Anticiperend landschapsbeleid - Wageningen UR E-depot

naar aard, omvang, ruimtelijke situering aangepast aan bodem, vochtigheid,
zout, zuur en microklimaat. In veel andere gebieden, zoals het boerenland
en de stedelijke milieus, zien we andere soorten natuur. Ook de levende
stoffering is geen statisch gegeven, want veroudering, successie en regelmatige
incidenten, zoals wind, vuur, inundaties, ziektes of invasies, zorgen
er voor dat ecosystemen zich ontwikkelen en van aanzien veranderen.
Tot zover de ‘natuurlijke’ situatie. ‘Natuurlijk’ is een aanduiding die
in de Nederlandse context niet voor niets tussen aanhalingstekens staat,
want eigenlijk is het een theoretisch of ideologisch adjectief. Onze merendeels
jonge landschappen hebben al eeuwen of zelfs millennia een forse
menselijke invloed, sommige zelfs vanaf hun prille ontstaan.
De cultuurlaag
De menselijke invloed is in veel gebieden vanaf de eerste vestiging van
belang geweest en zij is er in de eeuwen niet minder op geworden. Zo werd
Nederland in verregaande mate een cultuurlandschap, waar de mens een
stempel heeft gedrukt op de verschijningsvorm. Hij is er niet alleen één der
actoren, hij is er ook als ontwerper en maker de eerste auteur van geworden.
Dat is te zien waar indijkingen, veenontginningen, droogmakerijen en occupatiepatronen
tezamen met het voormalige of actuele landgebruik beeldbepalend
zijn geworden. Meestal is dat duidelijk, maar soms ogen landschappen
vrij natuurlijk, maar zijn dat in de verste verte niet. Zo zijn de uiterwaarden
welhaast het meest vergraven landschap van Nederland.
Cultuurinvloeden zijn vanouds bepaald en begrensd door het
natuurlijk substraat en soms door de bijbehorende levende stoffering,
omdat die de agrarische mogelijkheden dicteerden. Grondgebruik was
daarmee dus de expressie van de natuurlijke omstandigheden. De cultuurinvloed
heeft vaak verrijkend gewerkt zodat er in de natuurlijke patronen
nog meer nuances en verschillen ontstonden. De agrarische gebruiksvormen
en verschillen in intensiteit leverden daarmee extra contrasten,
gradiënten en levensgemeenschappen op. Zoals blauwgraslanden in de
veenweidegebieden waar ver van de hoeve hooiwinning plaatsvond; heides
waar schapen graasden en heideplaggen werden verzameld ten opzichte
van akkers resulterend in de met die plaggen opgehoogde essen. We zien
Anticiperend landschapsbeleid 1 37