ELIAS CANETTI PARTY TIJDENS DE BLITZ

HERINNERINGEN UIT ENGELAND
UIT ENGELAND
Ik ben in de war over Engeland, het was een heel leven, ingelast tussen een vroeger en
een later, en in feite voldoende voor alles.
Na de chaos is het de vraag wat deze schijnbare orde kan opleveren. Ach, welke orde.
Bijna dacht je al: een orde voor eeuwig. Nauwelijks was de oorlog gewonnen, de
overwinningsfeesten, het vuur in Hampstead Heath, of het verval begon. Een tijdje
duurde de orde van de oorlog nog voort. Veel dingen waren op de bon, je nam het zoals
het was. Mopperen is in dit land nooit gevaarlijk – zo leek het. Ooit moet het gevaarlijk
geweest zijn, toen de bijbelse twisten uitbraken, in de verre zeventiende eeuw. Nog
altijd kan ik niet geloven dat die tijd heeft bestaan. Het komt me voor als een zeer
enerverende geschiedenis, met wonderbaarlijke verhalen. Een taal die nog stamt uit de
tijd van de bijbelvertaling of het grote drama. Hoe dicht was Engeland toen? Schotland
was nog Schotland en Ierland pas schijnbaar veroverd. Maar de Engelsen zwierven al op
alle zeeën, beroofden Spanjaarden, voerden oorlog tegen Hollanders en onthoofdden
een jaar na het einde van de Dertigjarige Oorlog hun koning. Wat had dat met elkaar te
maken? Werd die oorlog naar het eiland verplaatst toen hij op het vasteland eindelijk
afgelopen was?
Ik denk aan de grote schrijvers sinds Shakespeare die in de zeventiende eeuw nog een
rol speelden: mensen als Ben Jonson, John Donne, Milton, Dryden en de jonge Swift.
Wat een proza in de eerste helft van die eeuw! Burton, sir Thomas Browne, John
Aubrey, ik krijg nooit genoeg van ze. Bunyan, George Fox. Hobbes, hij alleen al
oneindig groot. Hoe armzalig is Duitsland vergeleken daarmee! Spanje meer. Frankrijk
genoeg, maar de grootste literatuur in die eeuw is de Engelse.
Ook in de volgende eeuw is ze meer dan die van alle andere landen. In de negentiende
eeuw nog steeds. Wat is er in deze eeuw met het land gebeurd! Ik woonde in Engeland
toen zijn geest in verval raakte. Ik was getuige van de roem van iemand als Eliot. Zal
men zich daar ooit voldoende voor schamen? Een Amerikaan brengt uit Parijs een
Fransman mee, die op jonge leeftijd verdween (Laforgue), besprenkelt hem met zijn
levensonlust, leeft waarachtig als bankbediende, terwijl hij al het vroegere beoordeelt en
kleineert wat meer adem heeft dan hij, hij laat zich door zijn spilzieke landgenoot, die
de grootheid en spanning heeft van een gek, verwennen en presenteert als resultaat: zijn
impotentie, waar hij het hele land van in kennis stelt, hij geeft zich over aan elke orde
die oud genoeg is, tracht elk elan te verhinderen, een woesteling van het niets, een
loopjongen van Hegel, een schender van Dante (in welk deel van de hel zou die hem
opsluiten?), dunne lippen, harteloos, vroegoud, Blake even onwaardig als Goethe en
elke lava die afgekoeld is voordat hij heet was, kat noch vogel noch pad, al helemaal
geen mol, gehoorzaam aan God, naar Engeland gezonden (alsof ik teruggestuurd was
naar Spanje), met kritische steken in plaats van tanden, gekweld door een manzieke
vrouw – zijn enige excuus –, zozeer gekweld dat een boek als Het martyrium hem
2