Superfamilie Cardioidea Lamarck, 1809 - science . naturalis

More documents

Recommendations

Info

tot 32 vrij sterke radiale ribben, die breder zijn dan de tussenruimten. Deze zijn bij goed geconserveerde exemplaren bezet met op regelmatige afstanden geplaatste, commarginale schubben. In juveniele exemplaren zijn deze minder breed dan de ribben. De ribtussenruimten en in mindere mate de ribben zelf zijn voorzien van een zeer fijne radiale sculptuur, die alleen bij goed geconserveerd materiaal bewaard is gebleven. Boven het voorste spierindruksel is het indruksel van de voetretractor zichtbaar, dat de vorm heeft van een smalle langgerekte groef. De schelpen kunnen lijken op die van C. edule, maar C. parkinsoni is groter en relatief hoger, vooral aan de achterzijde. Het aantal ribben is doorgaans groter. Voorheen is deze soort in het genus Laevicardium, subgenus Dinocardium geplaatst (Janssen et al., 1978). Alexander Kafanov (pers. comm.) wees erop dat deze soort beter past bij het genus Cerastoderma. Dinocardium is in z‟n verspreiding beperkt tot het Caraïbisch gebied en vertoont weinig morfologische overeenkomsten met C. parkinsoni. Cerastoderma parkinsoni wordt alleen aangetroffen in laat-pliocene afzettingen van het Noordzeebekken en is algemeen in de Red Crag van Walton-on-the-Naze en in de Belgische Zanden van Kruisschans. In Nederland is deze soort gevonden in materiaal uit de Westerschelde en in het Sloegebied. (†) Ciliatocardium ciliatum (Fabricius, 1780) Cardium interruptum Wood, 1853. Figuur 10 Lengte 70 mm. Vrij grote, afgerond driehoekige tot ovale schelp met uitstekende top. De schelp is iets langer dan hoog. De top staat iets voor het midden. Aan de buitenzijde heeft de schelp ca. 32 tot 40 driehoekige ribben. In het fossiele Nederlandse strandenmateriaal is de buitenlaag steeds afgesleten. Alleen op de groeilijnen is een restant van de sculptuur bewaard. De slotplaat is vrij smal met ter plaatse van de cardinale tanden een uitstulping naar onder, het ligament is relatief lang. De onderrand is gecreneleerd, de ribbensculptuur is aan de binnenzijde nauwelijks waarneembaar. Fragmenten van C. ciliatum kunnen verward worden met die van vertegenwoordigers van Cerastoderma, Laevicardium en met Serripes groenlandicus. Het aantal ribben is echter groter dan bij de algemene Cerastodermasoorten en duidelijk geringer in aantal en beter 6 ontwikkeld dan bij Laevicardium. Ook de uitstulping in de slotplaat is bij Laevicardium lang niet zo duidelijk, terwijl het ligament veel langer is dan bij Laevicardium. Serripes heeft geen gecreneleerde onderrand en de ribbensculptuur is veel minder duidelijk waar te nemen en zo wel, dan is ze veel fijner. Kafanov (2001) onderscheidt diverse ondersoorten, waarvan er twee recent in de Noordelijke Atlantische Oceaan voorkomen: C. c. ciliatum (Fabricius, 1780) en C. c. nordenskioeldi Kafanov, 1981. De slechte conservatie en veelal fragmentaire staat van het op de Nederlandse stranden aangetroffen materiaal laat een determinatie tot op ondersoortniveau niet met zekerheid toe, maar aangezien de verspreiding van laatstgenoemde ondersoort beperkt is tot hoog arctische gebieden, gaat het hier waarschijnlijk om de nominale ondersoort. Ciliatocardium ciliatum is in het Noordzeebekken bekend van de laat pliocene Red Crag Formatie van Oost-Engeland en de vroeg-pleistocene Maassluis Formatie uit de Nederlandse ondergrond. Het is een van de kenmerkende soorten voor molluskenzone MOL.B (Spaink, 1975). Ciliatocardium ciliatum s.l. leeft wereldwijd in arctische en boreale gebieden, overwegend op diepten van ca. 10 tot 150 m. In de Noordelijke Atlantische Oceaan is de soort bekend van N.O. Canada, Groenland, IJsland, Spitsbergen en noordelijk Noorwegen. Op Walcheren zijn meerdere fragmenten en juveniele klepjes gevonden, er zijn slechts enkele min of meer gave exemplaren bekend. † Habecardium tenuisulcatum (Nyst, 1836) Figuur 11 Lengte tot 85 mm (Albrecht & Valk, 1943), maar meestal veel kleiner. Het is een vrij bolle en zeer dikschalige schelp met afgevlakt achterste veld. De schelp is ongeveer cirkelrond tot scheefovaal met uitstekende umbo. Deze staat ongeveer in het midden. De achterrand gaat gehoekt over in de onderrand. Aan de buitenzijde zijn ca. 70 afgeplatte radiale ribben aanwezig, in het midden met een fijn groefje. De tussenruimten zijn smal en hebben vaak een putjesstructuur die veroorzaakt wordt door commarginale lamellen tussen de ribben. Bij goed geconserveerde exemplaren kunnen deze lamellen aan de voorzijde boven de ribben verheven zijn. Het slot is zwaar en krachtig en de spierindruksels liggen iets verdiept. De mantellijn heeft nabij de achterrand een
