Anticiperend landschapsbeleid - Wageningen UR E-depot

Ook andere departementen, met name Verkeer en Waterstaat, blijken te
kunnen ecologiseren. Gaandeweg is ook op Europees niveau het nodige
ontwikkeld aan natuurdoelen en Europese wet- en regelgeving, met de
Vogel- en Habitatrichtlijn en Natura 2000 als belangrijkste. Maar ook in
andere wetten en regels klinken natuuroverwegingen door, zoals in de
Kaderrichtlijn Water. Naast ‘ecologisering’ treedt dus ook ‘juridisering’
op: toetsen door rechter van ruimtegebruikveranderingen aan effecten
op natuur.
Het Natuurbeleidsplan in 1990 markeert een nieuwe wending in
het natuurbeleid. Het vormen van een robuuste Ecologische hoofdstructuur
is daarvan de kern; de realisatie ervan een zaak van decennia. Vooralsnog
mogelijk gemaakt door forse overheidsinvesteringen, een stevig
draagvlak en financieel draagkrachtige natuurorganisaties, een landbouw
die arealen kwijt wil en veel meer natuurgerichte waterbeheerders, lijken
een aantal doelen meer en meer binnen bereik te komen. De omslag
van defensief, verliezend naar offensief en terugwinnend lijkt daarmee
gemaakt. Al loopt over het geheel de natuurkwaliteit van kwetsbare
soorten en gemeenschappen nog terug. Maar ook dit krachtige concept
en dito beleid is alweer enigermate herzien. In 2000 verschijnt de Nota
Natuur voor mensen, mensen voor natuur, waarin naast biodiversiteitsdoelen
weer meer aandacht wordt gevraagd voor gebruiksnatuur. Zowel de
locatie als het soort gebruiksnatuur wordt meer afgestemd op mensenwensen:
toegankelijk, dichtbij steden. Vermoedelijk zal het natuurbeleid
in de komende jaren zich ook moeten buigen over de gevolgen van een
afwijkend klimaatsregime en daarmee annex een andersoortige waterhuishouding.
effecten
Het succesvolle en met kracht door overheid en natuurorganisaties uitgedragen
concept Ecologische hoofdstructuur is niet zonder kritiek gebleven
vanuit de landschapshoek. Veel natuurontwikkelingsprojecten zijn tamelijk
eenzijdig gericht op biodiversiteitsdoelen, op ‘wilde natuur’, en houden
weinig rekening met aanwezige cultuurhistorische en ook wel aardkundig
waardevolle fenomenen. Natuurontwikkeling gaat vaak gepaard met
vergraven, met het opruimen of aan het oog ontrekken van landschappelijke
waarden, zoals ontginningspatronen, karakteristieke openheid van
gebieden of anderszins (Renes, 2006). Dan is er nog de aantasting van
recreatieve gebruikskwaliteiten. Zo is “vermoerassing” van laagveengebieden
niet onlogisch vanuit natuurdoelstellingen of de CO -huishouding
2
maar staat het haaks op de cultuurhistorische waarde van het veenweidelandschap
en zijn karakteristieke openheid. Meer in het algemeen
gesproken, leidt natuurontwikkeling veelal tot verruiging en verdichting
van voorheen (half)open en visueel aantrekkelijke landschappen. Omdat
Nederland een cultuurlandschap is (par. 3.2), heeft het de vrije teugel
geven aan de natuur met als vanzelf het gevolg dat dat kenmerkende
landschap verdwijnt. Er zijn hier geen simpele win-win oplossingen.
De toekomst
Volgens de tweede Duurzaamheidverkenning (MNP, werktitel Nederland
later, 2007.) zal volgens het trendscenario Nederland in 2040 728,500
ha natuurgebied kennen. Dit betekent een forse uitbreiding. Het valt op
dat veel natuur in functiecombinaties met ander ruimtegebruik is gedacht.
Daarnaast is er de wens meer natuur dichtbij bevolkingsconcentraties
te situeren. Of daar, gezien de ervaringen in de twee laatste decennia
(de Randstad Groen Structuur bijvoorbeeld) veel kans op is, valt echter
sterk te betwijfelen. Vooruitberekeningen in genoemde tweede Duurzaamheidverkenning
wijzen er op dat, wanneer Natura 2000 als ‘kijkrichting’
wordt genomen (dat betekent dat vooral internationaal belangrijke natuur
voorrang krijgt), natuur - in grotere eenheden - vooral op afstand van
verstedelijkte zones zal moeten worden gerealiseerd. Aan de behoefte
aan woningen en andere rode claims wordt dan voldaan via ‘inbreiding’
en de aansluiting van nu reeds verstedelijkte gebieden. Zo blijft bijvoorbeeld
het Groene Hart gevrijwaard van veel ‘rood’ maar slibt de Utrechtse
Heuvelrug dicht.
Anticiperend landschapsbeleid 1 65