Oorlog en - t Groentje
Oorlog en - t Groentje
Oorlog en - t Groentje
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
2 mei 2012<br />
Piet de Springer, verzetsheld in Langbroek<br />
LANGBROEK - Aanstaande<br />
vrijdag is het weer 4 mei. Dan<br />
zal, zoals ieder jaar, om 20.00<br />
uur heel Nederland ev<strong>en</strong> stilstaan<br />
bij de oorlogsslachtoffers<br />
<strong>en</strong> de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die hun lev<strong>en</strong><br />
hebb<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong> voor de vrijheid<br />
van ons land. Zo ook in<br />
Langbroek, bij het monum<strong>en</strong>t<br />
op de N.H. begraafplaats aan<br />
de Brink. Dit monum<strong>en</strong>t herinnert<br />
de inwoners aan de op 30<br />
december 1944 omgekom<strong>en</strong><br />
verzetsstrijder Jan de Bloois,<br />
alias Piet de Springer. Maar<br />
ook bij de jonger<strong>en</strong> blijft de<br />
herinnering aan Piet de Springer<br />
lev<strong>en</strong>d. De op<strong>en</strong>bare basisschool<br />
kreeg zijn naam, de Piet<br />
de Springerschool. Zijn familie<br />
is nog steeds betrokk<strong>en</strong> bij de<br />
school. Ze br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> regelmatig<br />
e<strong>en</strong> bezoek aan de school <strong>en</strong> ze<br />
zijn er bij als op 4 mei de gevall<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
van de Tweede Wereldoorlog<br />
word<strong>en</strong> herdacht.<br />
Jonge boer uit het Westland<br />
Jan de Bloois wordt gebor<strong>en</strong> in<br />
Maasland op 23 oktober 1916. Hij<br />
is de zoon van e<strong>en</strong> verkoopman<br />
<strong>en</strong> na de lagere school volgde hij<br />
e<strong>en</strong> land- <strong>en</strong> tuinbouwcursus. Het<br />
was e<strong>en</strong> rustige jong<strong>en</strong>, die in 1939<br />
voor zichzelf werkt <strong>en</strong> <strong>en</strong>kele koei<strong>en</strong>,<br />
vark<strong>en</strong>s <strong>en</strong> pluimvee houdt. Hij<br />
was zeer plichtsgetrouw <strong>en</strong> eerlijk.<br />
Om te help<strong>en</strong> ons land te bevrijd<strong>en</strong><br />
wilde hij naar Engeland <strong>en</strong> deed dit<br />
door op 29 september 1943 in e<strong>en</strong><br />
klein bootje de oversteek over de<br />
Noordzee te mak<strong>en</strong>. Deze poging<br />
mislukte <strong>en</strong> op 8 oktober volgde<br />
e<strong>en</strong> nieuwe poging. In Engeland<br />
aangekom<strong>en</strong> werd hij, met zijn<br />
medereizigers, ondervraagd door<br />
de Engelse geheime di<strong>en</strong>st. Zijn<br />
eerlijkheid maakte indruk. Zo vertelde<br />
hij: "Ik moet met e<strong>en</strong> meisje<br />
niets van do<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> tot die oorlog<br />
voorbij is, want ik kan wel e<strong>en</strong><br />
arm of be<strong>en</strong> verliez<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat is niet<br />
eerlijk. Eerst wil ik die moff<strong>en</strong> het<br />
land uitjag<strong>en</strong>." Na de oorlog vertelde<br />
Koningin Wilhelmina zijn ouders<br />
dat het zo verfriss<strong>en</strong>d was om<br />
met hem te prat<strong>en</strong>. Hij was eerlijk<br />
<strong>en</strong> zei wat hij vond.<br />
Geheim ag<strong>en</strong>t<br />
Jan de Bloois gaf zich op voor<br />
training als geheim ag<strong>en</strong>t. Ongeveer<br />
de helft van de cursist<strong>en</strong> viel af<br />
omdat zij niet de seinsnelheid van<br />
vijfti<strong>en</strong> tot twintig lettergrep<strong>en</strong> per<br />
minuut haald<strong>en</strong>. In de nacht van 7<br />
Dod<strong>en</strong>herd<strong>en</strong>king Fort Rhijnauw<strong>en</strong><br />
BUNNIK - De Stichting Herd<strong>en</strong>kingsmonum<strong>en</strong>t<br />
Fort Rhijnauw<strong>en</strong> organiseert op vrijdag 4 mei de<br />
jaarlijkse dod<strong>en</strong>herd<strong>en</strong>king.<br />
Het is 67 jaar geled<strong>en</strong> dat Nederland werd bevrijd<br />
na e<strong>en</strong> bezetting van vijf jaar. Vel<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> die bevrijding<br />
niet meer mog<strong>en</strong> belev<strong>en</strong>, omdat zij op <strong>en</strong>igerlei<br />
wijze slachteroffer war<strong>en</strong> geword<strong>en</strong> van oorlogsgeweld<br />
of van de bittere omstandighed<strong>en</strong> gedur<strong>en</strong>de de<br />
Tweede Wereldoorlog.<br />
Het is e<strong>en</strong> goede traditie all<strong>en</strong>, die hun lev<strong>en</strong> gav<strong>en</strong><br />
voor vrede <strong>en</strong> veiligheid, te herd<strong>en</strong>k<strong>en</strong> aan de vooravond<br />
van Bevrijdingsdag. In de geme<strong>en</strong>te Bunnik<br />
vindt de herd<strong>en</strong>king plaats op het Fort bij Rhijnauw<strong>en</strong>,<br />
waar tijd<strong>en</strong>s de Tweede Wereldoorlog door de bezetter<br />
meer dan 50 Belgische <strong>en</strong> Nederlandse verzetsm<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />
werd<strong>en</strong> gefusilleerd.<br />
Tijd<strong>en</strong>s de herd<strong>en</strong>king op 4 mei zal de herd<strong>en</strong>kingsrede<br />
