Achttiende-eeuws kolonialisme in brieven - Koninklijk Nederlands ...

ACHTTIENDE-EEUWS KOLONIALISME IN BRIEVEN
Wij kunnen ons aan de hand van de latere correspondentie voorstellen, dat het
inderdaad aan lessen van de vader niet ontbroken heeft. De vraag rijst zelfs of
wellicht Johan Frederik de verzenen tegen de prikkels geslagen heeft en een vertrek
naar Indië het redmiddel moest zijn om een vastgelopen opvoeding en een bedorven
verhouding te liquideren. Moeder en zoon schijnen wel aan elkaar gehecht
geweest te zijn. 'Zoekt mijn liefste moeder dog zo veel te troosten als het mogelijk
is' schrijft de jongen aan zijn zuster op 8 oktober 1775 aan boord van het op de
reede van Spithead voor Portsmouth liggende schip en een zware ziekte van de
moeder wordt door haar echtgenoot grotendeels 'geattribueerd aan de aandoeninge
over het vertrek van haar zoon, die altoos zeer geattacheerd is geweest aan de
moeder en vice versa' 22 .
Op het verlies van een hoed met 'zilvere lis' na bij Texel horen wij niet van bijzondere
incidenten tijdens de reis 23 . Wel schijnt onze reiziger bij zijn aankomst ziek
geweest te zijn. 'Ik hebbe met veel genoegen gezien', schrijft vader van Reede, 'dat
mijn zoon sig sederd zijn indispositie wanneer hij eerst is aangeland altoos wel
bevonden heeft. Wij waren zeer bedugt, dat hij aan het climaat niet gewoon zou
worden' 24 .
Deze laatste uitgesproken vrees is wel iets meer dan een uiting van vaderlijke
bezorgdheid. Volgens de terminologie van Dr. F. de Haan, de schrijver van het
standaardwerk Oud Batavia, begon zich in Indië al spoedig een nieuw mensentype
te ontwikkelen, de Homo Bataviensis. Was de Homo Batavus of geboren Nederlander
van huis uit een ijverig, stijfkoppig en driftig individu, de Homo Bataviensis
of Indische Hollander was een trager, niet minder slim en nog veel driftiger mensensoort.
De meeste Hollanders, die aankwamen, kregen echter nooit de kans tot
deze mensensoort te behoren, maar stierven weinige maanden na aankomst. Waren
degenen, die fortuin en carrière maakten, al niet zo bijster talrijk, zij die als nabob
in het vaderland terugkeerden, waren daarvan een gering percentage. Een van de
oorzaken van de sterfte was ongetwijfeld de bijzonder slecht aan de tropen aangepaste
levenswijze. Men bleef trouw aan zijn Europese kleren, sloot deuren en ramen
van zijn huis om de zeewind buiten te houden, omgaf zich in bed met stapels
kussens uit vrees voor kouvatten, had een afschuw van baden en beveiligde zijn
gezondheid door roken en jenever drinken. Bovendien was het leven binnen de
stadswallen van het oude Batavia met zijn nauwe straten en stinkende kanalen
alles behalve gezond. Nog veel ongunstiger was echter de toestand sinds 1732
geworden. De regering had opdracht gegeven een nieuw kanaal te graven op geruime
afstand van de stad. Plotseling begon kort daarna een hevige ziekte te heer-
22. J. F. van Reede aan zijn zuster, 8 okotber 1775. De naam van de zuster is niet genoemd.
F. G. van Reede aan Joh. Vos, een niet nader gedateerde minuut uit 1776.
23. Vgl. de bovengenoemde brief aan zijn zuster.
24. F. G. van Reede aan Joh. Vos, minuut van 15 december 1777.
179