Bronnen van kennis - Open Monumentendag Vlaanderen

inspiratiemodule 2
Traphal van het Sint-Amandscollege in Kortrijk.
© Provincie West-Vlaanderen
Open MOnuMentendag Vlaanderen 2009 - ‘ZOrg’
bronnen van kennis
Zoals elk jaar zult u ongetwijfeld weer in de boeken, de tijdschriften en de websites willen
duiken. Met dit hoofdstuk willen we u alvast op weg zetten. Het dient echter gezegd,
het ‘zorgerfgoed’ is niet meteen in een literatuurlijstje te vatten. Zeker niet omdat het
OMD-thema het erfgoed altijd in zijn maatschappelijke, ruimtelijke en historische context
plaatst. Kortom, de hierna volgende lijst is vooral richtinggevend en zeker niet volledig. Dus
als u eenmaal uw openstellingen en thematische aandachtspunten gekozen hebt, trek dan
ook voldoende tijd uit om uzelf naar bijkomende of meer specifieke bronnen van kennis
te googelen. Dit jaar biedt het OMD-thema tevens de mogelijkheid om lokaal informatie
te gaan vergaren. Verschillende takken van de sociale sector zijn namelijk lokaal georganiseerd.
Denk bijvoorbeeld aan het OCMW. Maar ook andere lokale instellingen of verenigingen
kunnen mogelijk iets bijdragen: de heemkring, de kerkfabriek of het parochiaal
archief…
Waterpomp op de markt van Maaseik.
© VIOE, foto: O. Pauwels
Literatuur
Praktisch/methodologisch
- Infomap Open Monumentendag en Toerisme Vlaanderen. Downloaden via www.openmonumenten.be
- C. De Smedt, E. Lowyck, Veel volk en mooi weer! Draaiboek voor een geslaagd evenement (Brussel 2006).
Een uitgave van Toerisme Vlaanderen. Downloaden via www.toerismevlaanderen.be
Algemene literatuur over zorgerfgoed
Zorgerfgoed en gezondheidszorg
- J. Berghmans, S. Heurckmans, R. Joris, Van pestkapel tot gasthuis. Armen- en ziekenzorg te Mol en
omliggende. Proeve van sociale geschiedschrijving (Mol 1987)
- M. Culot, M. de Waha, C. Leblanc, Lichaam en geest (Brussel 2006)
- M. De Bondt, 700 jaar gasthuis Geel 1286-1986 (Geel 1986)
- S. De Graeve, Gefnuikte zelfstandigheid: vroedvrouwen en verpleegsters in de marge van de vrije
beroepen (1908-1974). In: Vrouwenzakenvrouwen. Facetten van vrouwelijk zelfstandig ondernemerschap in
Vlaanderen, 1800-2000 (Gent 2001) (p. 139-155)
- J. De Mayer, L. Dhaene, G. Hertecant, K. Velle, Er is leven voor de dood. Tweehonderd jaar
gezondheidszorg in Vlaanderen (Kapellen 1998)
- L. De Mecheleer, De armoede in onze gewesten van de middeleeuwen tot nu (Brussel 1991)
- A. Dewaersegger, G. Gilias, P. De Becker, De apotheker te Leuven van 1269 tot heden (Leuven 1993)
- G. Maréchal, Armen- en ziekenzorg in de Zuidelijke Nederlanden. In: Algemene Geschiedenis der
Nederlanden II (Haarlem 1982) (p. 268-280, 514 en 547-548)
- G. Maréchal, De sociale en politieke gebondenheid van het Brugse hospitaalwezen in de middeleeuwen
(Kortrijk 1978)
- M. Nuyttens, Het Archief van de Hospitaalcongregaties (Brussel 1996)
- J. Ockeley, De gasthuiszusters en hun ziekenzorg in het aartsbisdom Mechelen in de 17e en de 18e eeuw
(Brussel 1992)
- J. van Keymeulen, M. Adriaen, G. Maréchal, In der Sieker Dienste: de statuten van de leprozerie van Gent,
1236, de oudste ambtelijke tekst in het Nederlands (Gent 2003)
- R. Vanlandschoot, Sluit ze op… Jongeren in de criminaliteit. 1400 tot nu (Leuven 2008)
Zorgerfgoed en verzuiling
- S. Baré, Het Wit-Gele Kruis 1937-2007. 70 jaar thuis in verpleging aan huis (Leuven 2007)
- J. Claes, A. Claes, K. Vincke, Geneesheiligen in de Lage Landen (Leuven 2005)
- N. Joostens, Door zorg verbonden. Een geschiedenis van de christelijke ziekenfondsen in het
arrondissement Leuven (Leuven 2004)
- P. Quaghebeur, Welzijn door vooruitzicht. De christelijke mutualiteitsbeweging in het Gentse (Gent 1986)
- G. Souvereyns, Solidair in gezondheid. 100 jaar christelijk mutualisme in de Kempen (Turnhout-Leuven 2001)
- R. Stockman, Liefde in actie. 200 jaar Broeders van Liefde (Leuven 2006)