word<strong>en</strong> uitgesprok<strong>en</strong> door burgemeester Ost<strong>en</strong>dorp.<br />
De muziek wordt verzorgd door Vocaal Ensemble<br />
Cantecleer <strong>en</strong> Muziekver<strong>en</strong>iging Constantia. De<br />
Herd<strong>en</strong>king<br />
SCHALKWIJK - De Dod<strong>en</strong>herd<strong>en</strong>king<br />
in Schalkwijk start<br />
op 4 mei om 19.30 uur bij het<br />
Monum<strong>en</strong>t in Schalkwijk. Het<br />
thema van dit jaar is: 'Vrijheid<br />
geef je door'.<br />
Alias Camara is gevlucht uit Guinee<br />
Conakry <strong>en</strong> hij zal, sam<strong>en</strong> met<br />
Jacqueline van Rooij<strong>en</strong>, toelicht<strong>en</strong><br />
wat het betek<strong>en</strong>t om te moet<strong>en</strong><br />
vlucht<strong>en</strong> uit je geboortedorp. Nam<strong>en</strong>s<br />
de geme<strong>en</strong>te zal Loco-burgemeester<br />
H. Geerdes sprek<strong>en</strong> <strong>en</strong> ook<br />
de leerling<strong>en</strong> van de basisschool<br />
Sint Michiel zull<strong>en</strong> stil staan bij het<br />
thema. Muzikale ondersteuning zal<br />
word<strong>en</strong> verzorgd door Fanfare Sint<br />
Caecilia. De bije<strong>en</strong>komst wordt om<br />
circa 20.15 uur afgeslot<strong>en</strong> met de<br />
kranslegging <strong>en</strong> e<strong>en</strong> bloem<strong>en</strong>hulde.<br />
Aansluit<strong>en</strong>d wordt e<strong>en</strong> ieder<br />
uitg<strong>en</strong>odigd nog e<strong>en</strong> kop koffie te<br />
kom<strong>en</strong> drink<strong>en</strong> in het Lucashuis in<br />
Schalkwijk.<br />
op 8 mei 1944 wordt Jan de Bloois,<br />
oftewel Piet de Springer gedropt<br />
bij Rijsberg<strong>en</strong> met als opdracht te<br />
werk<strong>en</strong> als codist <strong>en</strong> verbindingsman<br />
bij de RVV. In september 1944<br />
komt Piet terecht in Langbroek <strong>en</strong><br />
komt bij de boerderij van Swaluw<strong>en</strong>burg<br />
aan de Langbroekerdijk<br />
totdat daar inkwartiering komt <strong>en</strong><br />
Piet vertrekt naar Van Coot<strong>en</strong> aan<br />
de overzijde. Ook was hij veel bij<br />
Van Kleef.<br />
Piet de Springerschool<br />
Celeste, Maaike, Luan, Alyssa,<br />
Iris <strong>en</strong> Sodaba zitt<strong>en</strong> in groep 8 van<br />
de Piet de Springerschool. Ieder<br />
jaar is deze school of de School met<br />
de Bijbel aanwezig bij de dod<strong>en</strong>herd<strong>en</strong>king<br />
op de begraafplaats.<br />
Er wordt dan e<strong>en</strong> gedicht voorgelez<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> er word<strong>en</strong> bloem<strong>en</strong> gelegd<br />
bij het monum<strong>en</strong>t. De leerling<strong>en</strong><br />
van de schol<strong>en</strong> wet<strong>en</strong> dan<br />
ook goed wie Piet de Springer was.<br />
De meid<strong>en</strong> lat<strong>en</strong> e<strong>en</strong> foto zi<strong>en</strong> van<br />
de verzetsheld die in de hal van<br />
de school hangt. Enkele van deze<br />
bijna schoolverlaters zijn bij de dod<strong>en</strong>herd<strong>en</strong>king<br />
aanwezig geweest.<br />
Ze vond<strong>en</strong> het indrukwekk<strong>en</strong>d. Ze<br />
wet<strong>en</strong> te vertell<strong>en</strong> dat deze verzetsheld<br />
vanuit Engeland per vliegtuig<br />
naar Nederland is gekom<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
spion was. Dat was natuurlijk niet<br />
aan hem te zi<strong>en</strong>. Ook wet<strong>en</strong> ze te<br />
vertell<strong>en</strong> hoe Piet de Springer is omgekom<strong>en</strong>.<br />
Het was e<strong>en</strong> ongelukkig<br />
toeval. De bedoeling was om hem<br />
in zijn be<strong>en</strong> te schiet<strong>en</strong> to<strong>en</strong> hij op<br />
de vlucht sloeg, maar door de gladheid<br />
viel hij <strong>en</strong> zo werd hij dodelijk<br />
geraakt. Op school is het uitgebreid<br />
besprok<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s geschied<strong>en</strong>is<br />
<strong>en</strong> ook hebb<strong>en</strong> ze er e<strong>en</strong> werkstuk<br />
over gemaakt. Dat na zoveel<br />
jar<strong>en</strong> de oorlog nog steeds wordt<br />
herdacht, dat vind<strong>en</strong> ze eig<strong>en</strong>lijk<br />
wel goed. Ook nu zie je regelmatig<br />
op televisie beeld<strong>en</strong> van oorlogsgebied<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> ze zijn het erover<br />
e<strong>en</strong>s dat dit hier nooit meer mag<br />
gebeur<strong>en</strong>. De beeld<strong>en</strong> van Syrië <strong>en</strong><br />
Afghanistan zijn afschrikwekk<strong>en</strong>d.<br />
Gelukkig zijn er goede afsprak<strong>en</strong><br />
Nationale volkslieder<strong>en</strong> word<strong>en</strong> vocaal begeleid door<br />
de heer Heins Willems<strong>en</strong>.<br />
Het programma op 4 mei:<br />
19.00 uur Opstell<strong>en</strong> voor het poortgebouw bij de<br />
Stayokay, Rhijnauw<strong>en</strong>selaan 14, Bunnik.<br />
19.25 uur Aanvang stille tocht naar het Terreplein<br />
op het Fort bij Rhijnauw<strong>en</strong>.<br />
19.50 uur Woord van welkom, gevolgd door de herd<strong>en</strong>kingsrede.<br />
