
brengen, geheel met hem medelevend.
Zonder in „intimiteiten" te vervallen, is
deze bundel één van de intiemste boeken,
die ons in het oorlogsgebeuren betrekken.
In gewone woorden legt Birnbaum een
aangrijpend pathos, zijn werkelijkheid is
niet opgesierd, noch opzettelijk verdonkerd
en bebloed, doch machtig en algeheel
eerlijk.
Het profetische in zijn gedichten is ook
volkomen eerlijk en in het geheel niet gemaakt
; iets, dat een groote zeldzaamheid
is, daar profetie in gedichten van dezen
tijd meestal een kunstmatig eigen-fabricaat
des dichters is. Dat dit bij Uriel niet
het geval is, wordt eenvoudig daardoor bewezen,
dat zijn profetische sonnetten indruk
op ons maken en ons beangstigen en ons
noch doen glimlachen, noch doen tegenpruttelen.
Een kleine profeet, doch een
echte profeet, die de Godsstem hoorde,

266 DE VR IJ D A G A V O N D
^llllllllllllillllllllllilli
KAS-VEREENIGING - AMSTERDAM
SPUISTRAAT 172 OPGERICHT 1865
KASSIERSZAKEN
CHEQUES, REKENING-COURANT,
DISCONTO'S, COUPONS, ADMINI­
STRATIE VAN VERMOGENS, BEWA­
RING VAN FONDSEN, SAFE DEPOSIT
INCASSO'S DEPOSITO'S
DE BESCHERMING
VAN
HET KASCHEROET
DOOR HET
NEDERLANDSCH
STRAFRECHT
door Mr. D. S. yessurun Cardozo,
Amsterdam
In de praktijk van het Joodsche leven
nemen de zgn. spijswetten ook thans nog
een zeer belangrijke plaats in. Zelfs onder
hen, die niet tot de Traditioneelen mogen
gerekend worden, ja, het met de heiligheid
van den Sabbath niet al te nauw
nemen, telt men vele Joden, die speciaal
gesteld zijn op „ritueel" eten.
De motieven, die tot dezen wensch van
„ritueel" voedsel leiden, mogen niet altijd
dezelfde noch even verheven zijn, het is
een feit, dat een belangrijk deel van het
Joodsche pulbliek slechts die consumptieartikelen
wil accepteeren, waarvan de
grondstoffen, bereiding en behandeling
volkomen beantwoorden aan de daaraan
door onzen Godsdienst-codex gestelde
eischen.
Vooral in de laatste jaren is de vraag van
het Kascheroet van meer algemeen
Joodsch belang. De ontwikkeling van het
maatschappelijk-economische leven heeft
hier niet geringen invloed uitgeoefend.
In vroegere dagen werd het leven in huis
geleefd. De vlijtige huismoeder bakte zelf
haar brood en bereidde zelf vrijwel alle
gebruiksmiddelen, waarom haar huisgezin
vroeg. De Joodsche huisvrouw zorgde er
voor, dat de spijzen in alle opzichten beantwoordden
aan de daarvoor gestelde
eischen. Zoo was het Kascheroet een
zaak van meer internen aard, beperkt binnen
de.muren van het Joodsche huis.
In den tegenwoordigen tijd kent men
deze huisproductie alleen als uitzondering.
Het systeem der voortbrenging heeft zich
langzamerhand ontwikkeld tot een stelsel
van uiterst verfijnde specialisatie, welke
ook op het gebied van de verbruiksartikelen
valt op te merken. De huismoeder
heeft het thans in zooverre gemakkelijk,
dat productie-ondernemingen haar zeer
veel werk uit de hand nemen door een
belangrijk gedeelte te produceeren van wat
haar huisgezin consumeert. Hiermede is
echter tevens de bereiding van. de van
anderen betrokken artikelen aan haar oog
onttrokken.
Zoo is dus noodig geworden een steeds
meer uitgebreide rabbinale controle, welke
het Kascheroet van de door beroepsmenschen
vervaardigde en behandelde
consumptie-artikelen moet verzekeren..
Nu is het mijn bedoeling niet — zooals
wellicht ten onrechte zou kunnen worden
ondersteld —•, om met het „hoofd" van
dit artikel blikken van wantrouwen te
richten naar en afkeuring uit te spreken
over het beleid der Nederlandsche Rabbinaten
in zake het Kascheroet. Integendeel
wil ik in dit verband met nadruk vermelden,
dat het Rabbinaat in Nederland
steeds getoond heeft en nog toont op
nauwgezette en doortastende wijze werkzaam
te zijn op dit zoo moeilijke terrein.
Het Rabbinaat is echter een geestelijke of
liever kerkelijke instelling, die thans geheel
buiten het staatsrechtelijk organisme
in Nederland staat. Kerk en Staat zijn gescheiden.
Het Rabbinaat mist daarom
iedere staatsrechtelijke macht, die misschien
door hem gewenscht wordt, om de
naleving van zijn voorschriften te kunnen
handhaven.
De beteekenis van dit gemis aan staatsrechtelijke
machtsmiddelen wordt ons zeer
duidelijk, wanneer wij de rabbinale controle
vergelijken met de regeling van een
analoge controle uitgaande van Rijk,
Provincie of Gemeente. Als voorbeelden
zou ik willen nemen de Vlleeschkeuringswet,
de Warenwet en de Boterwet. Deze
wetten trachten hoofdzakelijk het belang
van de volksgezondheid te dienen door de
instelling van een goed georganiseerde
controle op de herkomst, samenstelling,
qualiteit en bereiding van eet- en drinkwaren.
Terwijl het rabbinale toezicht er dus is
in het ideëel-godsdienstig belang van het
Kascheroet, zijn genoemde keuringsdiensten
er voornamelijk in het stoffelijke
belang van de volksgezondheid, maar toch
loopen beide regelingen (Rabbinale en
Staatsrechtelijke) parallel en vorderen
beide, dat bepaalde waren voldoen aan bepaalde
eischen van herkomst, samenstelling,
enz.
Zoo is het mogelijk, dat deze beide regelingen
met elkaar conourreeren, wanneer
door éénzelfde handeling of reeks van
handelingen tegelijkertijd inbreuk wordt
gemaakt op de bepalingen van een der genoemde
Staatswetten en op die van het
Kascheroet.
De volgende voorbeelden zullen dit toelichten.
Een winkelier verkoopt als boter onder
Rijkscontrole en tevens onder rabbinaal
toezicht een mengsel, waarin, behalve vetbestanddeelen
afkomstig van melk, ook
bestanddeelen van sdhapenvet aanwezig
zijn.
