KRING VOOR PSYCHOANALYSE van de New Lacanian School

KRING VOOR PSYCHOANALYSE
van de New Lacanian School
PROGRAMMA
2011-2012
www.kring-nls.org
1

VOORSTELLING VAN DE KRING EN ZIJN PROGRAMMA
lacaniaanse oriëntatie van de Kring
In oktober 2002 werd de Kring voor Psychoanalyse van de New Lacanian School
gesticht. De Kring staat niet op zich, maar is inderdaad geaffilieerd bij de New
Lacanian School (NLS). De NLS werd in 2003 gesticht door Jacques-Alain Miller,
als deel van de World Association of Psychoanalysis (WAP). Doelstelling van de
Kring is de verwezenlijking van de doelstellingen van de WAP en de NLS in Vlaanderen
en Nederland, zijnde "de bevordering van de uitwerking en de overdracht
van de psychoanalyse", en "het scheppen van werkverbanden met andere geaffilieerde
verenigingen en Scholen in Europa". Zo staat het in de statuten van de VZW,
neergelegd op 4 februari 2005. Maar wat betekent dit in de praktijk?
"Uitwerking en overdracht van de psychoanalyse" is een doelstelling die de Kring
niet toelaat om zich te beperken tot Freud en/of Lacans verschillende bewegingen
van terugkeer tot Freud. Beide blijven uiteraard voor de Kring fundamenteel. Maar
daarnaast heeft de Kring ook oog voor de laatste periode in Lacans onderwijs,
waarin hij radicaal zijn eigen weg zoekt, soms ook aan gene zijde van Freud. Deze
zogenaamde 'laatste Lacan' heeft de reputatie zeer esoterisch te zijn, de topologie
(van de borromeïsche knoop) is daar naar buiten toe emblematisch voor geworden.
De Kring wil nu ook deze Lacan toegankelijker maken voor een breder publiek.
In het spoor van Jacques-Alain Millers lacaniaanse oriëntatie wil de Kring bij de
laatste Lacan vooreerst de logica, of de topologie van het spreekwezen (parlêtre)
blootleggen.
In het verlengde daarvan wil de Kring exploreren welke gevolgtrekkingen zich
daaruit opdringen voor de hedendaagse kliniek en voor de vorming van de psychoanalyticus.
De laatste Lacan maakt immers zowel een begin van psychoanalytische
behandeling van de psychosen ('toegepaste psychoanalyse') als een echt einde van
de psychoanalytische kuur van de neurosen (als basisvoorwaarde om psychoanalyticus
te kunnen worden, via de procedure van de passe) denkbaar.
Tenslotte kan die lacaniaanse oriëntatie ook toelaten om de impasses van de hedendaagse
cultuur op een oorspronkelijke wijze te belichten.
Het is noodzakelijk ons aan het laatste, topologische knooppunt in Lacans parcours
te wagen, en dus niet te blijven flaneren op de brede lanen van de eerste Lacan,
want dan riskeren we elk contact met de essentie van Lacan én meteen ook met het
reële van de actuele kliniek te verliezen.
1

klinische logica van de programma's van de Kring
2
De Kring maakt deel uit van de NLS en de WAP, en dus laat hij zich in zijn "uitwerking
en overdracht van de psychoanalyse" leiden door Jacques-Alain Millers 'lacaniaanse
oriëntatie'. Ieder jaar stelt de Kring een programma op rond een thema
dat op dat moment actueel is binnen deze lacaniaanse oriëntatie.
In 2004-2005 hadden we het over Lacans overschrijding van Freuds angsttheorie
(naar aanleiding van de verschijning van Lacans Seminarie X (1962-
1963), over de angst), over het onderscheid tussen de overschrijding van de
angst in een analyse en de noodzaak om, soms, te ontangsten teneinde een analyse
mogelijk te maken. Dit in een tijd waarin het onbehagen in de cultuur
steeds meer de connotatie van paniek krijgt.