19.57 uur Voorlez<strong>en</strong> van de nam<strong>en</strong> van de gefusilleerd<strong>en</strong>.<br />
20.00 uur Signaal Geeft Acht, gevolgd door twee<br />
minut<strong>en</strong> stilte.<br />
20.02 uur Signaal Last Post, gevolgd door het hijs<strong>en</strong><br />
van de Belgische <strong>en</strong> Nederlandse vlagg<strong>en</strong> <strong>en</strong> het zing<strong>en</strong><br />
van de volkslieder<strong>en</strong>.<br />
20.08 uur Legg<strong>en</strong> van de krans<strong>en</strong> <strong>en</strong> bloem<strong>en</strong>.<br />
20.15 uur Defilé langs de ged<strong>en</strong>kst<strong>en</strong><strong>en</strong> van het monum<strong>en</strong>t.<br />
Iedere<strong>en</strong> is van harte welkom.<br />
Dod<strong>en</strong>herd<strong>en</strong>king 4 mei<br />
Schalkwijk WIJK BIJ DUURSTEDE - Het Comité Herd<strong>en</strong>king 4 mei Wijk bij Duur-<br />
stede organiseert ook dit jaar de jaarlijkse dod<strong>en</strong>herd<strong>en</strong>king op 4 mei.<br />
Iedere<strong>en</strong> is van harte welkom!<br />
En wij blijv<strong>en</strong> ged<strong>en</strong>k<strong>en</strong> <strong>en</strong> herd<strong>en</strong>k<strong>en</strong>,<br />
want in het verled<strong>en</strong> ligt de toekomst<br />
Het programma ziet er als volgt uit:<br />
17.30 uur Ontvangst met koffie <strong>en</strong> thee in het geme<strong>en</strong>tehuis.<br />
Verzamel<strong>en</strong> voor de Stille Tocht op het plein voor het geme<strong>en</strong>tehuis.<br />
17.45 uuur 'Brecht aan de Keuk<strong>en</strong>tafel' door Stichting De Inrichting in<br />
de raadzaal van het geme<strong>en</strong>tehuis.<br />
18.15 uur Start Stille Tocht. Via de Ste<strong>en</strong>straat <strong>en</strong> de Singel naar<br />
de Grote Kerk op de Markt.<br />
19.00 uur Aanvang Herd<strong>en</strong>kingsbije<strong>en</strong>komst:<br />
Welkomstwoord door Jaco Rus, voorzitter Comité Herd<strong>en</strong>king 4 mei<br />
'Gedacht<strong>en</strong> over herd<strong>en</strong>king <strong>en</strong> vrede' door Guus Swill<strong>en</strong>s<br />
Gedicht<strong>en</strong> door leerling<strong>en</strong> basisonderwijs<br />
Slotwoord door Jaco Rus.<br />
Muziek tuss<strong>en</strong>door wordt verzorgd door 'Cantique'<br />
20.00 uur Twee minut<strong>en</strong> stilte<br />
Zing<strong>en</strong> van het Wilhelmus<br />
Krans- <strong>en</strong> bloemlegging.<br />
20.15 uur Einde van de plechtighed<strong>en</strong>.<br />
Voor meer informatie kunt u contact opnem<strong>en</strong> met Jaco Rus, voorzitter<br />
Comité Herd<strong>en</strong>king 4 mei, tel. 0343-561867, e-mail: jaco@ruscoth<strong>en</strong>.nl.<br />
Celeste, Maaike, Luan, Alyssa, Iris <strong>en</strong> Sodaba bij de foto van Piet de Springer.<br />
Foto: Ali van Vemde<br />
gemaakt met andere Europese land<strong>en</strong>,<br />
zodat dit hier niet meer kan.<br />
Van verhal<strong>en</strong> van opa's <strong>en</strong> oma's<br />
wet<strong>en</strong> ze dat het ge<strong>en</strong> leuke tijd<br />
is geweest. De ouders van Sodaba<br />
kom<strong>en</strong> uit Afghanistan <strong>en</strong> er zijn<br />
kinder<strong>en</strong> uit oorlogsgebied<strong>en</strong> in<br />
de klas, het onderwerp leeft nog<br />
steeds. Wat Piet de Springer heeft<br />
gedaan voor zijn vaderland, daar<br />
hebb<strong>en</strong> ze respect voor. Zonder<br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> als hij zoud<strong>en</strong> wij nu niet<br />
in vrijheid kunn<strong>en</strong> lev<strong>en</strong>.<br />
Inval bij de kapper<br />
E<strong>en</strong> van de tak<strong>en</strong> van Piet de<br />
Springer was de hulp aan pilot<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> h<strong>en</strong> te help<strong>en</strong> van bezet naar<br />
bevrijd gebied te kom<strong>en</strong>. Zo bracht<br />
hij Engels<strong>en</strong> naar Langbroek <strong>en</strong><br />
vandaar naar de Rijn waar ze per<br />
boot werd<strong>en</strong> overgezet naar Maurik<br />
<strong>en</strong> de taak werd overg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
Op 30 december 1944 onderzoek<strong>en</strong><br />
twee Duitse militair<strong>en</strong> het huis van<br />
kapper De Jong, nadat ze hadd<strong>en</strong><br />
geprobeerd er sigarett<strong>en</strong> te kop<strong>en</strong>.<br />
Die middag, nadat Piet de Springer<br />
ODIJK - '1944 - Onze evacuatie'<br />
is de titel van het boekje<br />
dat Odijk<strong>en</strong>aar H<strong>en</strong>ny van Ommer<strong>en</strong><br />
onlangs heeft sam<strong>en</strong>gesteld.<br />
Het boekje verhaalt van<br />
de trektocht in 1944 van het gezin<br />
Van Ommer<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> compact<br />
verhaal over het verlat<strong>en</strong> van<br />
je woning vanwege gevaar <strong>en</strong><br />
hongersnood <strong>en</strong> de zwerftocht<br />
als vluchteling in eig<strong>en</strong> land.<br />
Van Ommer<strong>en</strong> vertelt: "Het<br />
boekje gaat over het gedwong<strong>en</strong><br />
vertrek uit onze woning vanwege<br />
oorlogsgevaar <strong>en</strong> gebrek aan lev<strong>en</strong>smiddel<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> brandstof. We<br />
