this book

lAndscHAppen VAn VerbeeldinG
11 juni is de triënnale van start gegaan in Apeldoorn, de
eerste versie van een driejaarlijks festival over tuin- en
landschaparchitectuur. Gedurende 100 dagen worden op fascinerende
locaties tentoonstellingen, lezingen en debatten georganiseerd
over landschap. Het thema is ‘Herinnering en transformatie’.
een van de tentoonstellingen is landschappen van Verbeelding,
samengesteld door erik de Jong en michel lafaille, in paleis
het loo.
De tentoonstelling laat ontwerpen zien van landschapsarchitecten
uit de laatste 400 jaar. Hierin ligt de nadruk op de verbeelding
van de gedachtes achter het ontwerp. 40 ontwerpen worden in
chronologische volgorde aan de hand van teksten, foto’s,
kaarten, maquettes en tekeningen tentoongesteld. De ontwerpen,
zowel ideeën als gerealiseerde ontwerpen, komen zo in een
historisch perspectief te staan; oude handgetekende kaarten
en krijtschetsen worden gevolgd door computergegenereerde
beelden.
De ontwerpen op de tentoonstelling zijn een afspiegeling van de
tijd en de cultuur waarin ze gemaakt zijn. Samen vormen ze een
overzicht van de landschapscultuur; de veranderende opvattingen
over landschap en de verhouding tussen mens en landschap. De
verschuivingen in de idealen en motieven van de ontwerpers
worden mooi zichtbaar op de tentoonstelling.
Voor de inpoldering van het Beemstermeer werd in 1611 een
ontwerp gemaakt. De kaart laat een wiskundig uitgemeten ontwerp
zien en fungeert als een overdrager van informatie over de
exacte maten en toe te passen technieken. Met grote precisie
worden sloten en wegen in een geometrisch patroon getekend,
grotere vierkante kavels worden weer onderverdeeld in kleinere
vierkanten. Aan de randen ontmoeten het geometrische patroon
en de bestaande topografie van het meer elkaar, er is nagedacht
hoe om te gaan met het bestaande landschap. Het plan is een
voorstel voor een grote en complexe landschappelijke ingreep.
Het is fascinerend dat je door het precies uitgemeten voorstel
het gevoel krijgt dat de kennis, kunde en ook het vertrouwen
aanwezig zijn om deze ingreep tot een goed einde te brengen.
In de 18e eeuw worden ontwerptekeningen narratief en poëtisch,
onder invloed van de landschapsschilderkunst. Plannen worden
gepresenteerd in romantische perspectieven met slingerende
waterpartijen, bruggetjes en een paviljoen waarin mensen zich in
landschappelijke taferelen begeven. Landschapsarchitectuur was
als discipline verwant aan de schilderkunst, de poëzie en het
theater. Het parkontwerp is een kopie en een dramatisering van
het landschap buiten de stad. De tekening wijst de toeschouwer
aan waar het landschap is en hoe hij een rol speelt in de sfeer,
het verhaal en de beleving ervan.
In 1891 maakte Ebenezer Howard een wetenschappelijk betoog voor
de tuinstad in de vorm van een diagram. In een analyse worden
plus en minpunten van deze nieuwe nederzettingsvorm op een
magneetvorm geprojecteerd. Op sociaal wetenschappelijke basis
wordt propaganda gemaakt voor zijn visie, op hoe en waar mensen
zouden moeten wonen. De versimpeling in een logo of beeldmerk
was om zijn pleidooi kracht bij te zetten.
De complexiteit in vraagstukken over landschap neemt toe in het
einde van de 20e eeuw, nieuwe krachten en processen beïnvloeden
het ontwerp waardoor de context als het ware groter wordt. De
ontwerptekening moet helderheid verschaffen in de verhouding
tot deze context. Ontwerpen zijn geen paradijselijke geïsoleerde
plekken meer, maar alomvattende gelaagde concepten. De winnende
inzending voor de prijsvraag Parc de la Vilette van Bernard
Tschumi in 1982 neemt de toenemende complexiteit in de grote stad
als inspiratie en wil een nieuw inzicht geven over landschap in
de stad. Het plan is een nieuw type stadspark, met een enorm
stedelijk programma. De tekening is een abstracte ordening van
processen in rasters, driehoeken en cirkels. Drie autonoom
vormgegeven planlagen worden over elkaar heen geprojecteerd.
De ontwerptekening is een concept dat op abstracte wijze bijna
letterlijk vertaald wordt naar een ontwerp.