Reinaert de vos - Bulkboek

6
De rol van de katholieke
kerk in de Middeleeuwen
De belangrijkste macht in de
Middeleeuwen was waarschijnlijk
niet de koning, maar het geloof,
en daarmee de (katholieke) kerk.
In de Reinaert speelt die
katholieke kerk dan
ook een grote rol.
Het hoofd van de
katholieke kerk was en
is de paus in Rome. Onder de
paus staan de bisschoppen, enkele
honderden wereldwijd, waarvan de
belangrijksten ook kardinaal zijn, wat
wil zeggen dat ze bij de volgende
paus-verkiezing mogen
stemmen (maar pas als de
huidige paus dood is, want
paus ben je voor het leven).
In het dagelijks leven was voor de Middeleeuwers
de pastoor de hoogste vertegenwoordiger van de
kerk, en daarmee de machtigste man in elk dorp
en elke stadswijk. Onder de pastoor staat nog de
kapelaan, een soort hulppriester, die ooit pastoor
kan worden als ie goed z´n best doet.
Pastoors en kapelaans moeten ´celibatair´ leven´.
Niet alleen mogen ze niet trouwen, ze mogen ook
geen seks hebben. Die regel werd niet alleen in de
Middeleeuwen vaak overtreden, zoals in de Reinaert
zo mooi wordt beschreven, maar ook nu nog
komen er regelmatig seksschandalen van katholieke
priesters in het nieuws. ´De geest is gewillig, maar
het vlees is zwak´, is een oud gezegde. Je kan in je
hoofd wel besluiten geen seks te hebben, maar het
lijf en de hormonen denken daar soms anders over.
De rol van de kerk in de Middeleeuwen was vooral
zo belangrijk omdat de burgerlijke wetten nog
niet zoveel voorstelden en er nog geen politie of zo
bestond.
De belangrijkste straf voor overtredingen (zonden)
was dan ook dat je na je dood in de hel kwam, en
niet in de hemel. Zolang de mensen maar onvoorwaardelijk
in die hemel en die hel geloofden, hield
dat de samenleving aardig in het gareel. Het hele
systeem van regels en rituelen van de katholieke
kerk was daarop toegerust. Veel van die regels en rituelen
kom je daarom nu tegen in de Reinaert. Op
de bladzijde hiernaast begint Reinaert zojuist voor
de tweede keer aan een ´biecht´. De eerste keer was
tegen Grimbeert, de das. Nu biecht Reinaert in
het openbaar. Die katholieke biecht is uniek. Het
idee is dat als je jouw zonden maar opbiecht, en
daarna de ´penitentie´ uitvoert (de opgelegde straf,
bijvoorbeeld tien of honderd gebeden opzeggen, of
veertig slagen met een tak, zoals Grimbeerd de zondaar
toediende), dan krijg je voor al jouw zonden
de ´absolutie´ (vergeving).
En dat betekent dat je ondanks al die zonden (overtredingen
en misdaden) toch in de hemel komt.
Een nadeel is natuurlijk dat door die biecht iemand
anders, meestal de pastoor, op de hoogte was van al
jouw slechte daden. Dat gaf zo´n pastoor extra veel
macht.
Misschien nog mooier is daarom de ´aflaat´. Die
poetst al je zonden weg zonder dat je ze hoeft te
biechten, soms zelfs voordat je ze begaan hebt.
Zo´n ´aflaat´ was dus heel begeerlijk, en je moest
er heel wat voor doen, om die te verdienen.
Bijvoorbeeld een pelgrimstocht naar een heilige
plaats afleggen (zoals Reinaert op het eind zegt te
gaan doen), of veel geld geven aan de kerk. In de
Reinaert belooft de pastoor zo´n aflaat aan diegene
die zijn vrouw Julocke redt uit de rivier (niemand
was in die tijd nog op zwemles geweest), zie pagina
23. Geen wonder dat alle dorpelingen met haken
en touwen meteen de rivier in waadden om te
proberen Vrouwe Julocke te redden.
Omdat de katholieke kerk zoveel macht had wou
iedereen daar wel graag bij horen. Denk aan de
domme kapelaan Belijn. En aan de haas Cuwaert
die zich door Reinaert liet wijsmaken dat die hem
kapelaan kon maken (vanaf regel 135) en wie zou
dat niet willen?
Maar ook zonder priester te worden kon je toetreden
tot de kerk, door in een klooster te gaan.
Er waren aparte kloosters voor vrouwen (nonnen)
en mannen (monniken). Zo had Reinaert de wolf
Isengrijn overtuigd om monnik te worden, ´intreden´
in een klooster heette dat (vanaf regel 1483).
Je had als kloosterling weliswaar niet zoveel macht
als de pastoors, maar je stond wel dichter bij God
dan het gewone volk, en je hoefde geen honger
meer te lijden, want de kerk zorgde er wel voor dat
de gelovigen de kloosters voorzagen van alles wat ze
nodig hadden.