voeld<strong>en</strong> ons echt vluchteling<strong>en</strong> in<br />
eig<strong>en</strong> land. Onze tocht vol ontbering<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> hongersnood begon in<br />
Arnhem <strong>en</strong> voerde ons via Velp <strong>en</strong><br />
Zeist (twee adress<strong>en</strong>) naar Heeg<br />
(Friesland). Daarna kwam natuur-<br />
18<br />
<strong>Oorlog</strong> <strong>en</strong><br />
nog twee Engels<strong>en</strong> naar Maurik<br />
had gebracht, komt hij nietsvermoed<strong>en</strong>d<br />
de kapperszaak binn<strong>en</strong>.<br />
Zijn Ausweis vind<strong>en</strong> ze verdacht <strong>en</strong><br />
hij moet blijv<strong>en</strong>. In de buis onder<br />
het zadel van zijn fiets zat<strong>en</strong> belangrijke<br />
telegramm<strong>en</strong> <strong>en</strong> hij wilde<br />
niet dat de Duitsers hem te pakk<strong>en</strong><br />
zoud<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> omdat hij niemand<br />
wilde verrad<strong>en</strong>. Als hij zijn<br />
kans ziet, r<strong>en</strong>t hij door de voordeur<br />
<strong>en</strong> springt op zijn fiets. Door de<br />
sneeuw was het spiegelglad <strong>en</strong> hij<br />
glijdt uit. E<strong>en</strong> Duitser schiet op zijn<br />
b<strong>en</strong><strong>en</strong> maar door de val kwam de<br />
kogel in zijn rug <strong>en</strong> dwars door zijn<br />
borst he<strong>en</strong>. Hij was op slag dood.<br />
De verstopte telegramm<strong>en</strong> in de<br />
fiets word<strong>en</strong> niet gevond<strong>en</strong>. De ouders<br />
van Piet de Springer begrep<strong>en</strong><br />
niet dat hun zoon na de bevrijding<br />
niet thuis kwam. In Langbroek wist<br />
niemand zijn echte naam, dus kon<br />
m<strong>en</strong> zijn familie ge<strong>en</strong> bericht stur<strong>en</strong>.<br />
Aan de hand van foto's werd<br />
hij herk<strong>en</strong>d <strong>en</strong> pas eind mei hoord<strong>en</strong><br />
zijn ouders dat hij was omgekom<strong>en</strong>.<br />
(AvV)<br />
Odijk<strong>en</strong>aar schrijft alsnog<br />
over eig<strong>en</strong><br />
oorlogsherinnering<strong>en</strong><br />
lijk nog de terugkeer naar onze<br />
woonplaats met de ervaring<strong>en</strong> van<br />
direct na deze moeilijke periode.<br />
Het boekje beslaat maar e<strong>en</strong> klein,<br />
maar voor ons zeer ingrijp<strong>en</strong>d, deel<br />
van de Tweede Wereldoorlog. Hopelijk<br />
geeft het de grote waarde<br />
weer van vrijheid <strong>en</strong> welvaart."<br />
Van Ommer<strong>en</strong>, die inmiddels al<br />
weer 37 jaar in de geme<strong>en</strong>te Bunnik<br />
woont, wil met het boekje<br />
vooral zijn kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> familie kort<br />
vertell<strong>en</strong> wat er gebeurd is.<br />
Het boekje: '1944 - Onze evacuatie'<br />
is geheel in eig<strong>en</strong> beheer<br />
uitgegev<strong>en</strong>. Voor ev<strong>en</strong>tuele belangstell<strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />
is het voor 10 euro<br />
verkrijgbaar bij H<strong>en</strong>ny J. van Ommer<strong>en</strong>.<br />
Zeisterweg 36 C 3984NL<br />
Odijk. (MD)
Vrijheid...<br />
BUNNIK - De verhal<strong>en</strong> over<br />
onderduikers in de Tweede Wereldoorlog<br />
sprek<strong>en</strong> vaak erg<br />
tot de verbeelding <strong>en</strong> zijn veel<br />
gebruikt als basis voor films<br />
<strong>en</strong> boek<strong>en</strong>. Willemijn Blitterswijk<br />
(85) uit Bunnik zat er als<br />
ti<strong>en</strong>ermeisje midd<strong>en</strong>in. Veel<br />
boerderij<strong>en</strong> in Bunnik war<strong>en</strong><br />
onderduikadres. De familie<br />
Blitterswijk woonde in die tijd<br />
op boerderij de Niënhof aan de<br />
Grotelaan net buit<strong>en</strong> Bunnik.<br />
Vader was fanatiek anti-Duits<br />
<strong>en</strong> heeft heel wat onderduikers,<br />
evacués <strong>en</strong> ontsnapte gevang<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> veilig he<strong>en</strong>kom<strong>en</strong> gebod<strong>en</strong>.<br />
De eerste onderduikers war<strong>en</strong><br />
uiteraard de eig<strong>en</strong> zoons. Willemijn<br />
Blitterswijk had zes broers.<br />
"Mijn broers werd<strong>en</strong> opgeroep<strong>en</strong><br />
om te gaan werk<strong>en</strong> in Duitsland.<br />
Dat hadd<strong>en</strong> de moff<strong>en</strong> beslot<strong>en</strong>.<br />
Dat liet mijn vader niet toe." In<br />
1943 werd broer Marius 18 <strong>en</strong> hij<br />
werd dus opgeroep<strong>en</strong> voor de 'arbeidsdi<strong>en</strong>st'.<br />
"Hij heeft e<strong>en</strong> jaar in<br />
Culemborg gezet<strong>en</strong> bij bek<strong>en</strong>d<strong>en</strong>.<br />
In dezelfde periode zat e<strong>en</strong> zoon<br />
van e<strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis van mijn vader bij<br />
ons. In hun eig<strong>en</strong> omgeving zoud<strong>en</strong><br />
ze herk<strong>en</strong>d word<strong>en</strong> <strong>en</strong> wellicht<br />
verrad<strong>en</strong>. Nu zat<strong>en</strong> ze beid<strong>en</strong><br />