Een slager verkoopt als vleesch onder
rabbinaal toezicht vleesch, dat zoowel door
Rijk als Rabbinaat is afgekeurd.
Een banketbakker verkoopt als gebak
onder rabbinaal toezicht waren, waarvan
de samenstelling niet beantwoordt aan de
eischen van de Warenwet noch aan die van
het Kascheroet.
In al deze gevallen heeft de burgerlijke
overheid krachtige middelen tot haar beschikking,
die tevens preventief werken.
De overtreder wordt bedreigd met boete
of hechtenis en de waren, met betrekking
tot welke de overtreding is begaan, worden,
verbeurd verklaard.
Het Rabbinaat echter staat in genoemde
gevallen tegenover overtreders, die tijdens
de overtreding niet onder rabbinaal toezicht
stonden en dus niet in het bezit waren van
een rabbinaal brevet, geheel machteloos.
Bezat de overtreder echter een rabbinaal
brevet, maar heeft hij desonkdanks toch
ongeoorloofde waren verkocht, djan zal
het Rabbinaat hem in den vervolge geen
vertrouwen meer schenken en het eens
verstrekte brevet weder intrekken. Bovendien
volgt dan meestal publicatie in de
Joodsche Pers. Meer vermag het Rabbinaat
niet.
Men heeft inderdaad dan ook ingezien,
dat de sterke arm van het Rabbinaat dikwijls
te kort is. De handhaving van het
Kascheroet vereischt een sanctie, die

krachtiger is, dan welke het Rabbinaat
kan geven.
In de Staat New-Vork zijn n.1. in 1917 en
1922 wetten afgekondigd, krachtens welke
het strafbaar is zoowel uitdrukkelijk als
stilzwijgend iemand in den waan te brengen
of te laten, dat het vleesch of de vleeschproducten,
welke men hem verkoopt,
„kosher" zijn. Vleeschwarenf abrikanten
en handelaars, die zich door deze wetten
benadeeld achtten, hebben een poging
gedaan om deze wetten als in strijd met de
Grondwet nietig te doen verklaren, doch
de Rechter heeft uitgemaakt, dat genoemde
wetten wel degelijk constitutioneel zijn.
Deze Amerikaansche wetten zijn zeker toe
te juichen en laten zich ook aanzien als de
basis van een meer uitgebreide wetgeving
omtrent het Kascheroet. Het systeem
van wetgeving leent zich echter in Amerika
veel beter dan in Nederland voor een dergelijke
wettelijke regeling, en hoe welkom
deze ook in ons land zou zijn, ik geloof
niet, dat wij op een zoodanige directe inmenging
mogen hopen.
Daarom is het mijn voornemen om eens
na te gaan of het mogelijk is met het
thans in Nederland geldende recht te
komen —• hetzij direct of indirect — tot de
bescherming van het Kascheroet.
Hiervoor is het noodig de handeling,
waardoor inbreuk wordt gemaakt op het
Kascheroet te systematiseeren en te
onderzoeken welk juridisch karakter deze
draagt. Voor het strafrecht moet men
weten, of de handeling past in eenige
delictsomschrijving, die de Strafwet bevat.
Voor het civiele recht moet onderzocht
worden of de handeling van invloed is op
de rechtsverhouding tusschen de eventueele
contractanten öf dat door deze handeling
een rechtsband wordt gelegd, die te voren
niet bestond.
Het bestek van deze beschouwing laat niet
toe om alle denkbare vormen, waarin een
inbreuk op het Kascheroet zich kan
voordoen aan een juridisch onderzoek te
onderwerpen. Wij zullen ons daarom beperken
tot den meest eenvoudigen en meest
voorkomenden vorm en wel op het gebied
van het Strafrecht.
Winkelier A. verkoopt aan B. als ,,onder
rabbinaal toezicht" vervaardigde boter,
of gebak, welk artikel dit in werkelijkheid
niet is en derhalve ongeoorloofd is voor
Joodsch gebruik.
Deze handeling kwetst, geheel afgescheiden
van de vraag" van het Kascheroet,
ons rechtsbewustzijn. Ieder gevoelt deze
handeling als „bedrog".
Wanneer wij nu in ons Nederlandsch Wetboek
van Strafrecht dén titel nalezen,
welke handelt over bedrog (Titel 25,
Boek 2). dan treft ons ongetwijfeld hetgeen
artikel 329 sub 2° bepaalt:
„Met gevangenisstraf van ten hoogste een
„jaar wordt gestraft de verkooper die den
„kooper bedriegt:
„ten opzichte van den aard, de
, ,h o e d a n ig h e i d of de hoeveelheid van
DE VRIJDAG AVOND 267
„het geleverde, door het aanwenden van
„listige kunstgrepen".
De woorden „ten opzichte van den aard,
hoedanigheid... van het geleverde''
nopen ons tot de volgende vraag:
Is „het al of niet onder rabbinaal toezicht
vervaardigd zijn, het al of niet voor Joodsch
gebruik geoorloofd zijn" op zichzelf te beschouwen
als den a a r d -of de h o e d a n i gh
e i d van eenig artikel ?
Wat de hoedanigheid betreft, zal
het antwoord op deze vraag ontkennend
zijn. De hoedanigheid is de essentieele
eigenschap van een zaak. De zaak zelf is
de bron van de hoedanigheid ; deze wordt
niet van buiten af bepaald. De hoedanigheid
i|s de objectieve gesteldheid van een
zaak, de wijze, waarop deze zich naar
buiten openbaart. Twee banketbakkers
kunnen van dezelfde grondstoffen
dezelfde artikelen produceeren, terwijl
men van den een, die onder rabbinaal
toezicht staat wèl, van den ander, die dit
toezicht mist, niet mag gebruiken. Bovendien
doet het aan de hoedanigheid van een
product niets af, wanneer dit met ongeoorloofde
hulpmiddelen (b.v. vaatwerk) is
behandeld.
Anders is het gesteld met het begrip
aard. De aard wordt niet voldoende bepaald
door de enkele objectieve gesteldheid
van de zaak zelve. Van buiten komende
factoren zullen vaak een woordje meespreken.
Zoo hebben wij in ons geval niet met
de hoedanigheid, maar met den aard der
spijs te doen. Voor den godsdien stigen
Jood verandert door de rabbinale goedkeuring
de spijs van aard, of liever hierdoor
verkrijgt deze eerst den aard, het
karakter van „spijs", daar de niet-rabbinaal
goedgekeurde dit karakter voor hem
mist, immers het is hem verboden het als
zoodanig, als spijs, te gebruiken.