onregelmatig verloop. De binnenrand is duidelijk gecreneleerd. In Noordwest-Europa is H. tenuisulcatum bekend uit laat-eocene en oligocene afzettingen. In het Nederlandse stranden- en zeegatenmateriaal is een hele, maar afgesleten klep gevonden bij Cadzand. Eén fragment is bovendien aangetroffen op het Maasvlaktestrand. Opmerkelijk is de vondst van een vrijwel hele klep bij graafwerkzaamheden aan de sluisput in Vlissingen in 1926 (ter Poorten, 2003). We vermoeden dat de strandfossielen deels met de Rijn vanuit het Duitse achterland naar onze kustzone zijn gevoerd. Laevicardium oblongum crassum (Gmelin, 1791) – Noorse hartschelp Laevicardium crassum (Gmelin, 1791) en L. norvegicum (Spengler, 1799) auct. Figuur 12 Lengte 50 mm. Stevige schelp, driehoekig eivormig, ongeveer even hoog als lang of iets hoger dan lang. De umbo staat voor het midden en steekt iets uit. Aan de buitenzijde is de schelp vrijwel glad en heeft 40 tot 50, vooral op de voor- en achterzijde nauwelijks waarneembare ribben. Doordat de schelp ter plaatse van de ribtussenruimten sneller corrodeert, worden de ribben op het middendeel van de schelp bij slijtage beter zichtbaar. Het slot is smal en stevig, de binnenrand is gecreneleerd. Fossiele schelpen zijn uit het Eemien bekend, maar het merendeel van de Nederlandse strand schelpen stamt waarschijnlijk uit het Holoceen. Vidal (2005) toonde aan, dat de voorheen steeds als afzonderlijke soorten beschouwde L oblongum (Gmelin, 1791) en L. crassum tot één polytypische soort behoren. Deze soort bestaat uit vijf ondersoorten. Wij volgen deze mening, alhoewel aanvullend moleculair onderzoek nodig zal zijn ter bevestiging. In ons fossiele materiaal kunnen we L. oblongum crassum aantonen. Een beperkt aantal gedrongen, bolle exemplaren uit West Zeeuwsch-Vlaanderen en het Sloegebied (lengte tot 35 tot 40 mm) komt qua vorm sterk overeen met de Mediterrane L. oblongum castanea Vidal, 2005. Deze zijn geheel gerekristalliseerd en stammen uit oudere bodemlagen, mogelijk van Eemien ouderdom. Verder onderzoek is nodig om de status van dit materiaal definitief vast te stellen. Levend komt L. oblongum s.l. voor vanaf Noorwegen en zuidelijk tot aan Angola, de Kaapverdische eilanden en in de Middellandse 7 Zee, ook in de Noordzee. De soort leeft van iets uit de kust tot op ca. 200 m diepte in grind, schelpengruis, modderig zand of zand. Langs de gehele Nederlandse kust zijn verkleurde, ook wel gerekristalliseerde kleppen aangetroffen, in Zeeland en op de Waddeneilanden vaker dan langs de Noord- en Zuid-Hollandse kust. † Laevicardium decorticatum (Wood, 1849) Figuur 13 Lengte 70 mm. Grote, vrij dunschalige, driehoekig eivormige schelp, die ongeveer even hoog als lang of iets hoger dan lang is. De umbo staat voor het midden en steekt iets uit, de schelpen zijn iets geschouderd. De ca. 50 vlakke ribben worden naar de onderrand toe duidelijker. Op goed geconserveerd materiaal van L. decorticatum is te zien dat de ribtussenruimten iets verdiept liggen ten opzichte van de ribben. De schelp corrodeert op het middendeel echter sneller ter plaatse van de ribtussenruimten, iets dat we ook bijvoorbeeld veel zien op schelpen die in situ zijn verzameld in de Antwerpse havendokken. Oudere schelpen vertonen steeds brede, concentrische banden waar de buitenste schelplaag geheel verdwenen is. Dit geldt zeker voor al ons stranden zuigermateriaal. Ten opzichte van L. oblongum crassum verschilt L. decorticatum door de grotere, dunnere (lichtere) en breekbaarder schelp en het relatief bredere slot met grotere tophoek, waardoor voor- en achterrand aan de bovenzijde meer in één lijn liggen. Van aan onze kust aangespoelde schelpen van L. oblongum crassum is de buitenlaag meestal beter bewaard dan bij L. decorticatum. Laevicardium decorticatum is een soort die uit het gehele Plioceen van het Noordzeebekken bekend is. Gladenkov et al. (1980) noemen “Cardium” aff. decorticatum uit de Tjörnes- Crag van IJsland. Deze schelpen kunnen gezien de vorm en het geringe aantal ribben echter niet tot de Noordzeesoort behoren. In Nederland zijn schelpen, maar vooral fragmenten aangetroffen in West Zeeuwsch- Vlaanderen, in materiaal van de Westerschelde, het Sloegebied en Walcheren. Parvicardium exiguum (Gmelin, 1791) Cardium exiguum Gmelin, 1791 – Van Regteren Altena, 1937. Figuur 14 Lengte 10 mm. Stevig, bol, afgerond driehoekig en ongelijkzijdig schelpje. De umbo staat ver voor
Page 1 and 2: Superfamilie Cardioidea Lamarck, 18
Page 3 and 4: Acanthocardia paucicostata (Sowerby
Page 5: meer gebruikt voor de aanleg van de
Page 9 and 10: Parvicardium papillosum is bekend u
Page 11: ibben een kam met aan de bovenzijde

Superfamilie Cardioidea Lamarck, 1809 - science . naturalis

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?