in e<strong>en</strong> vreemde omgeving. Dat was<br />
veiliger."<br />
Uit de trein gesprong<strong>en</strong><br />
Zo hielp<strong>en</strong> de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> elkaar.<br />
Maar ook vreemd<strong>en</strong> kreg<strong>en</strong> onderdak<br />
<strong>en</strong> et<strong>en</strong> op de Niënhof. "Ik<br />
kan me nog herinner<strong>en</strong> dat er soms<br />
groepjes jonger<strong>en</strong> aan kwam<strong>en</strong> lop<strong>en</strong>.<br />
Sommig<strong>en</strong> war<strong>en</strong> van de trein<br />
gesprong<strong>en</strong> in Bunnik, ander<strong>en</strong><br />
war<strong>en</strong> te voet gevlucht uit Duitsland.<br />
Ook zij kreg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> plekje bij<br />
ons." Het lukte niet altijd om de<br />
ontsnapte gevang<strong>en</strong><strong>en</strong> uit hand<strong>en</strong><br />
van de Duitsers te houd<strong>en</strong>. "Zes<br />
stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> uit Rotterdam kwam<strong>en</strong><br />
aanlop<strong>en</strong> vanuit Zeist. Ik fietste<br />
vlak daarvoor vanuit Zeist naar huis<br />
- als 17-jarig meisje kon ik dat veilig<br />
do<strong>en</strong> - <strong>en</strong> ik zag Duitsers in het bos<br />
ligg<strong>en</strong>."<br />
E<strong>en</strong>maal thuis waarschuwde<br />
Willemijn mete<strong>en</strong> de stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong>.<br />
"Ze verstopt<strong>en</strong> zich op de hooizolder<br />
van het koetshuis. Helaas<br />
zag<strong>en</strong> die moff<strong>en</strong> de fiets van e<strong>en</strong><br />
van die jong<strong>en</strong>s staan <strong>en</strong> ze rok<strong>en</strong><br />
onraad. Mijn vader zei nog dat het<br />
zijn fiets was <strong>en</strong> om dat te bewijz<strong>en</strong><br />
moest hij er e<strong>en</strong> rondje op fiets<strong>en</strong><br />
van die Duitsers. Dat deed hij."<br />
Toch war<strong>en</strong> de Duitsers niet overtuigd.<br />
"Ik zie het nog voor me, één<br />
voor één werd<strong>en</strong> die Rotterdamse<br />
stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> letterlijk van de zolder<br />
gegooid. Gelukkig was mijn zus<br />
zo slim geweest om hun adres op<br />
te schrijv<strong>en</strong>, zodat we hun ouders<br />
kond<strong>en</strong> inlicht<strong>en</strong>."<br />
2 mei 2012<br />
Niënhof als onderduikadres<br />
"Eén voor één wer-<br />
d<strong>en</strong> die Rotterdamse<br />
stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van de zolder<br />
gegooid."<br />
Tor<strong>en</strong>wachters…<br />
BUNNIK - Bunnikers hield<strong>en</strong><br />
tijd<strong>en</strong>s de Tweede Wereldoorlog<br />
's nachts 'tor<strong>en</strong>wacht' op de tor<strong>en</strong><br />
van de RK Barbarakerk, om<br />
hun dorp op tijd te kunn<strong>en</strong> alarmer<strong>en</strong><br />
bij mogelijk neerstort<strong>en</strong>de<br />
vliegtuig<strong>en</strong> <strong>en</strong> bomm<strong>en</strong> die<br />
werd<strong>en</strong> afgeworp<strong>en</strong>. Dit blijkt<br />
uit docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> uit het streekarchief<br />
in Wijk bij Duurstede <strong>en</strong><br />
uit verhal<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die tijd<strong>en</strong>s<br />
de oorlogsperiode in Bunnik<br />
woond<strong>en</strong>.<br />
Idee achter de Tor<strong>en</strong>wacht was<br />
de geme<strong>en</strong>te goed te kunn<strong>en</strong> overzi<strong>en</strong>,<br />
zodat onraad direct gemeld<br />
kon word<strong>en</strong> <strong>en</strong> er hulp gebod<strong>en</strong><br />
kon word<strong>en</strong>. Zo was het 'bij hoorbaar<br />
motorgeronk van vliegtuig<strong>en</strong><br />
noodig, terstond naar buit<strong>en</strong><br />
te gaan'. Ook moest één van de<br />
wachthebb<strong>en</strong>de person<strong>en</strong> om de<br />
vijf minut<strong>en</strong> naar buit<strong>en</strong> gaan om<br />
de geme<strong>en</strong>te te overzi<strong>en</strong>. Het zicht<br />
was over het algeme<strong>en</strong> zo'n vijf<br />
kilometer. Daarbij werd gebruik<br />
gemaakt van e<strong>en</strong> 'zoekinstrum<strong>en</strong>t<br />
met vizier'.<br />
'De wacht heeft uitsluit<strong>en</strong>d t<strong>en</strong><br />
doel, om ingeval er vliegtuig<strong>en</strong><br />
neerstort<strong>en</strong> of bomm<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
afgeworp<strong>en</strong>, dit aan het Hoofd van<br />
d<strong>en</strong> Luchtbeschermingsdi<strong>en</strong>st te<br />
meld<strong>en</strong>. De di<strong>en</strong>st kan dan direct<br />
de noodige maatregel<strong>en</strong> nem<strong>en</strong><br />
om hulp te verle<strong>en</strong><strong>en</strong>', zo schreef<br />
burgemeester A. Nijland.<br />
In de winter was de di<strong>en</strong>st van<br />
20.00 tot 7.00 uur; in de zomer van<br />
22.00 tot 7.00 uur. Tijd<strong>en</strong>s die ur<strong>en</strong><br />
war<strong>en</strong> er altijd twee person<strong>en</strong> op<br />
de tor<strong>en</strong>. Zo liep Adri (Adriaan)<br />