Deze interpretatie van art. 329 sub 2 0
W.
v. S. kan van groote beteekenis zijn voor
de bescherming van het Kascheroet. Met
genoemde bepaling is het althans mogelijk
00 te treden tegen bedriegeliike handelingen,
die het Kascheroet bedreigen. Ze
richt zich direct tegen de bedrijvers
daarvan.
Het gevolg van dit strafbare bedrog is
vooreerst, dat het Joodsch-orthodoxe publiek
wordt benadeeld in zijn ideëel-godsdienstige
belangen. Maar er ziin nog
andere gevolgen aan verbonden, die van
even groot belang zijn voor het orthodox-
Toodsche leven.
Meestal zal het strafbare bedrog, dat inbreuk
maakt op het Kascheroet, verder
reiken dan het belang van het koopend
oubliek en zal de bedriegende verkooper
behalve den kooper tevens zijn concurrent,
die soortgelijke artikelen verkoopt, doch
welke inderdaad onder rabbinaal toezicht
zijn, ben.adeelen. De verkooper pleegt dan
oneerliike concurrentie. Een
voorbeeld is gemakkelijk te vinden. Twee
winkeliers A. en B. wonende in eikaars
nabijheid, verkoopen beide boter. A. heeft
boter, bereid „onder rabbinaal toezicht",
Leven sverzekering^Maatschappij
ARNHEM
GUNSTIGE POLISVOORWAARDEN
CONCURREERENDE TARIEVEN
Hoofdkantoor Velperplein 1 te Arnhem
Bijkantoor te Amsterdam, Rokin 9
N.V. de Haarl. Hypotheekbank
5'/ 2 en 5 pCts. PANDBRIEVEN
tegen Amsterdamschen Beurskoers.
Verkrijgbaar bij alle Bankiers
en Commissionnairs in Effecten.
PAVILJOEN VONDELPARK
II 1 huls voor de uitgaande
I l d wereld van Amsterdam
AFTERNOON TEA
Dinner and Supper - DANCING
J. ZOMERDIJK BUSSINK
ROOKT SPATRAM
B. niet. Nu bootst B. de gewaarmerkte
rabbinale verpakking bedriegelijk na en
verkoopt zijn boter aldus goedkooper dan
A. aan het publiek, dat rabbinale boter
vraagt. Door de bedriegelijke handelingen
van B. wordt A. in zijn bedrijf ernstig benadeeld.
Aldus zien wij, dat niet orthodoxe
winkeliers het instituut van het Kascheroet
misbruikend zich ten koste van godsdienstige
collega's kunnen verrijken.
Tegen dergelijke praktijken kan worden
opgetreden met de bepaling van art. 328
bis W. V/ S., die aldus luidt:
„Hij, die, om het handels- of bedrijfsdebiet
van zich zeiven of van een ander
te vestigen, te behouden of uit te breiden,
eenige bedriegelijke handeling pleegt tot

268 DE VR IJ D A G A V O N D
III fl Schrijfmachinehandel
(alle merken)
K Copieer-lnrichting
II 3 1 (Spoed-inrichting)
9 | | § y,Reparatie-Inrichting
= _ = Linten - Carbon
Wolvenstraat 2-4 (b/d Heerengr. 300) A'dam.
ÜMF* Telefoon 33400
^mmm—mm Om Jm Koopman «wana
De 'sGravenhaagsclie
Hypotheekbank,
Nieuwe Uitleg 21
's QRAVENHAQE
geeft uit:
5°/ 0en 5y 2°/ 0 Pandbrieven
tegen beurskoers.
CROKC LAAN "«EESF*
Onder Ritueel toezicht
misleiding van het publiek of van een bepaald
persoon, wordt, indien daaruit eenig
nadeel voor concurrenten van hem of van
dien ander kan ontstaan, als schuldig aan
oneerlijke mededinging, gestraft met gevangenisstraf
van ten hoogste een jaar, of
geldboete van ten hoogste negenhonderd
gulden".
Ter illustratie is het interessant kennis te
nemen van een analoog geval van oneerlijke
concurrentie, berecht door de Arrondissements
Rechtbank te Winschoten (2
December 1921, — zie Weekblad van het
Recht 10813).
In een plaatsje in de provincie Groningen
is een melkinrichting. Het is een naamlooze
vennootsohap met een directeur aan het
hoofd. Deze directeur bad zich op een
goeden dag voor den Strafrechter te verantwoorden
wegens overtreding van art.
328 bis W. v. S., de bepaling omtrent
oneerlijke concurrentie.
De bedoelde melkinrichting deed op minder
reëele manier zaken.. Zij verkocht n.1.
de in haar onderneming vervaardigde
boter, verpakt in cartonnen doozen, waarop
o.a. gedrukt stonden de woorden ,,onder
Rijkscontrole". Die boter miste echter
deze controle, want de melkinrichting was
niet aangesloten bij een Rijksboter-contröle-station.
Het gevolg is geweest, dat
het publiek in de veronderstelling verkeerde,
dat de boter wèl onder Rijkscontrole
stond en deze boter als zoodanig
kocht. Hierdoor meenden verschillende
concurreerende boterfabrikanten uit de
omgeving benadeeld te zijn en beklaagden
zich bij de Justitie over de oneerlijke wijze,
waarop de bewuste melkinrichting zaken
deed.
De Officier van Justitie vond deze aanklacht
gegrond en stelde een strafvervolging
in tegen den directeur der onderneming.
De Rechtbank te Winschoten oordeelde,
dat de gepleegde handelingen
inderdaad opleverden het misdrijf van
oneerlijke concurrentie en legde een flinke
boete op.
Voor deze beslissing gold bij de Rechtbank
te Winschoten de overweging, dat de beklaagde
bedriegelijke handelingen had gepleegd
tot misleiding van het publiek, om
zich ten koste van concurrenten te bevoordeelen.
En wanneer aan den Strafrechter
het geVal zou worden voorgelegd van de
twee winkeliers A. en B. van het hierboven
gegeven voorbeeld, dan zou de zelfde overweging
moeten gelden.
In het laatste voorbeeld gaat de inbreuk
op het Kascheroet gepaaird met het misdrijf
van oneerlijke concurrentie. De strafbepaling
van art. 328 bis bestrijdt deze
oneerlijke mededinging, doch kan tevens
indirect, zonder dat de wetgever zulks
bedoeld heeft, het Kascheroet beschermen.