- R. Stockman, Pro Deo. De geschiedenis van de christelijke gezondheidszorg (Leuven 2008)
Zorgerfgoed en huisvesting, hygiëne en comfort
- J. De Mayer, L. Van Rompay, Upstairs, downstairs. Dienstpersoneel in Vlaanderen 1750-1995 (Gent - Leuven
1996)
- Volkshuisvesting in Gent (Gent 1984)

inspiratiemodule 2
Open MOnuMentendag Vlaanderen 2009 - ‘ZOrg’
bronnen van kennis
Specifieke literatuur over zorgmonumenten
Zorgmonumenten en gezondheidszorg
- 8 eeuwen Gentse ziekenhuizen (tentoonstellingscatalogus) (Gent 1993)
- P. Allegaert, R. Stockman, De geboorte van het psychiatrisch gesticht. In: Architectuur
van Belgische Hospitalen, M&L Cahier 10 (2005) (p. 80-87)
- Architectuur van Belgische Hospitalen, M&L Cahier 10 (2005)
- J.M. Basyn, Ziekenhuizen tijdens het interbellum. In: Architectuur van Belgische
Hospitalen, M&L Cahier 10 (2005) (p. 66-75)
- T. Coomans, De middeleeuwse kloosterinfirmerie: synthese van spirituele, medische en
praktische beschouwingen. In: Architectuur van Belgische Hospitalen, M&L Cahier 10
(2005) (p. 36-43)
- Du monumental au fonctionel. L’architecture des hôpitaux publics bruxellois (XIXe-XXe
siècles’). Ambitions et réalisations (Brussel 2005)
- L. Elaut, Het leven van de Gentse ziekenhuizen vanaf het ontstaan tot op heden (Gent -
Antwerpen - Brussel - Leuven 1976)
- P. Dierckx, Geschiedenis van de sanatoria in België. In: Architectuur van Belgische
Hospitalen, M&L Cahier 10 (2005) (p. 76- 77)
- Hospitalen van de Middeleeuwen tot de Moderne Tijden. In: Akten, Archaeologia
Medievalis 25 (Brussel 2007)
- G. Maréchal, Hospitalen tijdens de Middeleeuwen. In: Architectuur van Belgische
Hospitalen, M&L Cahier 10 (2005) (p. 26-35)
- N. Mens, De architectuur van het psychiatrisch gesticht (Wormer 2003)
- N. Mens, A. Tijhuis, De architectuur van het ziekenhuis. Transformaties in de naoorlogse
ziekenhuisbouw in Nederland (Rotterdam 1999)
- J. Ockely, Het gasthuiswezen in de nieuwe tijd. In: Architectuur van Belgische
Hospitalen, M&L Cahier 10 (2005) (p. 44-53)
- H. Strijpens, Aalst. Artsen, het hospitaal, de gemeenschap en het medicaliseringproces
in België.
- J. Thompson, G. Goldin, The hospital: a social and architectural history (New Haven -
Londen 1975)
- D. Van de Vijver, Architectuur die heelt. Paviljoenziekenhuisbouw in het 19e eeuwse
België. In: Architectuur van Belgische Hospitalen, M&L Cahier 10 (2005) (p. 54-65)
- R. Van Tiggelen, De militaire ziekenhuizen. In: Architectuur van Belgische Hospitalen,
M&L Cahier 10 (2005) (p. 78-79)
Zorgmonumenten en opvoeding
- M. D’Hoker, L. Verpoest, Terug naar school. Onderwijsgebouwen vroeger en nu (Brussel
1992)
- De lagere school in België van middeleeuwen tot nu (tentoonstellingscatalogus) (Brussel
1986)
Begijnhof in Diksmuide. © Provincie West-Vlaanderen
Zorgmonumenten en huisvesting, hygiëne en comfort
- Bouwstenen van sociaal woonbeleid ’45 – ’95. De VHM bekijkt 50 jaar volkshuisvesting in Vlaanderen
(Brussel 1977)
- Huiszoeking. Een kijkboek sociale woningbouw (Brussel 1999)
- M. Smets, De ontwikkeling van de tuinwijkgedachte in België. Een overzicht van de Belgische
volkswoningbouw in de periode van 1830-1930 (Brussel - Luik 1997)
- W. Van Craenenbroeck, Eenheid in verscheidenheid. Watertorens in België (Brussel 1991)
Zorgmonumenten en verzuiling
- L. Schokkaert, R. Stallaerts, Onder dak. Een eeuw volks- en gildehuizen (Leuven 1987)
- G. Vanschoenbeek, Onroerend rood. Het Gentse oeuvre a rouge. Wandeling langsheen de bouwkundige
geschiedenis van het socialistische Gent (Gent 1991)
Zorgmonumenten en buitenlucht
- A. Haulot, België. Landschappen, parken en tuinen (Brussel 1976)
- Y. Segers, L. Van Molle, Volkstuinen. Een geschiedenis (Leuven 2007)
Websites
www.openmonumenten.be
www.onroerenderfgoed.be
http://paola.erfgoed.net/sdx/inventaris/ (Inventaris Bouwkundig Erfgoed)
http://beeldbank.vioe.be/
www.erfgoedsite.be