VAN DIVAN NAAR SCHOOL OVER HET EINDE VAN EEN ANALYSE

Inwit nr. 2/3, 2007, pp. 283-306
te zien – een blik zonder zicht. Deze act van de analyticus ensceneert de schize, de breuk,
tussen zien en blik. De analysant voelt zich gekwetst; tijdens de sessie zegt hij dan ook dat hij
het vreemde gevoel had een doorzichtig venster te zijn. De psychoanalyticus gaat verder met
'denarcisserende' akten, om zo de kwestie van het object, in dit geval dus de blik, aan de orde
te stellen. Het subject voelt zich 'achtervolgd', door een spiegel in de wachtkamer; het denkt
dat de psychoanalyticus daarachter patiënten staat te bespioneren. Dit leidt uiteindelijk tot een
acting out: hij haalt de veronderstelde doorkijkspiegel even van de muur, en vindt natuurlijk
slechts een gewone muur achter een gewone spiegel. Bron van opluchting én teleurstelling.
Wat leert deze acting out? Hij toont het scopische object van genot van het subject, langs de
kant van de psychoanalyticus. De spiegel heeft het samenvallen van zien en blik bij de Ander
voorgespiegeld, de illusie van opheffing van de schize tussen beiden. In de publieke scène
belichaamde zijn psychoanalyticus een lege blik, hij deed alsof hij niet zag. In de spiegelscène
verbergt zich integendeel een blik, maar dan verdubbeld met een voyeuristisch kijken. Hoe
dan ook, de blik die sedert altijd onder de rokken van de moeder huisde, passeert nu achter de
spiegel van de psychoanalyticus. Het 'overgenieten' als object-oorzaak 13 wordt nog altijd bij
de Ander ondergebracht, maar dit keer binnen de overdracht. Deze episode toont dat de
overdrachtsliefde niet alleen van de orde is van het 'als weten verondersteld subject' 14 , maar
dat ze tevens afhangt van het driftobject, hier het scopische.
Het tweede moment van de kuur dat op die blik slaat, leidde, aan het andere uiteinde,
tot het besluiten van die kuur. Vraag daarbij is of het object geëxtraheerd werd uit het veld
van de Ander. Ons subject, dat zijn kuur afgesloten heeft, doet de passe en heeft net getuigd
tegenover de zogenaamde passeurs. En dan droomt hij dat hij weer in analyse is. In een stille
en vreemde sessie ligt hij op de sofa. Hij draait zich om en stelt vast dat de zetel van de
psychoanalyticus leeg is: niemand bekijkt hem nog. En hij vertrekt. Het moment van
zekerheid dat hem, kort daarvoor, al had doen beslissen om te stoppen, komt blijkbaar voort
uit het niet meer ingebed zijn van de blik in het veld van de Ander. Telkens hij sprak over het
onderbreken van zijn analyse, antwoordde zijn psychoanalyticus onvermoeibaar: "Je houdt
het voor bekeken!" 15 . In deze droom bekijkt hem niets meer. In plaats daarvan is er slechts
leegte.
Het volstaat dus niet om de 'misvatting van het aan het weten verondersteld subject' 16
op te heffen om een analyse besluiten. Het object moet ook nog eens uit de Ander
geëxtraheerd worden, waarbij dit eindelijk vrijgemaakte 'overgenieten' kan gaan dienen als
hengsel, als scharnier voor de overgang van analysant naar psychoanalyticus (2001 [1967],
254). Dit is een voorwaarde voor het beëindigen van de kuur. Alleen de extractie van het
object maakt de Ander van het genot onvolledig en brengt zijn niet bestaan aan het licht. Dit
noemt Lacan S(). Deze extractie vereist dat men de ronde doet van de keten van
betekenaars, tot op het punt waarop de daardoor ingesloten leegte strak aangehaald wordt. De
droom ensceneert deze onvolledigheid door de absolute stilte en de lege divan. En het is dan
aan de analysant om, eenmaal geanalyseerd, op deze plaats te gaan staan – als hij dat verlangt.
De oorzaak van dit nieuwe verlangen, het verlangen van de psychoanalyticus, is niet meer a in
de Ander, maar de leegte die daar vrijkomt als S (). Anders gezegd, a op de plaats van de
oorzaak is van statuut veranderd: van een 'overgenieten' dat de breukstreep 17 op de Ander
vervolledigt, wordt het een 'zuivere logische consistentie' die de breukstreep op de Ander
blootlegt. En dat is wat nu oorzaak wordt.
Tot daar de bakens van de opheffing van de loochening. Rest ons de klinische
13 objet-cause
14 sujet supposé savoir
15 Ça vous regarde! Betekent terzelfder tijd "dit belangt jou aan!" en "dat bekijkt je!".
16 méprise du sujet supposé savoir
17 barre
5