Eenzelfde indirecte bescherming kan
komen van art 3 30 W. v. S.:
,,Hij die eet- of drinkwaren of geneesmiddelen
verkoopt, te koop aanbiedt of
aflevert, wetende, dat zij vervalscht zijn
en die vervalsdhing verzwijgende, wordt
gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste
drie jaren".
Als een winkelier als onder rabbinaal toezicht
verkoopt boter, waarin vetbestanddeelen,
afkomstig van schapen-vet, gemengd
zijn, maakt hij zich schuldig aan
vervalsching en overtreedt genoemd artikel.
Hier gaat de inbreuk op het Kascheroet
gepaard met het misdrijf van verva'sching.
Ook van de bepalingen van de Boter-,
Waren- en Vleeschkeuringswet kan een
zijdélingsche bescherming van het Kascheroet
uitgaan, wanneer de inbreuk daarop
tevens een overtreding van een dezer wetten
niet zich mede 'brengt.
Hét voornaamste van de strafwet-artikelen
zien wij echter in de bepaling van art. 329
sub 2 0
. Dit artikel kan een directe beveiliging
van het Kascheroet brengen, zoo
de Strafrechter de boven-ontwikkelde
interpretatie van de woorden ,,ten opzichte
van dien aard van het geleverde" wil
aanvaarden.
De handhaving van de besproken strafbepalingen
ligt feitelijk in de hand van de
belanghebbende orthodoxie zelf.. Zoodra
haar een inbreuk op het Kascheroet bekend
is, welke als materieele handeling
tevens strafbaar is volgens Nederlandsch
reoht, zal zij tegen den dader een strafvervolging
kunnen aanhangig maken, door
den Officier van Justitie van het geval in
kennis te stellen. Het Rabbinaat kan
bovendien met zijn bestaande organisatie
nuttige opsporingsdiensten verrichten.
Uit het voorgaande blijkt, dat het mogelijk
is, om met behulp van het Nederlandsche
strafrecht, zooals dit thans geldt, het
mstituut van het Kascheroet in belangrijke
mate te beschermen. Ik wil dadelijk
hieraan toevoegen, dat de door mij aangegeven
weg niet de meest ideale is, welke
men in deze materie zou wenschen te
bewandelen. Een afzonderlijke regeling,
waarbij inbreuken op het Kascheroet
ten nadeele van derden zouden worden
strafbaar gesteld, zooals in den Staat.
New-Vork, zal ongetwijfeld meer gewenscht
zijn, doch in deze richting verwachtingen
te koesteren is m.i. een ijdele hoop.
De mogelijkheid om ons Kascheroet te
beschermen bestaat. Het ligt aan ons, om
die mogelijkheid te realiseeren. En wanneer
de eerste schreden op den boven aangewezen
weg met succes zijn gezet, dan zal
er ongetwijfeld ook een preventieve werking
van uitgaan, die mede ten goede zal
komen aan het goede vertrouwen van het
Joodsche puibliek in de waarborgen van
het Kascheroet in Nederland.
CONTRASTJES
Vrijdagmiddag op Scheveningen.
We staan in een winkel nog een paar inkoopen
te doen voor Sjabbos ; wat fruit
en dergelijke. Een echtpaar komt binnen
met hetzelfde doel. Het koopt eveneens
verschillende Sjabbos-ingredienten.
De man ziet flessoben met allerlei ingemaakt
goed — uitjes, augurkjes, ananas
enz. — in de étalage staan. Vraagt naar
den prijs van verschillende dier flesschen.
En legt op een heel groote met uitjes beslag,
waarvan de prijs niet gering is.
,,Man", hoor ik z'n vrouw zacht zeggen,
„we hebben al zoo'n boel dingen gekocht.
. ."
„Nou ja", antwoordt hij glimlachend met
een schouderophalen en een hoofdbeweging
schuin naar voren, „nou ja, we zijn
op Scheveningen!"
We gaan kart na elkaar den winkel uit en
volgen denzelfden wèg. Na een paar stappen
worden we staande gehouden door

een ouden, gebogen man, wien men den
levensloop der ellende van het gezicht kan
aflezen. Hij durft niet goed ronduit te
vragen. Hij heeft geloofsgenooten in ons
herkend en stamelt verlegen een paar
woorden van zorgen en Sjabbos-maken...
Terwijl ik nog met hem bezig ben, hoor
ik de mannelijke helft van het intusschen
naderbij gekomen echtpaar zeggen: ,,Dat
,,is nou al de tweede vandaag! Je kunt wel
,,aan de gang blijven op die manier! Laten
„we nou maar gauw doorloopen..."
En ze liepen gauw door.
Een week later stonden we in denzelfden
winkel en kochten er weer allerlei. En er
kwam een echtpaar binnen ; een ander dan
verleden week.
Toen er allerlei gekocht was, begon de
winkelier zijn flesschen met ingemaakt
goed te laten zien en aan te prijzen. Dit
kostte zoo veel, dat zoo veel en dat maar
zoo weinig.
„Nee, 't is nu mooi geweest", zei meneer
lachend, „we hebben nu genoeg. Zonder
dat je 't wilt, geef je toch al zooveel geld
uit".
Hij behoefde z'n vrouw niet te raadplegen.
Ze begrepen elkaar ook zonder overleg.
We kwamen over een nietsje aan 't praten
en gingen samen weg. Een eind verder
herhaalde zich het tooneeltje van de vorige
week. Een andere oude man, die geloofsgenooten
in ons herkend had, misschien
wat minder oud, maar wat meer gebogen,
sprak een paar woorden tot ons.
„Nou, als dat een sjwindlar is, dan ben ik
een matzelkleis", zei m'n nieuwe kennis
tot mij en gaf den man wat. Toen liep hij
haastig door, gevolgd door zijn vrouw.
De arme vrager nam mijn kleinegave aan,
zonder het eigenlijk te weten, want hij
stond mijn vriend-sinds-een-paar-minuten
met verbaasde oogen na te staren.
We hadden hem spoedig ingehaald,
'k Dacht aan het gebeurde van verleden
week en zei met een beetje scherts:
„Is dat de eerste vandaag ?"
„Neen", zei hij eenvoudig, ,,'t is al de
„derde. Maar nou ja — laat-ie nebbesj
„ook een beetje Sjabbos kunnen maken ..."
De bekende Wurtenbergsche financier
Jud Süsz Oppenheimer (in Stuttgart in
1738 opgehangen) heeft in Amsterdam zijn
opleiding genoten.