Mol<strong>en</strong>aar, in die oorlogsjar<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
zeer goede bek<strong>en</strong>de van Sinterklaas,<br />
PvdA-raadslid <strong>en</strong> woonachtig<br />
op de Gro<strong>en</strong>eweg, steevast sam<strong>en</strong><br />
met Piet de Winter, van de elektriciteitszaak<br />
op de Dorpsstraat, wacht.<br />
Anja Antheunis-Mol<strong>en</strong>aar, de teg<strong>en</strong>woordig<br />
in Nijmeg<strong>en</strong> won<strong>en</strong>de<br />
dochter van de in 1974 overled<strong>en</strong><br />
Adri Mol<strong>en</strong>aar, kan zich nog herinner<strong>en</strong><br />
dat haar vader in de oorlogsjar<strong>en</strong><br />
tor<strong>en</strong>wacht liep: "Er werd<br />
nauwelijks over gesprok<strong>en</strong>, maar ik<br />
weet nog wel dat het in de winter<br />
bov<strong>en</strong>op de tor<strong>en</strong> heel koud kon<br />
zijn. Ook weet ik nog dat hij vertelde<br />
dat ze hun behoeft<strong>en</strong> maar over<br />
de rand van de tor<strong>en</strong> ded<strong>en</strong>."<br />
Plicht<br />
Waarschijnlijk stond<strong>en</strong> niet alle<br />
Bunnikers te trappel<strong>en</strong> om Tor<strong>en</strong>wacht<br />
te zijn. Of nam<strong>en</strong> het misschi<strong>en</strong><br />
niet altijd ev<strong>en</strong> nauw. Burgemeester<br />
Nijland probeerde in e<strong>en</strong><br />
brief van 16 juli 1942 m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> te<br />
wijz<strong>en</strong> op het nut: "Mij is geblek<strong>en</strong>,<br />
dat bij de ingezet<strong>en</strong><strong>en</strong> nog niet<br />
voldo<strong>en</strong>de wordt ingezi<strong>en</strong>, het nut<br />
van de wacht op d<strong>en</strong> tor<strong>en</strong>. Lat<strong>en</strong><br />
de person<strong>en</strong>, die de wacht betrekk<strong>en</strong>,<br />
er toch van doordrong<strong>en</strong> zijn,<br />
dat zij daar staan voor de bescherming<br />
van het lev<strong>en</strong> <strong>en</strong> het goed van<br />
hun medeburgers.'<br />
Er werd str<strong>en</strong>g gecontroleerd<br />
<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die hun taak probeerd<strong>en</strong><br />
te ontlop<strong>en</strong>, werd<strong>en</strong> gestraft.<br />
Zo schreef Nijland e<strong>en</strong>s: "Bij controle<br />
van de wacht op de tor<strong>en</strong> is<br />
geblek<strong>en</strong>, dat twee wachtloopers<br />
te vroeg naar huis zijn gegaan. Het<br />
zal all<strong>en</strong> duidelijk zijn, dat hieruit<br />
spreekt e<strong>en</strong> groot gemis aan<br />
verantwoordelijkheidsbesef. De<br />
betreff<strong>en</strong>d<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> dan ook hun<br />
straf niet ontgaan. Ik wil nogmaals<br />
e<strong>en</strong> waarschuwing do<strong>en</strong> hoor<strong>en</strong>:<br />
hij die zich op e<strong>en</strong>igerlei wijze onttrekt<br />
aan zijn plicht in deze, zal onverbiddelijk<br />
word<strong>en</strong> gestraft."<br />
Boetes<br />
Toch lijk<strong>en</strong> deze str<strong>en</strong>ge woord<strong>en</strong><br />
niet het gew<strong>en</strong>ste resultaat<br />
op te lever<strong>en</strong>. Er werd<strong>en</strong> boetes<br />
ingevoerd. Op e<strong>en</strong> bek<strong>en</strong>dmaking<br />
schreef Nijland: 'Ik wil langs dez<strong>en</strong><br />
weg bek<strong>en</strong>dheid gev<strong>en</strong> aan het feit,<br />
dat ingevolge het veronachtzam<strong>en</strong><br />
van de plicht<strong>en</strong> met betrekking tot<br />
de tor<strong>en</strong>wacht, thans boet<strong>en</strong> van f<br />
50,-- <strong>en</strong> f 25,-- zijn opgelegd.'<br />
Of er werd gestraft met extra<br />
wacht. Zo schreeft Nijland op e<strong>en</strong><br />
andere bek<strong>en</strong>dmaking: "Door de<br />
controle, uitgeoef<strong>en</strong>d op de Tor<strong>en</strong>wacht,<br />
valt vast te stell<strong>en</strong>, dat nog<br />
niet de vereischte zorg daaraan<br />
wordt besteed. Zoo moest<strong>en</strong> in de<br />
laatste dag<strong>en</strong> weer bij vier wachters<br />
e<strong>en</strong> proces-verbaal word<strong>en</strong> opgemaakt.<br />
Deze zelfde dorpsg<strong>en</strong>oot<strong>en</strong><br />
moest<strong>en</strong> voor straf extra wacht<br />
do<strong>en</strong>. Vooral in tijd<strong>en</strong> als deze,<br />
moet de waarde van de Tor<strong>en</strong>wacht<br />
niet word<strong>en</strong> onderschat."<br />
Inwoners die echt niet in staat<br />
war<strong>en</strong> om als Tor<strong>en</strong>wacht te funger<strong>en</strong>,<br />
moest<strong>en</strong> e<strong>en</strong> schriftelijke verklaring<br />
van hun (huis)arts kunn<strong>en</strong><br />
overlegg<strong>en</strong>.<br />
Boerderij de Niënhof in Bunnik was in de oorlog voor vel<strong>en</strong> e<strong>en</strong> toevluchtsoord.<br />
Foto: Archief Willemijn Blitterswijk, 1985.<br />
Schuilkelder<br />
Die hooizolder was voor vele ander<strong>en</strong><br />
wel e<strong>en</strong> veilige hav<strong>en</strong>. "Ons<br />
eig<strong>en</strong> gezin bestond al uit elf person<strong>en</strong>,<br />
dus in huis was niet veel plaats<br />
meer. Op e<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong> mom<strong>en</strong>t<br />