In 2005-2006 volgden we (naar aanleiding van de verschijning van Seminarie
XXIII (1975-1976) over het sinthoom) Lacans herdefiniëring van sommige
vormen van het symptoom als sinthoom (sinthome) – sinthoom dat in de topologische
benadering van het spreekwezen (parlêtre) de functie toekomt die
voorheen, in de structuralistische benadering van het subject, toekwam aan de
Naam-van-de-Vader. Dit in een tijd waarin eenieder het recht op een eigen genotswijze
opeist.
In 2006-2007 gingen we de confrontatie aan met de moeilijkheden bij de installatie
en hantering van de overdracht bij het begin van een psychoanalytische
kuur, in een tijd van geestdodende psychologische vragenlijsten rond gedragsstoornissen
en compleet overspannen verwachtingen in de neurobiologie,
die de psychoanalyse zo goed als geen weten meer toedicht.
In 2007-2008 probeerden we, in een tijd van beeldcultuur en medicalisering,
de aanwezigheid van het lichaam in het discours van de analysant in rekening
te brengen. Om de ingewikkelde verhouding van het lichaam en zijn objecten in
de hedendaagse kliniek te benaderen, lieten we ons leiden door het vierde deel
van het Xe Seminarie van Lacan over de angst (1962-1963) waar de vijf vormen
van het object worden ontcijferd als een brok van het lichaam. Nieuw was
dat hiervoor gebruik werd gemaakt van een beknopte bibliografie als oriëntatie
voor het werk.
In 2008-2009 stond de lacaniaanse interpretatie op het programma. Het laatste
onderwijs van Lacan heeft implicaties voor de interpretatie in de kuur, die
niet zozeer het produceren van betekenis dan wel het opduiken van een genotsevenement,
van het reële viseert. We onderzochten de specificiteit van
de lacaniaanse interpretatie en zijn effecten op de symptomen, het genot en
de sociale band. Dit in een tijd waar desubjectivering en evaluatie hand in
hand gaan.

In 2009-2010 onderzochten we de actualiteit van nieuwe „sinthomatische‟ oplossingen
die dochter, moeder en vrouw vinden in een tijdperk waarin de klassieke
oplossingen onder het register van de Naam-van-de-Vader aan het wankelen
gaan. De bijdrage van Lacan tot het debat rond de vrouwelijkheid plaatst
hem aan gene zijde van Freud en maakt denkbaar hoe een vrouw zich, als „wezen‟
dat noch een betekenaars- noch een libidineuze essentie heeft, voorbij de
fallische logica, als vrouw kan situeren.
In 2010-2011 legden we rekenschap af van de werkzaamheid van de psychoanalyse.
Vertrekkend van wat de dagelijkse praktijk ons leert, toonden we aan hoe
de twee freudiaanse “pijlers” van de psychoanalyse – onbewuste en seksualiteit
- die door Lacan vertaald werden naar de vier “fundamentele concepten” waarop
haar praxis rust – onbewuste, herhaling, overdracht, pulsie - een onherleidbare
tegenwerping vormen op de geest van de veralgemeende evaluatie en objectivering
die de fundamentele ideologie van onze tijd uitmaakt. De vraag
naar de voorwaarden van de analytische operatie, namelijk het verlangen van
de analyticus in zijn onmogelijk te protocolleren act, kreeg daarbij een centrale
plaats.
