hoofdstuk 2 - Gezondheidsraad

zo ja, wat die rol is. Overigens wijst de commissie er op dat de risicogetallen die
zijn gehanteerd bij de onderbouwing van stralingsbeschermingsmaatregelen zijn
afgeleid uit epidemiologisch onderzoek. Dat betekent dat een eventueel bystander
effect erin is verdisconteerd.
4.5.2 Adaptive response en hormese
Olivieri en collega’s beschreven in 1984 als eersten het fenomeen van adaptive
response. 59 Uit onderzoek met menselijke lymfocyten bleek dat een relatief lage
dosis straling (de initiërende dosis), voorafgaand aan een blootstelling van de
cellen aan een dosis die gebruikelijk is in de radiotherapie, leidde tot vermindering
van het aantal chromosoomafwijkingen. De mate van vermindering was
afhankelijk van het tijdstip en de omvang van de initiërende blootstelling. Later
onderzoek liet zien dat dit fenomeen ook bij andere effecten optreedt: vermindering
van het aantal micronuclei bij Chinese-hamstercellen 60 en vermindering van
mutatiefrequentie bij menselijke lymfocyten. 61 Ook bij experimenten met cellen
met een microbundel alfadeeltjes bleek het verschijnsel van adaptive response op
te treden; het effect was maximaal bij een initiërende dosis van 20 mGy en een
periode van zes uur tussen beide bestralingen. 62
Gliomen – primaire tumoren van het centrale zenuwstelsel (de hersenen en
het ruggemerg) – zijn lastig met straling te behandelen vanwege hun stralingsresistentie.
Mogelijk speelt adaptive response hierbij een rol. 63 Deze bevindingen
kunnen van belang zijn voor stralingsbehandeling van mensen met deze vorm
van kanker. Ook voor patiënten met blaaskanker zou verdere opheldering van het
adaptive response-verschijnsel van belang kunnen zijn. Door aanpassing van het
bestralingsregime zouden de cellen van gezond weefsel radioresistenter en de
tumorcellen stralingsgevoeliger zijn. 64
Met het begrip ‘hormese’ wordt bedoeld dat een lage dosis straling een positieve
werking kan hebben. 65 In de literatuur zijn verschillende soorten stimulerende
effecten van lage doses straling beschreven. Zo blijken sommige diersoorten langer
te leven na een blootstelling aan lage doses straling. Hoe dat komt is niet precies
bekend, maar mogelijk moet de oorzaak worden gezocht in een verhoogde
immuniteit van de bestraalde dieren. Ook groeien sommige planten sterker onder
de invloed van straling, waarbij wellicht groeifactoren een rol spelen. Ten slotte
is reeds lang geleden waargenomen dat het effect van een hoge dosis straling
(ongeveer 1 Gy) afneemt als niet al te lang tevoren een kleine dosis (10 mGy)
wordt toegediend. Dit effect wordt toegeschreven aan stimulatie van DNA-reparatiemechanismen.
66
48 Risico’s van blootstelling aan ioniserende straling