hadd<strong>en</strong> we ook nog e<strong>en</strong> aantal<br />
evacués. Twee predikantsdochtertjes<br />
uit Zeeland, twee mann<strong>en</strong> uit<br />
Wag<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>, Cor van 13 uit Bunnik<br />
<strong>en</strong> e<strong>en</strong> neef uit Amsterdam."<br />
E<strong>en</strong> van de broers Blitterswijk<br />
was handig <strong>en</strong> bedacht e<strong>en</strong> manier<br />
om nog meer veiligheid te garander<strong>en</strong>.<br />
"Aleid bouwde e<strong>en</strong> schuilkelder<br />
in het bos achter de boer-<br />
Koud<br />
Bov<strong>en</strong>op de tor<strong>en</strong> kon het flink<br />
koud zijn. Op 17 oktober 1941 verzocht<br />
waarnem<strong>en</strong>d burgemeester<br />
van Bunnik H.J. van de Vecht de<br />
Provinciale Utrechtsche Electriciteitsmaatschappij<br />
NV in Utrecht<br />
dan ook 'e<strong>en</strong> toewijzing te will<strong>en</strong><br />
verstrekk<strong>en</strong> voor het verbruik van<br />
electrische stroom voor verwarming<br />
op d<strong>en</strong> tor<strong>en</strong> van de R.K. Kerk, te<br />
Bunnik, waar de Uitkijkdi<strong>en</strong>st van<br />
de luchtbescherming regelmatig<br />
van 20.00 tot 6.00 uur wacht moet<br />
houd<strong>en</strong>. Het is niet mogelijk, de<br />
wachtruimte op andere wijze dan<br />
electrisch te verwarm<strong>en</strong>.'<br />
Granaat<br />
Het is niet bek<strong>en</strong>d of <strong>en</strong> hoeveel<br />
nut de Tor<strong>en</strong>wacht daadwerkelijk<br />
heeft gehad. In het streekarchief<br />
bevindt zich één rapport van de geme<strong>en</strong>tepolitie,<br />
waaruit het functioner<strong>en</strong><br />
van de tor<strong>en</strong>wacht blijkt. E<strong>en</strong><br />
geme<strong>en</strong>teveldwachter meldt daarin<br />
op 3 oktober 1942 dat hem 'op d<strong>en</strong><br />
derij. Onder de conifer<strong>en</strong> groef hij<br />
e<strong>en</strong> groot gat met e<strong>en</strong> achteruitgang<br />
voor geval van nood. Zodra<br />
er onraad gerok<strong>en</strong> werd, krop<strong>en</strong><br />
de jong<strong>en</strong>s daarin. Ik b<strong>en</strong> er vaak<br />
geweest om et<strong>en</strong> te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Ze lag<strong>en</strong><br />
op stro <strong>en</strong> je kon er niet staan.<br />
Na de oorlog wilde de boswachter<br />
de kelder helaas weg hebb<strong>en</strong>."<br />
Razzia à la Putt<strong>en</strong><br />
Eind '44 werd<strong>en</strong> drie broers opgeroep<strong>en</strong><br />
om de spoorlijn te herstell<strong>en</strong>.<br />
Blitterswijk: "Mijn vader<br />
weigerde natuurlijk. Het mooie<br />
was dat mijn broers mede verant-<br />
tweed<strong>en</strong> October 1942 omstreeks<br />
23 uur per telefoon door d<strong>en</strong> luchtbeschermingsdi<strong>en</strong>st<br />
(tor<strong>en</strong>wacht),<br />
alhier, werd medegedeeld, dat e<strong>en</strong><br />
granaat, vermoedelijk van het Duitsche<br />
afweergeschut, in de woning<br />
van Willem de Wit, veehouder, won<strong>en</strong>de<br />
alhier, Achterdijk no: 29, was<br />
terecht gekom<strong>en</strong>.' Hij vervolgde:<br />
'Nadat ik U onmiddellijk met dit<br />
bericht in k<strong>en</strong>nis had gesteld, heb<br />
ik mij derwaarts begev<strong>en</strong> <strong>en</strong> zag<br />
dat e<strong>en</strong> vermoedelijk-niet-ontplofte<br />
granaat (z.g. blindganger) door<br />
het dak van de woning van de Wit,<br />
voornoemd, was geslag<strong>en</strong>, teg<strong>en</strong><br />
de binn<strong>en</strong>zijde van d<strong>en</strong> voorgevel<br />
<strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s door de zolder in het<br />
woonvertrek <strong>en</strong> door d<strong>en</strong> vloer in<br />
d<strong>en</strong> grond was verdw<strong>en</strong><strong>en</strong>.' Persoonlijke<br />
ongelukk<strong>en</strong> ded<strong>en</strong> zich<br />
niet voor, omdat de bewoners zich<br />
in e<strong>en</strong> andere kamer bevond<strong>en</strong>. De<br />
bewoners zijn door de veldwachter<br />
ondergebracht bij buurman H.<br />
Peek. (MD)<br />
Ode aan de Tor<strong>en</strong>wacht<br />
De Tor<strong>en</strong>wacht<br />
Houdt iedr<strong>en</strong> nacht<br />
Getrouw de wacht.<br />
Bunnik slaapt<br />
De wachter waakt<br />
En vecht met Klaas Vaak.<br />
Na iedere minuut of vijf<br />
Zijn z'n be<strong>en</strong><strong>en</strong> aardig stijd,<br />
Dan staat hij op<br />
En bedekt z'n kop,<br />
(Want in het middernachtlijk uur<br />
Is het zoo hoog nog erg guur).<br />
Hij speurt dan buit<strong>en</strong> in het rond<br />
Of nerg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> vuurtje blonk<br />
Gemaakt door e<strong>en</strong> misdadige hand<br />
Of e<strong>en</strong> pres<strong>en</strong>t uit e<strong>en</strong> ander land.<br />
Zoo wacht hij over wel <strong>en</strong> wee<br />
En Bunniks burgers zijn tevrêe<br />
Eén ding nog voor ik hier besluit<br />
De sigar<strong>en</strong> zijn de mode uit,<br />
Maar kan nu niet, voor wat vertier<br />
De wacht gelaafd word<strong>en</strong> met bier??<br />