In de Universiteitsbibliotheek te Leiden
zijn kostbare Bijbel-manuscripten.
D E V R I J D A G A V O N D 269
ZEVENTIEN
TAMMOEZ
door L. Pinkhof, Helder
(Aan vele Joodsche werkgevers hier te lande)
Het laatste dierenoffer is gebracht:
een ram, door priesters. — N u menschen ...
De vijand, die m blindheid van zijn macht,
met wreede bondgenoot: de hongersnood
en pest,
Jeruzalem verkracht .
neeft onder doodelijke pijnen, —
onteert den Tempel, Zions rest.
... Hoe durft de zon nog schijnen,
terwijl de walm van menschenoifers stijgt
ten tlemel, en emdelooze Goloes dreigt'.
Wil God dien spot ?
Tiberius Alexander gaf .
het voorbeeld nier te lande.
Hoevelen slaan ook nier nun volk met
eigen handen ?
Zij staan hun broeders naar het leven.
Zij willen kracht en stut verbreken.
Zij dwingen mede-Joden op te geven
den Sabbath, — al, wat God gebood.
Hun ploeg wordt door h u n Tempelstee
gedreven,
als eindend overwmningsteeken
van Jood op Jood.
HOLLANDSCH
JOODSCHE ADEL
De adel der familie Van Lidt de Jeude
neemt in 1450 een aanvang. Deze familie
is Protestant. Der Salvador's stamreeks
klimt op tot in 1651. Zij zijn thans deels
Joodsch, deels Protestantsch. De Jonkheeren
Lopes Suasso zijn öf Joden öf
Roomsch-Katholieken, en hunne erkende
adelsbrieven dateeren van het jaar 1676.
De adelstitel der familie Teixeira de Matros
is tot het jaar 1624 te herleiden. Haar leden
zijn thans over de twee Christelijke Kerkgenootschappen
verdeeld. Alleen deze vier
adellijke geslachten — de drie laatste van
Spaansch-Joodschen bloede — behooren
tot den Adel van het Koninkrijk der
Nederlanden. Zij allen voeren den titel
van Jonkheer en de dames dien van Freule.
De beroemde Italiaansche schilder Raphaël
(1483—1520) heeft den Joodschen musicus
Jacopo Sansecondo in zijn Apollo van den
Parnassus geschilderd, en een andere Joodsche
musicien Giovanni Maria de Medicis,
heeft voor Sebastiano delPiombo's (1485—
1547) „Vioolspeler" model gestaan.
Zoogende moeders en minnen
bereiden zichzelf en het kind
slapelooze nachten door de op­
wekkende werking der koffie; zij
schaden de zenuwen van het kind
reeds op dezen jeugdigen leeftijd.
De caffeïnvrije koffie „Hag" heeft
deze nadeelen niet; derhalve
bevelen de doktoren haar den
kraamvrouwen aan.
HET MEEST
VOLMAAKTE
HOLLANDSCHE
RIJWIEL
FABRIKAAT DER
N.V.
RIJWIELINDUSTRIE
F.GJ.v. WERVEN
MEPPEL
Door hef geheele land
verkrijgbaar bij den
solieden rijwielhandel
c.
VONKEN EN FLITSEN
Goedheid is tot vleesch geworden vroom­
heid.
Het is noodig, dat kinderen begrijpen, wat
hun ter hunne verstandsontwikkeling onderwezen
wordt. Het is niet noodig, dat
kinderen begrijpen, wat hun ter hunne
gemoedsvorming wordt ingeprent.

270 DE VRIJDAGAVOND

VEILIG
(Vervolg)
Jacob werd zwakker. En het gezicht van
den dokter werd onverholener ernstig. En
Jacob voelde zelf heel goed, dat het niet
lang meer zou duren.
En toen werd de zorg al sterker en sterker
voor zijn Ester, en voor hun kinderen,
Jozef en Lea; hoe zouden die zich
kunnen redden ? had-ie die achthonderd
gulden maar terug!
Hij had toch de schuldbekentenis!
Jawel! Maar het jaar was nog niet om. En
als hij er dan eens niet meer was —• dan
liep het mis! Daar kende hij Sams ruwheid
voor en Esters schuchterheid! Dan
zouden de achthonderd gulden verloren
zijn.
En hij dacht en dacht!
Wat zou hij doen? Naar den „meester"
gaan en hem alles vertellen en hem de
schuldbekentenis toevertrouwen! Dat zou
gaan!
Maar neen! dat zou niet gaan. De
„meester" was al een oude man, die met
flink meer was, noch van lichaam noch
van geest. Een geschiedenis, zooals Jacob
voorzag, dat den man zou overkomen, zou
hem zeker heel erg aanpakken. Het was
al een oud man, die bovendien — naar
men zei de —• een kwaal had neen!
dat ging niet.
Hij kan wat anders doen: naar de Parnoosiem
gaan en hun de schuldbekentenis
toevertrouwen. Maar — — dat was ook
niets! Twee van de drie waren goeie,
brave menschen, die de zaken van de
Kille best behartigden ; maar die voor zoo
iets nu eenmaal niet geschikt waren, zoo
iets niet durfden aanpakken. En de derde
was ongelukkigerwijs iemand, die zelf een
oneerlijkheidsvlek op zijn leven had ; naar
men zeide, tenminste! hij was Parnes en
bleef het en niemand kwam daartegen op,
omdat niemand het rechte van de zaak
wist en men den man niet openlijk beschaamd
wilde maken. Hij deed zijn
Parnas-plicht goed ; dus men zweeg. Maar
juist bij hèm kon Jacob Sanders het allerminst
met zijn belangen komen !
Wat dan ? wat dan ?
Hij kan naar'een notaris gaan — maar dat
wilde hij ook niet. Een zaak tegen zijn
eigen broer! Bovendien zou 't een chillelhasjem
zijn. Dan moest hij de schuldbekentenis
laten registreeren — en zou dat
gaan met een verklaring, die op zoo'n
vodje papier was geschreven ? Och, dat
zou allemaal narigheid geven van verklaringen,
waar hij Sam misschien nog eens
bij zou moeten halen en waar dan een heele
boel misère van kwam — neen ! dat ook
niet.
Maar wat dan ?
En hij peinsde peinsde .
En intusschen werd hij steeds zwakker!
II.
Op een Sabbosmiddag was Jacob Sanders
gestorven.