In 2011-2012 zal de thematiek van het symptoom centraal staan. De tekst van
Jacques-Alain Miller zal ons als basis dienen om verschillende assen te ontwikkelen
en uit te werken : de lotgevallen van het symptoom in de analyse (het
symptoom bij het begin en het symptoom op het einde), het ontcijferbaar
symptoom en het sinthoom dat zich niet laat ontcijferen, de interpretatie (op
de helling van de „sens‟, de zin) en de lectuur (helling van de letter), de singulariteit
(een symptoom) en de klassen van symptomen (hysterisch, obsessioneel,
psychotisch, de zogenoemde nieuwe symptomen,..). We zullen Freud en Lacan
lezen, in de voetsporen van Jacques-Alain Miller die de Lacan van de formaties
van het onbewuste herleest vanuit diens laatste onderwijs – wat de eerste niet
overbodig maakt en ons niet ontslaat dit parcours op eigen houtje te doorlopen.
werkvormen en -verbanden van de Kring
Zijn programma's probeert de Kring waar te maken door "werkverbanden te
scheppen" rond het thema dat op dat moment aan de orde is binnen de lacaniaanse
oriëntatie. De Kring werkt dus samen met andere NLS-groepen en andere WAPscholen,
maar ook met al wie getuigt van een bewogenheid door en voor de psychoanalyse.
Een basisinstrument daarbij is het NLS-kartel. Kartels zijn kleine werkformaties
waarin vier tot vijf mensen verondersteld worden elk een eigen eindproduct na te
streven, dat liefst verband houdt met het thema van het jaarprogramma. Het
3

werkjaar van de Kring wordt traditioneel afgesloten met een interkarteldag waarin
verschillende producten door leden van de kartels worden gepresenteerd. Kartels
worden niet alleen lokaal gevormd, maar ook overheen de grenzen van de verschillende
groepen. De kartelverantwoordelijke van het uitvoerend comité van de NLS
coördineert een digitaal interkartel. Verder in de brochure leest u meer over de
nieuwe formule van de interkarteldag.
De ruggengraat van de samenwerking bestaat uit drie NLS-Weekends, een initiatief
van Alexandre Stevens, voormalig NLS-voorzitter. In wat ondertussen een
klassieke triptiek was geworden, gaf een collega uit een andere NLS-groep of
WAP-School op zaterdag een theoretische uiteenzetting rond het jaarthema en
leidde hij/zij een klinische gevalsbespreking. Op zondagmorgen participeerde
hij/zij in een conversatie. Voor 2011-2012 vertrekken we vanuit een nieuwe formule.
De Weekends van de NLS worden „Zaterdagen van de NLS‟. Het programma van
wat voorheen voor de zaterdag gereserveerd was, wordt behouden, maar we starten
wat vroeger en er wordt meer tijd voorzien voor een uitwisseling met het publiek
na de lezing van de gastspreker. Het conversatie-aspect van de zondagvoormiddagen
verschuift naar de interkarteldag.
Op initiatief van de vorige NLS-voorzitter, Gil Caroz, werd vanaf 2006-2007 ook
een nieuw project, Verknopingen (Nouages), in het programma van de Kring geïntegreerd.
Net zoals de vijf vorige jaren zal dit seminarie ook dit jaar weer deel uitmaken
van de wetenschappelijke voorbereiding van het volgende NLS-congres (Tel-
Aviv, 16-17 juni 2012). In dat project, presenteren een NLS-lid van de Kring, een
NLS-lid uit een andere NLS-groep én een vertegenwoordiger van het Uitvoerend
Comité van de NLS elk een werkstuk, waarvan twee met klinische inslag. Het debat
wordt geanimeerd door de voorzitter van de Kring. Het verslag wordt achteraf ter
beschikking gesteld van de andere NLS-groepen.
Zelf organiseert de Kring een Theoretisch Seminarie rond Lacans onderwijs en een
Klinisch Seminarie met gevalsbesprekingen in de toegepaste psychoanalyse. Het
thema van beide seminaries ligt in de lijn van dat van de lacaniaanse oriëntatie. Sedert
2005-2006 organiseert de Kring ook gevalspresentaties met nabespreking;
vanaf het volgend werkjaar vervallen de nabesprekingen, maar wordt er meer tijd
voorzien voor een uitwisseling met het publiek na de gevalspresentatie.
