Achttiende-eeuws kolonialisme in brieven - Koninklijk Nederlands ...

ACHTTIENDE-EEUWS KOLONIALISME IN BRIEVEN
schaamte, aan een liefderijk Vader. Van daar ik dit alles lang en zuur genoeg hebbe
moeten boeken, bidde ik UWHoogWelgeb. ook op deese mijne lossigheeden van vroegere
jaren niet langer reflexie te slaan, maar dezelve als eenige Coups de jeunesse te
passeeren; temeer daar ik UWHoogWelgeb. verseekren en plegtig betuygen kan, dat ik
zeedert de bevordering tot mijn presente post alhier op Batavia nimmer splendiet geleefd
hebbe...
Of de liefderijke vader deze verloren zoon niet enigszins meesmuilend zal hebben
begroet? Wij behoeven slechts te zien, hoe hij reageert op het bericht van de aanstelling
tot resident bij het hof van de keizer, welke post belast was met een zware
'overneem' van niet minder dan ƒ100.000. 'Ik hoope', zo schrijft hij,
dat de post die gij nu bekleed aangenaam en profitabel zal zijn. Het eerste wil ik wel
gelooven, dog 't 2 de zal na mijn inzien so gansch groot niet zijn, nagaande de gansch
groote som die nodig hebt tot overneeminge van diverse dingen en de sugt bij u resideerende
om te brilleeren en groots en splendiet te leven, daar gij u nu nog meer dan te
vooren in deployeeren kunt. Ik zal mij niet verder elargeeren over u doen, vermits ik
uit u schrijven gezien hebbe, dat gij wel en teregt hebt opgemerkt mijne gedagten over u
doen en dat ik eenige kundigheid daarvan hebbe. Word wijser. 55
Het zal ongetwijfeld dezelfde behoefte om zich te rehabiliteren geweest zijn, die
Johan Frederik zijn eerste bevindingen op zijn nieuwe post deed neerleggen in een
brief van niet minder dan 44 bladzijden 56 . Het is niet alleen door zijn lengte dat
deze brief belangrijk is. De nieuw benoemde resident werd namelijk onmiddellijk
betrokken bij een kritieke periode in de Vorstenlandse geschiedenis, toen binnen
korte tijd de Soesoehoenan, de Sultan en prins Mangkoe Negoro overleden (resp.
in 1788, 1792 en 1795), wat de ernstigste verwikkelingen over de erfopvolging met
zich dreigde te brengen.
Sinds een aantal jaren namelijk had de Compagnie ten aanzien van de Javaanse
vorsten een evenwichtspolitiek toegepast, die haar bekroning had gevonden in een
verdrag op 13 februari 1755 te Soerakarta gesloten. Het rijk van Mataram werd
daarbij in twee staten verdeeld, Soerakarta met de Soesoehoenan - 'Keizer' zeiden
de Europeanen - aan het hoofd en Djocjakarta, bestuurd door de Sultan. Een
neef van de Soesoehoenan, de twistzieke Mangkoe Negoro, moest na dit vergelijk
bevredigd worden met een stuk van het rijk van Soerakarta.
Na 1755 was de Nederlandse Oost-Indische Compagnie de belangrijkste territoriale
macht op Java. Aan haar waren de vijf kleine inlandse staten: Bantam,
Cheribon, Djocjakarta, Soerakarta en de Mangkoe Negorolanden ondergeschikt
en Nederlandse residenten aan de hoven der vorsten oefenden een zeker toezicht
uit over hun bestuur 57 .
55. Minuut van 20 december 1790.
56. Gedateerd 20 juni en 27 juli 1791.
57. Zie o.a. Vlekke, Geschiedenis van den Indischen Archipel, 248 vlg.
193