Reinaert de vos - Bulkboek

Over de Middeleeuwse
rechtspraak
In de tijd dat de Reinaert geschreven werd, was
een rechtszaak nog een tamelijk nieuw fenomeen.
Er wordt in het verhaal dan ook veel aandacht aan
besteed. De Hofdag, een dag waarop alle edelen
hun opwachting moesten maken bij de koning, was
al een eeuwenoud ritueel. Maar om die Hofdag te
koppelen aan een rechtszaak was nog nieuw.
Vóór die tijd, in de vroege Middeleeuwen, heerste
in West-Europa het ´vete-recht´. Als iemand jou
iets aandeed, mocht je die dader hetzelfde aandoen.
´Een oog voor een oog, een tand voor een tand´.
Letterlijk! En dat gold voor je hele familie, want
families waren je belangrijkste identiteit in de
Middeleeuwen, ook dat wordt in de Reinaert heel
duidelijk gemaakt.
Maar je kunt je voorstellen hoe dat gaat als iemand
jouw familielid iets aandoet, en jij dus een familielid
van de dader iets aandoet. En een familielid van
dát slachtoffer...
Vanaf de 12e eeuw werd dit vete-recht vervangen
door het ´procesrecht´, waarvoor steeds duidelijkere
regels werden opgesteld. Zo moest eerst bekeken
worden of een aanklacht wel gerechtvaardigd was.
In de Reinaert gebeurt dat aan het begin. De klacht
van het hondje Courtois bijvoorbeeld wordt
verworpen, omdat hij de worst die Reinaert van
hem stal, zelf ook gestolen had, en nog wel van
Tibeert die hem ook gestolen had!
Een tweede vereiste was dat het een recent misdrijf
moest zijn. Een misdrijf dat langer dan een jaar
geleden werd gepleegd kon niet berecht worden.
Begrijpelijk in een tijd waarin er geen ´beelddragers´
bestonden en bijna niemand kon lezen en
schrijven. Alles hing af van het geheugen van de
slachtoffers en getuigen. De aanklacht dat Reinaert
lang geleden de kinderen van Isengrijn had ´blindgepist´
zou best om die reden niet serieus genomen
kunnen worden.
Bovendien moest er bewijs zijn. De wonden in de
keel van Cuwaert zijn zo´n bewijs. Maar van de
verkrachting van de wolvin Hersinth was natuurlijk
geen hard bewijs.
De klacht van Cantecleer voldoet wel aan alle
voorwaarden. Dit misdrijf, het doden van de kip
Coppe, is net gebeurd, en het bewijs, het lijk van
Coppe, wordt binnengedragen.
Ook zonder dat de verdachte, Reinaert, zelf aanwezig
is, kan er nu besloten worden om tot een
rechtszaak over te gaan. Maar die rechtszaak zelf
kan alleen plaatsvinden in aanwezigheid van die
verdachte. Iemand veroordelen die niet zelf aanwezig
is, ´bij verstek´ heet dat tegenwoordig, mocht
toen niet. Daarom wordt eerst Bruun, en daarna
Tibeert, en tenslotte Grimbeert er op uit gestuurd
om Reinaert naar de rechtbank te brengen.
Een ´vrij man´ als Reinaert, die geen lijfeigene was,
had het recht om drie keer ´gedaagd´ te worden.
Pas daarna mocht hij met geweld gehaald worden.
Tenslotte moest de aanklacht door de aanklager
tijdens de rechtszaak, in de aanwezigheid van de
verdachte, hardop uitgesproken worden, anders
kon de verdachte niet worden veroordeeld. Dus, als
Reinaert intussen ook nog Cantecleer zelf en de rest
van zijn familie had opgegeten, had hij niet veroordeeld
kunnen worden voor het doden van Coppe!
Een ander nieuw vereiste was dat de rechter (in dit
geval koning Nobel) onpartijdig moest zijn. Maar
dat was hij natuurlijk niet. In zijn ´biecht´ (vanaf
regel 1473) maakt Reinaert duidelijk dat de koning
zelf ook nog wat met hem te verhapstukken had.
Behalve een briljant verhaal, een satire op de
samenleving, en alles wat ´Van den vos Reynaerde´
verder nog is, was het dus ook een uitleg naar het
publiek van dit nog nieuwe rechtssysteem.
5