Ieder jaar culmineren al deze vormen van samenwerking in een ontmoeting van alle
geledingen van de NLS tijdens een internationaal congres.
Het eerste congres, tevens het stichtingscongres van de NLS, greep plaats in
2003, in Brugge, en was gewijd aan de indicaties en resultaten van de 'toegepaste'
psychoanalyse.
4

In 2004 was de NLS te gast in Genève, om van gedachten te wisselen rond hoe
er heden allemaal 'gebruik' valt te maken van een psychoanalyticus.
In Londen probeerden we in 2005 het verschil te maken tussen 'ontangsting'
en 'overschrijding' van de angst.
In 2006 exploreerden we in Tel Aviv de veranderende gedaanten van 'het vaderschap'
in de hedendaagse kliniek.
In 2007 was Athene het toneel voor een bezinning rond de "Installatie en hantering
van de overdracht in de Psychoanalyse van vandaag".
In 2008 probeerden we wijzer te worden uit de ingewikkelde verhouding van
het lichaam en zijn objecten, die in de kliniek van de psychoanalyse tot uiting
komt zoals ze dat nergens anders doet. Het congres van de NLS was toen voor
de tweede maal te gast in Vlaanderen, meer bepaald in Gent. Een evenement dat
ongetwijfeld van groot belang was voor de aanwezigheid van de psychoanalyse in
Vlaanderen!
In 2009 ontmoetten we elkaar opnieuw in Parijs voor het VIIe congres van de
NLS met de lacaniaanse interpretatie als thema. We gingen er op zoek naar de
specificiteit van de lacaniaanse interpretatie, via klinische getuigenissen over
de pragmatiek van deze interpretatie: haar effecten op het lijden aan de symptomen,
op het genot van het lichaam en op de positie van het subject in de sociale
band.
In 2010 waren we voor de tweede maal te gast in Genève. Waar we in 2006 de
veranderende gedaanten van het „vaderschap‟ hebben onderzocht, daar werden
ditmaal de hedendaagse „sinthomatische‟ gedaanten van het moederschap, het
vrouw-zijn en de verhouding moeder-dochter in de XXIe eeuw bestudeerd.
In 2011 was Londen terug aan de beurt, ditmaal om de werkzaamheid van de
analytische operatie te expliciteren. “Hoe de psychoanalyse werkt” werd daarbij
niet als een ondervraging, maar als een bewering behandeld: hoe leggen psychoanalytici,
vanuit de vier fundamentele concepten, rekenschap af van de
praxis waarin hun verlangen niet buiten vraag kan blijven?
In 2012 ontmoeten we elkaar in Tel-Aviv. Het thema “Een symptoom lezen” nodigt
uit om, voorbij haar betekenis- en waarheidsgehalte, het symptoom te benaderen
als een lichaamsevenement, waarbij de letter, als schriftuur, een spoor
vormt van de impact van de taal op het lichaam. De gevolgen voor de praktijk,
en meer in het bijzonder voor de interpretatie, zullen daarbij moeten belicht
worden.
Naast dit eigen programma, met activiteiten van de NLS, de WAP en van de Kring
zelf, zijn er verschillende initiatieven van leden in nauwe samenwerking met het
Bureau van de Kring. Zo is er bijvoorbeeld al jaren een werkseminarie School en
5

passe, dat zich verdiept in de problematiek van het einde van een psychoanalyse en
van de School als lotsbestemming van de overdracht, en is er nu reeds vier jaar
een werkgroep Psychoanalyse en maatschappij actief rond de maatschappelijke relevantie
van de psychoanalyse. In Brugge werkt de werkgroep Psychoanalyse en
kinderen al verscheidene jaren rond de specificiteit van de lacaniaanse oriëntatie
in het werken met kinderen.
