Achttiende-eeuws kolonialisme in brieven - Koninklijk Nederlands ...

ACHTTIENDE-EEUWS KOLONIALISME IN BRIEVEN
Deze zeer belangrijke positie heeft Van Reede tot 6 maart 1801 bekleed, naar wij
mogen aannemen volgens hetgeen hij in de niet zeer talrijke overgebleven brieven
uit deze periode mededeelt, niet tot zijn onverdeeld genoegen. Uiterlijk en materieel
liet het ogenschijnlijk weinig te wensen over. Een van de eerste brieven in het
nieuwe ambt aan zijn vader geschreven is gedateerd 'Samarang of eygentlijck op
Zigt-Rijk een buitenplaats een groot quartier van Samarang afgeleegen, welke
door mijn overleeden schoonvader Vos gebouwd en aangelegt is, en die ik wel de
mooijste van geheel India durf noemen den 26 en December 1798'. In het begin
van dat jaar had hij de balans van zijn bezit aan zijn vader gezonden met een saldo
van ruim ƒ319.000,-- waarbij niet gerekend wat 'reeds na Patria geremitteerd is'.
Dat hij gedurende zijn ambtsperiode nog heel wat meer bijeen heeft weten te
brengen staat, gezien zijn mentaliteit, wel vast, wanneer wij zien dat Greeve in
drie jaar in deze positie meer dan een millioen heeft verdiend 66 .
Maar overigens was de brief van december 1798 één jammerklacht. Zijn gezondheid
ging achteruit en herhaaldelijk lezen wij klachten over ziekte, waarvan de
chiragra met name genoemd wordt. Het bestuur van een gebied met naar schatting
1.700.000 zielen zal zeker geen gemakkelijke taak zijn geweest in een tijd, dat men
geheel aan zichzelf was overgelaten met de voortdurende dreiging van een buitenlandse
vijand.
Het is onteegenspreekelijk voor mij de grootste eere, die mij ten deel kon vallen, van in
het hachelijkst tijdsgewricht, waer in de Comp e zich hier immer bevonden heeft, de
keuze op mij te hebben moogen zien vestigen, dan waarde vader, het werk, de moeyte,
de zorgen, onaangenaamheeden en de verantwoording daar aan verknocht zijn zo groot
en meenigvuldig, dat ik dagelijksch stoffe vinde, om mij mijne staats- en lotsverwisseling
te beklaagen en wel wenschte het Gouvernement nimmer aanvaard te hebben.
De moeilijkheden werden nog vergroot door het onoordeelkundig optreden van
het Comité voor Oost-Indische Zaken, door het nieuwe bewind in de Republiek
opgericht. Van Reede was bevreesd
daer het zigtbaar is, dat het Committe zich laat misleyden door kwaadaardige en verkeerde
berigten en overbrievingen. [ Het is] zeer te vreezen, dat hetzelve zich ook noch
door diezelfde overbrievingen en berichten zal laten aanvuuren tot het neemen van
eenige violente maatregelen, waerdoor de thans nog bij aanhoudendheyd voortduurende
gelukkige gesteldheyd van zaaken in deezen Colonie, waarover het Committe zich in
waerheyd behoord te verblijden ten eene male in het roedzand geworpen zal worden;
ten minsten is het te voorzien, dat zo men in Patria niet in tijde terug komt van de geheele
verkeerde en voor het publicque welzijn alhier ruyneuse begrippen, waarin men
door de machinatien van een parthij stookebranden gebragt is, en men te onbedachtzaam
tot overhaaste stappen overgaat, de zaaken zodanig uyt hun geheel en uyt hun
verband gerukt zullen worden, dat er geen herstellen meer aan zijn zal.
66. F. W. Stapel, ed., Geschiedenis van Nederlandsch Indië, IV, E. C. Godeé Molsbergen, De
Nederl. Oostindische Compagnie in de achttiende eeuw (Amsterdam, 1939) 375.
199