Achttiende-eeuws kolonialisme in brieven - Koninklijk Nederlands ...

L. BRUMMEL
gendorp had toen gerekend op de post van Van Overstraten, in wiens plaats echter
tot zijn grote verontwaardiging van Reede tot de Parkeler benoemd werd. En
Van Hogendorp verborg zijn verontwaardiging niet. 'Je suis presque le seul dans
ce pays', - zo schrijft hij op 21 januari 1797 aan zijn broer, 'qui ose ouvrir la bouche
et dire hardiment la vérité' 16 . Onder deze omstandigheden was een breuk met 'de
eerlooze en landverradersche factie der Aristocraten te Batavia; daar Alting, en
Sieberg, met hunne familie, de hoofden van zijn; en daar Nederburgh zig bijgevoegd
heeft' wel onvermijdelijk geworden 17 .
Met dezelfde brief van 2 juli 1796 aan Gijsbert Karel, waarin Dirk deze woorden
schreef, zond hij een exemplaar van zijn Aanspraak aan het Volk van Nederland,
waarin hij thans zonder enige terughouding opening van zaken over Indië en de
daar heersende corruptie deed. Dit moest aan twee leden der Nationale Vergadering,
die op 1 maart 1796 bijeengekomen was, ter hand gesteld worden. Met zijn
gewone roekeloosheid had echter Dirk dat stuk ook hier en daar in Indië laten
lezen met als gevolg, dat het daar weldra in afschriften circuleerde en algemeen
bekend geworden was, ook bij de regering, die een premie van duizend rijksdaalders
uitloofde voor ontdekking van de opsteller.
Van Hogendorp zal zeker in dit stuk de Bataviase regering voor landverraders
hebben uitgemaakt, verbitterd als hij was over de wijze, waarop tal van koloniën
aan de Engelsen in handen waren gespeeld. Met name de overgave van Banda
had hem een memorie doen richten aan de Commissaris-generaal Frijkenius, waarin
hij de in Indië nog met onderscheiding behandelde commandant van landverraad
beschuldigde.
Zo was de breuk een feit geworden. Van Reede, die als gouverneur van Java's
noordoostkust Van Hogendorp's onmiddellijke chef was kreeg opdracht in het
geheim een onderzoek in te stellen naar zijn gedragingen. Een zeer ongunstig
rapport aan de Commissarissen-generaal was daarvan het gevolg en op 1 januari
1798 werd Van Hogendorp in zijn ambt geschorst. Hij werd een maand later gevankelijk
naar Semarang en daarna naar Batavia overgebracht, waarvandaan hij,
toen hij vijf maanden in arrest gehouden was en meende geen recht te kunnen
verwachten, waarschijnlijk niet zonder medeweten van de autoriteiten, de vlucht
nam naar Benkoelen.
Men had Van Hogendorp onregelmatigheden in zijn beheer ten laste gelegd,
onregelmatigheden die weinig afweken van de gedragingen waaraan elke compagniesdienaar
zich schuldig maakte. Volgens Van Hogendorp had Van Reede daarbij
een bij uitstek valse en verraderlijke rol gespeeld. Door omkoperij en aanbrenging
zou hij het materiaal voor zijn rapport hebben verzameld, terwijl hij tot het laatst
toe de schijn aangenomen had Van Hogendorp zeer vriendschappelijk gezind te
16. Jbidem,191.
17. Ibidem, 186.
176