Hij had den dag zelf nog langzaam door
de kamers gewandeld ; en voelde zich na
den middag doodop. Zijn Ester had, toen
zij hem al meer en meer öp zag raken en
zijn gezicht al bleeker zag worden, een
gevoel van doodelijken angst gekregen.
Ze had haar jongen de Parnoosiem laten
roepen ; en deze waren niet meer weggegaan.
En langzaam, heel langzaam was
Jaoob Sanders ingeslapen. Nog een paar
malen had hij, roerloos liggende, zijn
vrouw en zijn kinderen beurtelings aangekeken
en toegeglimlacht — zijn ademhaling
was langzamerhand zachter en
minder geworden — en ten slotte stond
het geheel stil!
Ester was bij het bed in elkaar gezakt;
en de twee kinderen, Jozef en Lea, stonden
stil te huilen.
Het duurde lang voor Ester zich weer
' „goed korf houden", zooals we het noemen.
Ze zat weer op haar stoel. Maar ze
staarde wezenloos voor zich uit en al, wat
er rondom gebeurde, ging langs haar
heen.
Alles had zijn gewoon verloop. En er
gebeurde voorloopig niets bijzonders.
Sam had z'n wensch te kennen gegeven,
bij Ester „Sjiwwe te zitten". Ester had
er geen bezwaar tegen. En als ze het wel
had gehad, zou ze toch niet hebben durven
weigeren. En zoo kwam Sam dadelijk na
de „lewaje" mee naar het huisje van
Ester en zette zich bij haar en haar beide
kinderen op den grond.
Een van de buurvrouwen hield hun gezelschap
; deed in het huishouden, wat het
allernoodigste was, en zat bij hen, als
er geen menachammiem waren. Maar
's avonds moest ze natuurlijk naar haar
eigen gezin en dan waren ze alleen.
Den tweeden dag van de Sjiwwo, toen de
buurvrouw weg was, bleef Sam nog. Hij
stond eens op en ging weer zitten. En hij
stond weer op en stapte langzaam naar
het kleine schrijftafeltje in den hoek bij
het raam en maakte resoluut de laden
open. Ester had een gevoel van verzet.
Maar ze durfde niets zeggen. Haar gewone
schuchterheid belette haar weer, te doen
of te zeggen, wat ze eigenlijk voelde, dat
noodig was!
En de kinderen — die durfden zeker niets
te doen; als moeder zoo stil bleef zitten!
Sam maakte de laden open ; en keek er
eens inï Toen schoof hij ze weer dicht. Hij
wandelde een beetje door de kamer heen
en kwam weer bij het schrijftafeltje terug.
Hij maakte weer een der laden open en
nam er de papieren uit, die er in lagen.
Hij bladerde ze door en keek ze aandachtig
aan. Toen de volgende lade. En toen de
anderen.
Gedurende de heele „Sjiwwo" handelde
hij als een uitterst vroom, godsdienstig
man. Hij keek wrevelig op z'n horloge als
er tegen den tijd van Mincho-„ooren" nog
geen Minjan was; hij pruttelde dan zoo
iets van „te laat ooren". Hij lette er angstvallig
op, dat de ruim twaalfjarige Jozef
het Kaddisj goed zeide en elk woord duidelijk
uitsprak. Hij liet zich precies door
den ouden onderwijzer inlichten over alle
mogelijke voorschriften betreffende het
Aweiloes.
Hij had ook met Jozef over zijn ,, Barmitswo"
gesproken. Over een maand of vier zou
Jozef Bar-miitswo worden. Er werd over
geredeneerd, of Jozef zou „laaienen" of
niet. Er werd gesproken over zijn Tallies,
dat hij zou krijgen; over zijn Tefillien;
over een stel Choemosjiem. En er werd
uitgemaakt, dat hij het Tallies en de
Tefilien en de Choemosjiem van zijn
vader zou krijgen.
Sam interesseerde zich met meer dan gewone
vroomheid voor dit alles. Hij keek
de Choemosjiem na. Hij spreidde het
Tallies uit en vouwde het weer op. Hij
haalde de Tefillien uit het Tefillienzakje
en bekeek ze; toen stak hij zijn hand weer
in het zakje en haalde er wat uit.
„Kijk, je man oolewe sjolem heeft er toch
„goed voor gezorgd. Hij heeft hier een
„papiertje in gelegd, waar-ie op geschreden
heeft: „eerst laten nazien!" Denk
„er vooral aan! Hij heeft zeker geweten,
, ,dat ze posel waren! Hij heeft'' — en
Sam draaide een der Tefillien om, waar
het naaisel wat los zat — „misschien zelf
„geprobeerd ze na te zien — nou ja! dat
„moetynatuurlijk een Soufer doen! Denk
„er vooral aan! anders legt Jozef nog
„posele Tefillien aan!" en hij deed ze
weer in het zakje, schoof het papiertje er
weer in en legde ze weg; zonder er- op
gelet te hebben, dat Ester hem daarbij
nadenkend had aangekeken, alsof ze over
iets dacht, dat ze maar niet begreep.
Maar Sam kwam iederen keer weer naar
•den schrijftafel. Hij had alle laden al opengehad
en alle papieren doorgekeken. Hij
had in alle schrijfboeken gebladerd. Ester
kon niet zeggen, dat hij alles wilde weten.

272 D E V R 1J D A G A V O N D
Want hij las geen een bladzijde in een
boek en hij las geen een papier! Hij keek
het even aan en legde het weer neer. En
in de boeken bladerde hij maar.
Hij werd wat bewegelijker, wat gejaagder
op den duur. Dat viel Ester wel op ; maar
ze zei niets.
III.
Toen de Sjiwwo afgeloopen was, na het
Minjan van den laatsten ochtend, ging
Sam naar huis. Ester had den indruk gehad,
dat hij moeite moest doen, om niet
telkens wrevelig te worden. Maar dat kon,
dacht ze, wel verbeelding zijn.
En nu gingen langzamerhand de dagen
gewoon eentonig voorbij. Ze trachtte wat
zaken te doen ; het lukte eens wel, het
lukte eens niet. Ze had groote zorgen!
En ze dacht na — er moest toch geld zijn!
Haar man had een vijftienhonderd gulden
bij elkaar gespaard. Dat had hij haar gezegd.
En ze vond wel wat geld. Ze vond
ook een spaarbankboekje. Maar het was
alles tezamen veel minder! Het was een
zevenhonderd gulden. Dat was wel wat —
maar zoo weinig!
Een paar weken na het eindigen van de
Sjiwwo kwam de oudste dier Parnoosiem
bij haar met een ,,Goeie Besoere" •— zooals
hij zei!
