MARC VANRUNXT - depot voor het VTi

marc vanrunxt
snijdt door de ruimte en creëert een baken, licht wordt tactiel,
ruimte. Ordening: het werken met losse delen. Ook binnen één
spanningsboog bouwt Vanrunxt zijn voorstelling vaak met duidelijk
van elkaar gescheiden blokken. 3
Vier Korte Dansen blijft niet onopgemerkt. Bij de eerste voorstellingen
zitten recensenten Jan Baart en Robert Steijn die de
verdere carrière van Vanrunxt zullen coveren. Programmator Piet
Zeeman boekt de voorstelling voor Shaffy. Daaruit komt dominogewijs
een uitgebreide Nederlandse tournee voort. Zo krijgt de
hele Nederlandse pers Vier Korte Dansen te zien. Enerzijds noemt
men Vier Korte Dansen onvergelijkbaar, anderzijds vergelijkt men
het werk uitgebreid met expressionisme, butoh en de directheid
en rauwheid van de performancekunst.
Enkele critici gewagen van anti-dans 4 die alle wetten tart. Maar
juister is het om van meta-dans te spreken, omdat Vanrunxt zich
niet buiten of tegenover de dans wil plaatsen. 5 Hij positioneert
zich integendeel volop in het domein van de dans en houdt die
een spiegel voor, een tegenbeeld. Hij tart daarbij niet zozeer de
wetten en de conventies, maar veruitwendigt ze, verhevigt ze,
maakt ze extreem zichtbaar. Op de keper beschouwd druist dit in
tegen het courante beeld van de vroege jaren tachtig als een oase
van vrijheid en experiment, een klimaat waar ‘alles kan en niets
hoeft’. Vanrunxt ontmaskert die gepropageerde vrijheid als een
schijnvrijheid en ontbloot het impliciet fnuikende normenstelsel
dat werkzaam is. 6
Wanneer Vier Korte Dansen in België op de scène komt, zag het
stuk al vele Nederlandse podia. In België siert Vier Korte Dansen
de eerste festivalaffiche van De Beweeging, waardoor Kaaitheater
en Klapstuk over de streep gehaald worden om later Hyena te
(co)produceren. Maar al bij al blijven de speelkansen in België
gering en de reacties voorzichtig. De volgende productie, Poging
tot Beweging, gaat in wereldpremière op het Utrechtse Springdance
en kent eenzelfde lot: Nederlandse bijval, Belgische aarzeling.
Een tweespalt in de kritiek die de receptie van Marc Vanrunxt
blijft tekenen.
10 / kritisch theater lexicon - 12 - november 1997
geschiedenis van een lichaam
Poging tot Beweging:
beschavingen en andere eindigheidsverhalen
De titel verklapt meteen dat Poging tot Beweging vanuit dezelfde
patstelling vertrekt als Vier Korte Dansen. Doordat Marc Vanrunxt
ditmaal niet danst en zijn eigen (on)beweging transponeert op zes
in zwarte kokerjurken ingesnoerde dansers (een variant op de
windsels), wordt de onmacht onvermijdelijk formeler. Een ander
gevolg is dat het gegeven minder psychisch, dan wel existentiëler
overkomt. Toont Vier Korte Dansen een innerlijk conflict, dan
verschijnt in Poging tot Beweging het abstractere beeld van een
radeloze generatie die zich wil ontworstelen aan de oude orde,
maar nog niet goed weet welk alternatief te kiezen.
Poging tot Beweging is een tweeluik. Het eerste luik is zwart en
vertegenwoordigt de strakke orde met ‘gedwangbuisde’ dansers
die zich in een rij naar voren manoeuvreren. Op het voorste plan
krijgen ze een onbedaarlijke jeuk op de Sinfonie der Klagelieder
van Gorecki. Het is een voorafspiegeling van het tweede, witte
luik waar de dansers kronkelen als reptielen die hun schubben
afschuren. De uniformiteit is in het tweede deel helemaal verdwenen
en maakt plaats voor chaos. Wanneer op het einde de
dansers dan naakt in fel tegenlicht verschijnen, lijkt de nieuwe
mens te zijn opgestaan, en is de voorstelling afgelopen.
Het is een eenvoudige, dwingende structuur: orde en dan
chaos. Eerst is er de grens, de wet, het verbod, de repressie. Het
niet, het neen. Daarna volgt de ontgrenzing en wordt de totalitaire
terreur opgebroken in een disparate (hoewel nog steeds
strak gechoreografeerde) vormeloosheid. Hetzelfde procédé heeft
Jan Fabre in zijn latere choreografieën, zoals The Sound of One
Hand Clapping en Da’un altra faccia del tempo tot basisbeginsel
gemaakt. Maar waar Fabre in deze voorstellingen steeds terugkeert
naar de orde (orde-chaos-orde), is er bij Marc Vanrunxt
geen terugkeer maar voortgang (wat iets anders is dan vooruitgang).
Meer nog: bij Jan Fabre is iedere choreografie, ongeacht
de meerledigheid van zijn stukken, wezenlijk een synchroon
beeld, waarvan enkele aspecten in de tijd na elkaar geplaatst
worden. Zo zijn de chaotische middenluiken bij Jan Fabre als het
ware de microscopische uitvergrotingen van wat reeds in de
bedrieglijke schijn van de initiële orde school. De voorstellingen
van Marc Vanrunxt daarentegen hebben van meet af aan een
sequentiëler verloop. De chaos mag dan reeds via kleine erupties
11 / kritisch theater lexicon - 12 - november 1997