MARC VANRUNXT - depot voor het VTi

marc vanrunxt
naar beneden te storten, dan slaan in de tweede versie de dansers
radicaal terug. In een chiastische structuur alterneren terugtrekking
(doem) en verzet (utopie).
Symbolisme
In 1980 was in ons land de tentoonstelling ‘Fernand Khnopff
1858-1921’ te bezichtigen. Marc Vanrunxt zegt erg onder de
indruk geweest te zijn van dat werk. Van toen dateert een grote
belangstelling voor het symbolisme, de kunststroming die vanaf
de tweede helft van de negentiende eeuw opkwam en nadien ook
weer werd verguisd. Van die interesse is in Vier Korte Dansen en
Poging tot Beweging weinig te merken. Door de haast letterlijke
vertalingen van het psychische in het fysische, leunt het werk dichter
aan bij het rauwe expressionisme en de performance.
Maar vanaf Hyena wordt de symbolistische inspiratiebron
manifester. De intrede van attributen in het eerste deel van Hyena
markeert een bewuster spel met iconografische motieven uit het
historische symbolisme. Danseres Linda Swaab loopt rond met
een plastic zwaan, waaruit ze (kunst)sneeuw strooit, terwijl
Vanrunxt als een soort witte bruid opgebaard ligt tussen witte
lelies. Qua bewegingsmateriaal en energie herinnert dit deel nog
aan het vroegere werk: de bewegingen zijn hoekig, met een zelfde
soort neurotische gecrispeerdheid. In het tweede deel wordt de
beweging ronder, maar ook lethargischer. In het schijnsel van
aan- en uitgaand kunstlicht (als maanlicht waarvoor wolken
schuiven) ontvouwt zich een niemandsland, waar alles bevroren
is. Geen repressie of revolte, geen orde of chaos, alleen dit entropische
nulpunt, een bijna-dood.
Zwaan, lelies, sneeuw, maan, dood: het zijn zowat de bekende
topoi van het symbolisme. Ze zullen later verder aangevuld worden
met Vanrunxts belangstelling voor fatale en tragische vrouwen
als Salomé (in De dans van de zeven sluiers, in Sur Scène en
in O Lichaam bleek en schoon van zondigheid, in Kult-Star) en
een eigentijdse variant Dalida (in Kult-Star en Antilichaam). De
ontlening van motieven en de iconografische citaten in poses en
kleding 8 bepaalt de vormgeving, die gestileerder en later ook
gemaniëreerder wordt. De zo al exuberante stijl van het modedéfilé
laat Vanrunxt toe om deze elementen in Aï, een gedanst
modespektakel in opdracht van Springdance, in hun vormelijk-
14 / kritisch theater lexicon - 12 - november 1997
geschiedenis van een lichaam
heid ten top te drijven. Hier en ook in de video die hij in dezelfde
periode maakt voor de mimeafdeling van de Amsterdamse
theaterschool leeft hij zich erin uit, om er vervolgens in het latere
werk spaarzamer en bedachter mee om te springen. 9
Ingrijpender is echter de manier waarop het symbolisme de totstandkoming
van betekenis beïnvloedt. De haast tactiele letterlijkheid
van vorm en betekenis in de eerste werken (wat uiteraard
een meervoudige lezing niet uitsluit) verschuift naar meer raadselachtigheid
en mysterie. 10 Vanrunxt legt een levendige interesse
aan de dag voor getallensymboliek, voor de orde van de
Vrijmetselaars (zoals in Triomf in Dood, Moderne Compositie en
The Power of Love) en alchemie. De structuren worden complexer
en gelaagder, de bewegingen suggestiever. Toch schotelt
Vanrunxt de toeschouwer geen rebussen voor: de symbolen zijn
geen vraagstukken, met een oplossing in het verschiet voor de
handige puzzelaar. Nee, als het symbolische gehalte al iets signaleert
dan is het – geheel in de lijn van het symbolisme overigens –
dat de ‘dingen niet zijn wat ze lijken te zijn’. 11 Erachter ligt een
hinterland, een verborgen leven.
De critici hadden twee houdingen: of ze putten zich uit in interpretaties,
of ze stoorden zich mateloos aan de zwangere, verheven
symboliek, de ‘pseudo-diepzinnigheid’. 12 Robert Steijn voorspelde
in een essay naar aanleiding van Hyena dat Vanrunxts
aanleunen bij het symbolisme, wat Steijn een voorbijgestreefde
stroming noemt, hem wel eens parten zou kunnen spelen. 13 Dat
heeft het hem zeker ook gedaan. In het heersende smaakpatroon
van het dansveld is op dat moment amper plaats voor de tegenstem
die Vanrunxt laat horen. Kennelijk klinkt die tegenstem ook
te zwak om het patroon te kunnen keren.
Vanrunxts symbolisme is nochtans niet gratuit. Het kadert in
een ruimere artistieke verzetshouding tegen het realisme in de
kunst. Meer bepaald kant hij zich tegen de vulgariteit van het
‘dagelijkse’. En algemener: de vulgariteit van de onmiddellijke
betekenis, de hapklare esthetiek. Vanrunxt werpt dammen op
tegen die directheid, hij brouwt zijn eigen antidotum. De bestanddelen
daarvan zijn: schoonheid, verhevenheid, grootsheid, tragiek,
mystiek. De bereiding gebeurt volgens principes van transformatie,
esthetisering, stilering, ritualisering en ceremonialisering.
Hoe groter het onbegrip waarop zijn werk onthaald wordt,
hoe meer Marc Vanrunxt zich terugtrekt in een zorgvuldig opgetrokken
‘tegenwereld’. Al in zijn eerste werken wees Vanrunxt op
15 / kritisch theater lexicon - 12 - november 1997