Juffrouw Sanders, ik geloof, dat ik geen
,complimenten behoef te maken! ik zal
,u maar dadelijk zeggen, waarvoor ik
,koim. Sjaje Meijer wil met zijn zaak op-
,houden. Hij is er te oud voor, vindt-ie ;
,z'n vrouw kan al lang niet meer voort;
,z'n kinderen zijn naar de stad gaan
, wonen. En nu wil hij den winkel verkoo-
,pen. De zaak gaat goed. Veel verstand
,van wat u verkoopt, behoeft u er niet
,voor te hebben. Het is eenvoudig een
.winkel van koffie, thee, suiker en wat
,kruidenierswaren, zooals u weet. Wat
,dunkt u er van ?"
Ja, ik weet niet", zei Ester, ,,of het wat
,voor me is. Misschien wel. Maar ik moet
,er e's over denken".
,De zaak is goed beklant", zei de Parnes
weer. „Iedereen koopt er, want wat Meijer
, verkoopt, is goed goed. Rommel wil-die
,niet hebben. Hij zegt altijd, dat-ie liever
,e's wat verliest, dan zijn klandizie slechte
,waar in de handen stoppen. En de mentenen
weten dat; en daarom koopen ze
,bij hem".
Ja", zei Ester, „maar dan moet men
,dat toch kunnen zien. 'k Kan wel een
.beetje zien, of suiker slecht of goed is;
,maar ik heb er niet genoeg verstand van,
,om er in te handelen".
,Nou, dat leert u gauw genoeg. Meijer
,wil u natuurlijk precies zeggen, van wie
,hij alles betrekt; en hij wil u van alles
,op de hoogte brengen. Het is niet zoo
.moeilijk. Denkt u er e's over!"
,Jia, ik moet er goed over denken. M'n
Jacob kan ik niet om raad Vragen, 'k Zal
,e's zien. -— Ja! en dan komt er nog wat
,bij! Wat vraagt Meijer er voor?"
,Nou", zeide Parnes, ,,'k weet het niet
„precies. Maar hij wil er graag van af. Hij
„heeft wat opgespaard. Veel hebben ze
„niet noodig. Hij zal wel bij een van zijn
„kinderen gaan. En zóó 'n groote zaak
„is 't ook niet. Hij zal een twaalf- of
„dertienhonderd gulden er voor vragen.
„Misschien zal-ie 't voor duizend gulden
„doen. Dat weet ik niet. Maar veel meer
„zal 't wel niet zijn!"
Ester zat te peinzen. Duizend gulden —•
twaalfhonderd gulden — dertienhonderd
gulden — ging 't door haar hoofd! Ja,
als dat geld er maar was, waarvan ze
dacht — neen, zeker wist, dat Jacob het
bijeengespaard had. Maar hoe zat het
daarmee ?
„Ja, 'k moet er nog eens over denken",
zei ze langzaam. „Ik weet ook op het
oogenblik niet, of :ik geld genoeg heb, om
, ,die zaak te koopen... ik weet het
„met...
(Slot volgt).
PENTATEUCH EN CHOMMESJ
De naam, dien de Christenen gev/oonlijk
aan de Touroh geven, Pentateuch, komt
uit het Grieksch. Reeds meer dan 2000
jaar geleden immers werd Tenag (de
Bijbel) in het Grieksch vertaald. En daar
de Touroh reeds van ouds in vijf boeken
verdeeld is, noemde men haar: het werk
in 5 deelen. Dat het Grieksche „penta"
vijf beteekent, zie je ook in het vreemde
woord voor vijfhoek; dat is immers
pentagram.
De naam „Chommesj", die wij er in de
spreektaal aan geven, beteekent eigenlijk :
een vijfde. Het is immers het Hebreeuwsche
£J>Oin- En wilden we precies zijn,
dan moesten we, als we niet één deel van
de 5 boeken bedoelen, maar alle bij elkaar,
van min *£J>Din ilfc'On spreken. (Dat
beteekent: vijf vijfde deelen van de Touroh).
DE DOMME PRINSES
EN DE WIJZE RABBI
Eeuwen geleden leefde in Rome Rabbi
Josuah. Hij was een afzichtelijk leelijk
mensch. Zijn gezicht was zóó zwart, dat de
menschen, die hem niet kenden, dachten
dat hij een smid was en alle kinderen
waren bang voor hem.
Maar door zijn groote wijsheid had hij
zoowel de liefde van het volk, als de gunst
van Keizer Trajanus gewonnen. Dagelijks
moest hij aan 't hof verschijnen, waar hij
steeds door iedereen met den meesten eerbied
ontvangen werd.
Door iedereen, behalve door een der Prinsessen,
die hem altijd weer om zijn leelijkheid
bespotte.
Op een dag, toen hij weer in het paleis
vertoefde, vroeg zij hem : „Hoe is het toch
mogelijk, dat zulk een leelijk vat gevuld
is met zooveel heerlijke wijsheid?"
De Rabbi, gewend aan haar plagerijen,
was in 't geheel niet beleedigd door deze
vraag en hij sprak tot de Prinses: „In welk
soort vaten bewaart uw vader zijn wijn ?"
„Natuurlijk in aarden vaten, waarin
anders?" antwoordde zij verbaasd.
„Och", zei de Rabbi, „wat vreemd. Iedere
burgerman bewaart zijn wijn in aarden
vaten. De wijn van den Keizer moest
toch in veel kostbaarder vaten bewaard
worden!''
De domme Prinses, die de bedoeling van
den Rebbe in 't geheel niet begreep, dacht,
dat hij dit ernstig meende, en zij vond,
dat de Rebbe werkelijk gelijk had.
Zij beval, dat een gedeelte van den wijn
uit de aarden, kruiken in gouden en zilveren
vaten overgestort moest worden.
Na korten tijd, echter, bemerkte zij, dat
deze wijn verzuurd en ondrinkbaar geworden
was.
Zoodra zij den Rebbe weer eens ontmoette,
verweet zij hem: „Wat hebt gij mij een
slechten raad gegeven, Rabbi Josuah! De
wijn, die ik in kostbare vaten heb laten
overgieten is zuur geworden en verschaald
!''
Lachend antwoordde de Rabbi: „Zijt gij
er nu dan misschien van overtuigd, dat
goede wijn het best bewaard blijft in gewone
aarden vaten ? Zoo gaat het ook met
de wijsheid!"
Hoewel de Prinses nu de bedoeling van
den Rabbi begreep, was zij het toch nog
niet geheel met hem eens.