Belangrijk om weten is dat de Kring een open vereniging is. Alle activiteiten van de
NLS en de Kring zijn in principe toegankelijk voor iedereen die zich voor de psychoanalyse
interesseert; voor de klinische activiteiten (het klinisch seminarie en
de gevalspresentaties) is wél een kennismakingsgesprek vereist met de verantwoordelijken,
die voor elke aanvraag afzonderlijk beoordelen of deze ontvankelijk
is.
publicaties van de NLS en de Kring
Een deel van de neerslag van al dat werk en al die samenwerking, plus nog 'iets anders',
wordt eens per jaar gepubliceerd in iNWiT, het Nederlandstalig tijdschrift
voor psychoanalyse van de NLS, dat verzorgd wordt door de Kring.
Daarnaast is er ook nog sKRIPtA, het Bulletin van de Kring, dat verschillende keren
per jaar verschijnt.
De NLS zelf publiceert tweemaal per jaar het Engelstalige Hurly Burly, The International
Lacanian Journal of Psychoanalysis, dat naast de leden van de NLS een
grootschalig Angelsaksisch publiek viseert.
website en digitale informatielijst van de Kring
Het programma 2011-2012 is ook terug te vinden op www.kring-nls.org (dat geldt
ook voor de vorige programma's). Men vindt daar ook links naar andere Scholen van
de WAP en naar andere organisaties die de activiteiten organiseren waarvan verder
sprake. De website is ondertussen een heus communicatiemiddel geworden. U
kan er verschillende teksten met betrekking tot het actuele thema en vorige thema‟s
van de Kring downloaden, alsook meerdere links vinden naar recente publicaties
van onze School. U kan ook via de website onze publicaties bestellen.
Wie zich interesseert voor de activiteiten van de Kring, kan zich inschrijven op de
digitale informatielijst KringNLSNu! Daarvoor richt men een aanvraag tot:
Joost Demuynck (joost.demuynck@telenet.be) of Nathalie Laceur
(laceur.nathalie@gmail.com).
6

ureau van de Kring
Voor de dagelijkse werking van de Kring staat het zogenaamde bureau (Raad van
Bestuur) in. Wie belangstelling heeft voor de Kring, of de psychoanalyse in het algemeen,
kan zich tot de leden ervan wenden. Vanaf 1 september 2011 zijn dit:
Glenn Strubbe, penningmeester – strglenn@yahoo.com
Nathalie Laceur, vice-voorzitter, verantwoordelijke voor kartels en uitwisselingen
- laceur.nathalie@gmail.com
Els Van Compernolle, secretaris - e.vancompernolle@gmail.com
Joost Demuynck, voorzitter – joost.demuynck@telenet.be
7

I. GEORGANISEERD DOOR DE WORLD ASSOCIATION OF
PSYCHOANALYSIS (WAP)
Twee avonden van de WAP
“De symbolische orde in de XXIste eeuw. Hij is niet meer wat hij was.
Welke gevolgen voor de kuur?”
argument
Om de twee jaar komen analytici uit onze lacaniaanse Scholen samen om over de
theorie en de praktijk van de psychoanalyse vandaag na te denken en om van hun
werk te getuigen. De NLS is één van de Scholen van de WAP (World Association of
Psychoanalysis), en daarom is het van tel dat haar leden in de verschillende regionen
aandacht geven aan de voorbereiding op het thema. Dit thema geeft bovendien
telkens de assen aan die het werk van de Scholen oriënteren, wat betekent dat de
keuze van het thema van de congressen van de NLS daar ook rekening mee houdt.
