Reinaert de vos - Bulkboek

Een satire op de
samenleving.
Willem gebruikt in zijn verhaal stukken van eerdere
dierenverhalen over Reinaert die veel Middeleeuwse
toehoorders waarschijnlijk al kenden, omdat ze al
eeuwen bestonden. Zoals het verhaal waarin Reinaert
de vrouw (Hersinde) van de wolf Isengrijn verkracht.
Maar hij geeft daar bij ‘het pleidooi’ van de verdediging
in de rechtszaak een hele menselijke en moderne
draai aan: De wolvin Hersinde is niet verkracht maar
heeft Reinaert juist verleid! Alsof je naar een 21e
eeuwse rechtbankfilm zit te kijken.
Reinaert de Vos is vooral een verhaal over leugens en
schijnheiligheid. En een satire over de samenleving in
die tijd, waarin de machthebbers (de koning, de adel,
de kerk), met hun rechtspraak en hun corruptie samen
de absolute macht hebben.
Waar het verhaal gaat over ‘Koning Leeuw’ (die
omkoopbaar is met een niet-bestaande schat) of over
de domme ‘kapelaan’ Belijn, de ram, of over Cuwaert
de haas die zo graag kapelaan wil worden, begrijpen
de toehoorders donders goed dat het niet gaat over een
leeuw, een ram of een haas.
Maatschappelijke
veranderingen
De populariteit van Reinaert heeft alles te maken met de
maatschappelijke veranderingen in de 13e eeuw. Daarvoor,
toen God en gebod het dagelijks leven overheersten, waren
list en bedrog iets heel negatiefs. Maar met de opkomst van
de handel en daarmee van een welvarende burgerij werd
list (waarmee je rijk kon worden) steeds een ‘acceptabele’
ondeugd. In de 13e eeuw is de burgerij in de Vlaamse
steden in opkomst, met bijvoorbeeld de lakenhandel in
Gent, waaraan veel geld werd verdiend.
Boven die stadse burgerij staat nog wel de adel en de
priesters. Lager in de pikorde staan de dorpsbewoners en
de plattelandsbevolking. Opvallend is dat in de Reinaert de
gegoede burgerij de enige bevolkingsgroep is die niet wordt
bespot. Dorpsbewoners zijn mismaakt of onooglijk. De
adel en zelfs de koning zijn domme, hebzuchtige nitwits.
Priesters van het lagere soort als Belijn zijn ook oliedom.
En de hogere geestelijke, de pastoor, die officieel geen seks
mag hebben, is een seksmaniak.
De welvarende burger intussen, die een goede voorstelling
met geld kan belonen, lacht het hardst om het belachelijk
maken van de kerkelijke en wereldlijke macht.
De Middelnederlandse taal
Centraal in het verhaal staat de taal. Het zijn Reinaerts mooie woorden die koning
Nobel en zijn hofhouding aan het wankelen brengen.
Maar de taal die in de Middeleeuwen in Nederland en Vlaanderen werd gesproken
(en geschreven), het Middelnederlands, verschilt nogal van het tegenwoordige
Nederlands. Toch zal je merken dat sommige woorden nog steeds begrijpelijk zijn
als je ze hardop voorleest. Andere woorden lijken dan ineens op moderne Duitse,
Engelse of Franse woorden. Of op dialecten als het Limburgs, Brabants of Twents
van tegenwoordig. Ook de uitspraak van toen - ‘bij mij thuis’ zou toen uitgesproken
worden als ‘bie mie tuus’, kom je nog in dialecten tegen.
Ook kende het Middelnederlands nog naamvalsvormen, zoals het Duits die nog
steeds heeft. In het moderne Nederlands kennen we alleen nog ‘versteende’ vormen
van die naamvallen, zoals ‘op den duur’ en ‘in groten getale’.
Op deze laat-Middeleeuwse tekst heeft de (over)schrijver de titel ‘Madocke’ (die hij vermoedelijk niet kende)
vlekkerig overgeschilderd als ‘Vele bouke’, dus ‘Willem die Veel boeken maakte’.
3