VAN DIVAN NAAR SCHOOL OVER HET EINDE VAN EEN ANALYSE

Inwit nr. 2/3, 2007, pp. 283-306
consequentie daarvan te onderzoeken, namelijk het worden 18 van een symptoom dat de kuur
afsluit. Waaruit bestaat dat slotsymptoom? Het gaat om een 'partner-symptoom', naar de
fameuze uitdrukking van Miller (1997-1998) – wat meteen ook de vraag stelt van het 'weten
om te gaan' 19 met die partner.
3. Een nieuwe liefde
Het subject was een analyse begonnen vanwege een catastrofale band met een eerste
vrouw. Het meer complexe slotsymptoom situeert zich op het niveau van de partner – een
partner die hier twee gedaantes aanneemt. Na een nieuw leven begonnen te zijn, gaat hij een
nieuwe band met een vrouw aan. Dat is de kwestie van de 'nieuwe liefde' van Lacan, die
daarvoor verwijst naar Rimbaud (2001 [1973], 530). Maar nu stelt zich daarbovenop nog eens
het probleem van het partnerschap met de School, waarvoor hij als psychoanalyticus gekozen
had, maar waarvan de noodzaak hem, na de passe, in een nieuw licht verschijnt. Het
overdragen van de eigen kliniek veronderstelt immers een dispositief met verschillende
adressen, een plaats die als vormingseffect functioneert doordat van daaruit de praktijk telkens
opnieuw wordt ondervraagd. Deze noodzaak geldt voor iedereen. De manier waarop elkeen
zich in relatie treedt met dat collectief, laat zich echter niet veralgemenen. Voor het specifieke
subject dat ons hier aanbelangt laat de vergelijking van de passe zich als volgt samenvatten:
'weten om te gaan met' de beide partners, met vrouw én School, die niet zonder verband met
elkaar zijn – wat een soort driehoeksverhouding oplevert …
Van een vrouw een symptoom maken op het einde van de analyse, veronderstelt een
nieuw vermogen tot binding. Het gaat daarbij niet meer over het liefhebben van 'de vrouwen'
in het algemeen, dat slechts getuigt van een serieel fetisjisme. Het gaat wel om het vermogen
om een vrouw te beminnen, een specifieke vrouw die men in een uitzonderingspositie kan
plaatsen. Mijn idee is daarbij is dat de liefde voor 'de vrouwen' de liefde voor 'een vrouw' in
de weg staat. Meer zelfs: houden van 'de vrouwen' maskeert de onbewuste vrouwenhaat van
de neuroticus. Deze haat moet geanalyseerd zijn, wil men over liefde voor een vrouw kunnen
spreken. Ik probeer dat even te verduidelijken. De structurele vrouwenhaat vormt de basis van
alle vormen van apartheid die onze cultuur zo onbehaaglijk maken. En dat slaat evengoed op
de geschillen tussen psychoanalytici, met Lacans 'excommunicatie' door de Internationale
Psychoanalytische Vereniging als schoolvoorbeeld.
Er is op zijn minst een dubbele reden voor de neurotische vrouwenhaat. Als 'wars van
taal' 20 blijft het lichamelijke geslacht van de vrouw gespaard van het castrerend effect van de
taal; zo vormt het een plaats van onbeperkt genot. Onbeperkt in de zin dat de betekenaar er
niet leidt tot een negativerend effect van oblivium, of uitwissing van het genot (Lacan 1973
[1964], 28). Anders gezegd, dit deel van het vrouwelijk lichaam is niet onderhevig aan de
corpsificatie door het symbolische – met Lacans Anglo-literaire term, ontleend aan Alphonse
Allais, als aanduiding van een soort 'kadaverisatie' (2001 [1970], 409). Daarin is het
vrouwelijke geslacht een reële, zoals al wat niet gesymboliseerd is. Daardoor ontsnapt het
grotendeels aan de fallische betekenis 21 , die de aanwezigheid van de betekenaar vereist. Door
het ontbreken van een betekenaar om het te benoemen, is 'niet-al' 22 van het vrouwelijke
geslacht fallisch. Daarom is het vrouwelijke de plaats van een ander genot dan het fallische,
een radicaal Ander genot, zonder betekenis, vreemd, verontrustend en van die aard dat het
18 avènement, als vertaling van Freuds Werden
19 savoir-y-faire
20 hors langage
21 signification
22 pas-tout
6