't Is toch voor de geme<strong>en</strong>schap, niet?<br />
Wees dan ook zoo karig niet.<br />
De wachter legt zijn schrijfwerk neer<br />
Van 't tur<strong>en</strong> do<strong>en</strong> z'n oog<strong>en</strong> zeer.<br />
De wachters<br />
Tor<strong>en</strong>kraai <strong>en</strong> Co<br />
Bron: Streekarchief<br />
19<br />
woordelijk war<strong>en</strong> voor het slop<strong>en</strong><br />
van de spoorweg. Ze zat<strong>en</strong> bij de<br />
ondergrondse <strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> bomm<strong>en</strong><br />
op de spoorlijn gelegd." De Duitsers<br />
blev<strong>en</strong> langskom<strong>en</strong> voor de broers,<br />
maar elke keer wist<strong>en</strong> de jong<strong>en</strong>s<br />
zich op tijd te verschuil<strong>en</strong>. "Op e<strong>en</strong><br />
gegev<strong>en</strong> mom<strong>en</strong>t zei die Duitser:<br />
'Als ze er morg<strong>en</strong> niet zijn, stek<strong>en</strong><br />
we de hele boel in de fik!' Achteraf<br />
heb ik gehoord dat mijn broer Kees<br />
van plan was om de Duitsers overhoop<br />
te schiet<strong>en</strong> als ze de boerderij<br />
echt in de fik zoud<strong>en</strong> stek<strong>en</strong>. Gelukkig<br />
is dat nooit gebeurd, want<br />
dan hadd<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> razzia zoals in<br />
Putt<strong>en</strong> gehad hier."<br />
Dat haar broers bij de ondergrondse<br />
zat<strong>en</strong>, maakte de oorlog<br />
voor het gezin nog spann<strong>en</strong>der.<br />
Twee broers, Kees <strong>en</strong> Aleid, zijn<br />
werkelijk opgepakt weg<strong>en</strong>s het<br />
verspreid<strong>en</strong> van illegale blaadjes<br />
<strong>en</strong> naar Utrecht gebracht. "Gelukkig<br />
was Aleid welbespraakt <strong>en</strong> wist<br />
hij de Duitsers ervan te overtuig<strong>en</strong><br />
dat hun bronn<strong>en</strong> vals war<strong>en</strong>. E<strong>en</strong><br />
week later war<strong>en</strong> ze weer thuis.<br />
Dat was de spann<strong>en</strong>dste week."<br />
Voor Willemijn war<strong>en</strong> de oorlogsjar<strong>en</strong><br />
spann<strong>en</strong>d, maar niet<br />
altijd in negatieve zin. "Het was<br />
heel interessant wat er allemaal<br />
gebeurde. Pas achteraf hoorde <strong>en</strong><br />
las ik van de vreselijke ding<strong>en</strong> die<br />
zich in de kamp<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> afgespeeld.<br />
Ik b<strong>en</strong> heel dankbaar dat al<br />
mijn broers het hebb<strong>en</strong> overleefd."<br />
(AC)<br />
Dod<strong>en</strong>herd<strong>en</strong>king bij<br />
monum<strong>en</strong>t vlieg<strong>en</strong>ier<br />
Beverweerd<br />
WERKHOVEN - Het wordt e<strong>en</strong><br />
mooie traditie, de 4 mei herd<strong>en</strong>king<br />
bij het monum<strong>en</strong>t van de in<br />
de Tweede Wereldoorlog getroff<strong>en</strong><br />
vlieg<strong>en</strong>ier Régis Charles Deleuze<br />
aan de Laan op landgoed<br />
Beverveerd. Op vrijdagavond 4 mei<br />
om 19:45 uur is het verzamel<strong>en</strong> bij<br />
de ingang van Kasteel Beverweerd.<br />
Rond de klok van 19:50 uur vertrekt<br />
vanaf het hek de Stille Tocht richting<br />
de ged<strong>en</strong>kste<strong>en</strong>. Ook dit jaar<br />
zal e<strong>en</strong> erewacht van de vrijwillige<br />
brandweer aanwezig zijn. Vlieg<strong>en</strong>d<br />
Museum Seppe zal na de 2 minut<strong>en</strong><br />
stilte e<strong>en</strong> eresaluut br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> door<br />
over het monum<strong>en</strong>t <strong>en</strong> de Laan te<br />
scher<strong>en</strong>. Na de 2 minut<strong>en</strong> stilte <strong>en</strong><br />
de volkslieder<strong>en</strong> is het mogelijk om<br />
bloem<strong>en</strong> bij de ged<strong>en</strong>kste<strong>en</strong> te legg<strong>en</strong>.<br />
(KJ)<br />
Dod<strong>en</strong>herd<strong>en</strong>king<br />
Langbroek<br />
LANGBROEK - Op de begraafplaats<br />
achter de Nederlands<br />
Hervormde Kerk aan de Brink<br />
zal op vrijdag 4 mei de jaarlijkse<br />
dod<strong>en</strong>herd<strong>en</strong>king plaatsvind<strong>en</strong>.<br />
Het programma is als<br />
volgt:<br />
19.40 uur Opstelling erehaag<br />
brandweer<br />
19.45 uur Ontvangst College <strong>en</strong><br />
g<strong>en</strong>odigd<strong>en</strong><br />
19.45 - 19.54 uur Luid<strong>en</strong><br />
kerkklokk<strong>en</strong><br />
19.54 - 19.57 uur Krans legg<strong>en</strong><br />
door Geme<strong>en</strong>te bestuur<br />
Bloemstuk legg<strong>en</strong> door<br />
4 mei comité<br />
Bloem<strong>en</strong> legg<strong>en</strong> door familie<br />
De Bloois<br />
Bloem<strong>en</strong> legg<strong>en</strong> door kinder<strong>en</strong><br />
van de schol<strong>en</strong><br />
19.57 - 19.58 uur Voordrag<strong>en</strong><br />
gedicht<br />
19.58 - 20.00 uur 'Last Post'<br />
20.00 - 20.02 uur Stilte<br />
20.02 - 20.07 uur<br />
Herd<strong>en</strong>kingswoord<br />
20.08 - 20.10 uur Zing<strong>en</strong> van<br />
het Wilhelmus<br />
20.10 uur Bloemstukk<strong>en</strong> legg<strong>en</strong><br />
door aanwezig<strong>en</strong>