„Ik ken toch vele menschen, die schoon
en wijs tegelijk zijn!" zei ze.
Dit kon de Rabbi niet tegenspreken. „Dat
is zoo", zei hij, „maar, hoogstwaarschijnlijk,
zouden die menschen nog veel wijzer
geweest zijn, indien zij minder schoon
waren. Want schoonheid gaat dikwijls met
ijdelheid gepaard, en ijdelheid was altijd
een groot struikelblok voor wijsheid en zal
dat ook altijd blijven".
Na dit gesprek waagde de Prinses het niet
meer, den wijzen Rabbi om zijn leelijkheid
te bespotten.
Smaakvol gekleed gaan doet goed gehumeurd zijn.
Een goed humeur bevordert een goede gezondheid.
ONS
„DAN"
ABONNEMENT
VOOR MAATKLEEDING:
2 KOSTUUMS
1 DEM1SAISON
1 PANTALON
IN RUIME KEUZE
MODERNE STOFFEN
PER MAAND
fl. 22.50
IS DE MEEST PRACTISCHE WIJZE OM
GOED EN GOEDKOOP GEKLEED TE GAAN
NAGAZIJN „NEDERLAND"
KATTENBURG & Co.
DAN 4, HOEK NIEUWENDIJK
VEREENIGDE DRUKKERIJEN — AMSTERDAM

ELECTRISCH THEELICHTJE
past in alle bestaande spiritus- of petroleum-theelichtjes
PRIJS SLECHTS FL. 4.50 Vernikkelde uitvoering. Compleet met snoer en stekker
Vraagt Uw Installateur het „ETAFEM THEELICHTJE". — Waar niet verkrijgbaar wendt U tot
ETAFEM, Konijnenstraat 11, Amsterdam. Telef. 34093
N.V. VEREENIGDE DRUKKERIJEN
ROELOFFZEN-HUBNER & VAN SANTEN EN BEBR. BINQER
AMSTERDAM
BOEK-, STEEN- EN DIEPDRUKW ER KEN
CLICHÉFABRIEK 0/ 0 NAAM CLICHÉ-INDUSTRIE „PAX"
PLAAT- EN ETS DRUKKERIJ
„PARAGON" ADMINISTR.-SYSTEEM
ONTBIEDT ONZEN VERTEGENWOORDIGER
TELEFOON» No. 40181-40308-40483 - TEL.-ADR.i „VEEDEE"
In het volgend nummer verschijnen o. m. bijdragen van
S. KALFF:
Joden in Suriname.
E. SMALHOUT:
E. M. Lilien, (bij zijn vijftigsten verjaardag).
STOOMVAART-MAATSCHAPPIJ „ZEELAND"
TE VLISSINQEN.
Dagelijksche Sneldienst (ook des zondags)
HOLLAND—ENGELAND.
SPECIALE TARIEVEN voor LEDEN v. d. A. N. W. B.,
K. N. A. C. en K. N. M. V., welke met hun Auto, Motorrijwiel
of Rijwiel Engeland willen bezoeken.
Bestelt Uw kamers te Folkestone tijdig.
Nadere inlichtingen bij het Secretariaat der betreffende
Vereenigingen, alsmede bij de Stoomvaart-Maatschappij
„ZEELAND" te Vlissingen.
BEGINT of EINDIGT Uw reisje met een bezoek aan
het SCHÖONE EILAND WALCHEREN.
GRAND HOTEL BRITANNIA te Vlissingen,
in exploitatie bij de Stoomvaart-Maatschappij „ZEELAND".
Abonneert U thans
ingaande 1 Augustus en U ontvangt
GRATIS
1°. De in Juli nog verschijnende Nummers
2°. Het Pesachnummer
3°. Het Pinksternummer
Met als losse bijlagen:
Twee Kunst-Litho's van DAVID BLANES
Jj Onderstaande bestelkaart invullen en verzenden
Aan de Administratie van
BESTELKAART
DE VRIJDAGAVOND
Van Eeghenstraat 189,
AMSTERDAM.

N. F. VAN GELDER &
AMSTERDAM.
HOOFDMAGAZIJNEN: Prins Hendrikkade 25—27. Tel. 42997.
FILIALE: Van Baerlestraat 40. Tel. 20668.
ENGELSCHE EETSERVIEZEN
65 deelig in prijzen vanaf f 67.75
Koopt bij die firma's die ons
blad met hare advertenties
steunen
Noemt „De Vrijdagavond" bij
— Uw bestellingen —
Administratie van DE VRIJDAGAVOND,
Van Eeghenstraat 189, Amsterdam.
Ondergeteekende abonneert zich hiermede tot weder*
opzegging op DE VRIJDAGAVOND, tegen f 3.- per
half jaar, ') (20 ct. Incasso).
Naam:
Straat en Huisnummer:
Woonplaats:
Datum:
(s.v.p. duidelijk invullen.)
J
) O ver het abonnementsgeld tot 1 April 1925 ad f 4.—
gelieve U te disponeeren met 20 ct. incasso
zend ik U heden postwissel.
(Handteekening):
ROOKT
LOUIS
Rechte Lijn . .
Othello
Louis de Vries
Narcis
Lehmann. . . .
Chetto
Pancras Duif .
FABRIKANTEN:
EINDHOVEN -
SERIEMERK
DE VRIES
6 f- an$ Vorstenlanden &
ICIll Sumatra
8 cent Sumatra
10 cent Vorstenlanden
10 Cent Sumatra
12 cent Sumatra
15 cent Sumatra geringd
20 cent Sumatra geringd
LEENDERS & REYNEN
TELEF. INTERC. 732
VERTEGENWOORDIGERS D. HA RTL O O PER
Amstelstraat 6 — AMSTERDAM — Telefoon 48233
Het eenige in Nederland verschijnende tijdschrift voor en
van den jongen Jood is
„TIKVATH ISRAËL"
Maandblad voor de Joodsche Jeugd in Nederland.
Interesseert Gij U voor het leven der Joodsche jongeren?
Wilt Gij weten water omgaat in de Joodsche Jeugd van heden?
Abonneert U dan op ons tijdschrift!
Gij bewijst er U zelf en ons een dienst mee
Vraagt nog heden een gratis proefnummer
Redactie: Pletterijstraat 127, 's-Gravenhage
Administratie: Egelantierstraat 75 „
ABONNEMENTSPRIJS DRIE GULDEN PER JAAR
Vraag onze
advertentie-
VAN EEGHENSTRAAT 189
TEL. 25243