Het thema van het VIIIste Congres van de WAP werd op het vorige congres in Parijs
door Eric Laurent, toen Voorzitter van de WAP, voorgesteld. Zijn lezing biedt
ons verschillende pistes om dat complexe onderwerp te benaderen in het spoor van
de inspirerende bedenkingen of „fantasieën‟ van J.-A. Miller op het WAP-Congres
van 2004. Leonardo Gorostiza, de huidige Voorzitter van de WAP, en Flory Kruger,
verantwoordelijke voor het congres, stellen eveneens een reeks vragen die het
voorbereidende werk oriënteren. We zullen ons niet beperken tot het vaststellen
van de veranderingen van het symbolische, dat in ons tijdperk in menig opzicht dat
van “de Ander die niet meer bestaat” kan worden genoemd; we zullen de nadruk
leggen op de gevolgen ervan op de analytische kuur, aldus Leonardo Gorostiza. De
lacaniaanse praktijk koestert geen heimwee naar de orde van de Vader en is ook
niet uit op standaarden die de behandeling van het subjectieve lijden doen uitvloeien
uit het uitroeien van een structureel “misslagen”. “Hoe kunnen we - in een
tijdperk waarin alles “gemeten” wordt in functie van het behaalde succes - een
praktijk steunen die op het misslagen (“le ratage”) gefundeerd is? Wat is een
praktijk die niet gebaseerd is op het ontcijferen van de zin van de symptomen
maar die het symptoom opvat als een teken van de onmogelijke seksuele verhouding?
Wat zijn de gevolgen op de middelen waarmee de psychoanalyse opereert?
Hoe kunnen we in het bijzonder aan de hand van het laatste onderwijs van Lacan,
nieuwe modaliteiten vinden om met het analytische discours het subject een plaats
te geven?
De globalisering, de technologische en wetenschappelijke ontwikkelingen, hebben
ingrijpende gevolgen op het weten en op het genot, zegt Flory Kruger: “hoe wordt
9

de verhouding tot het verondersteld wetend subject hierdoor aangetast? Wat zijn
de gevolgen van het wankelen van de symbolische orde op het leiden van de kuur?”
Interpretatie, begin en einde van de kuur, overdracht, positie en vorming van de
analyticus: fundamentele concepten die op het VIIIste WAP-Congres opnieuw onderzocht
worden.
In de NLS hebben we vorig jaar al het onderzoek aangevat met de vraag “hoe de
psychoanalyse werkt”. Het komende jaar buigen we ons over het symptoom en ondervragen
we in het spoor van Jacques-Alain Miller en de laatste Lacan wat een
praktijk van het sinthoom kan zijn. We verwijzen hier naar de presentatie van het
Xde Congres van de NLS en naar het seminarie van de Kring dat dit jaar opnieuw
het thema van de NLS als werkthema heeft gekozen: “Een symptoom lezen”. Dit
zal ons ongetwijfeld de gelegenheid bieden om de thema‟s van die twee congressen
in 2012 met elkaar te verbinden.
Deze avonden van de WAP in de Kring hebben tot doel een eerste kennismaking
met het thema mogelijk te maken alsook een gelegenheid te bieden om samen enkele
referentieteksten onder de loep te nemen. We verwijzen naar de bundel “Scilicet”
die binnenkort verschijnt en naar het elektronische bulletin van de WAP,
“Papers”, en meer algemeen naar de website van de WAP (www.wapol.org) waar
aankondigingen en nieuwe teksten te vinden zijn.
Meer details over wat we op deze twee avonden zullen bespreken worden in september
via Kringnslnu! gegeven. Twee bijdragen vormen ongetwijfeld de aanzet van
onze reflectie: de presentatietekst van Eric Laurent (1) en de bijdrage van Jacques-Alain
Miller die de keuze van het thema inspireerde (2). Anne Lysy en Geert
Hoornaert leiden tot deze teksten in en openen de discussie met de deelnemers.
Iedereen wordt dus uitgenodigd de teksten op voorhand te lezen. Wij willen hierbij
niet enkel de leden van de School aanspreken, maar elkeen die aan de activiteiten
van de Kring deelneemt.
Anne Lysy
(1) Laurent, E., « L‟ordre symbolique au XXIe siècle. Conséquences pour la cure »,
La Cause freudienne n°76, pp. 142-150. In 5 talen in Papers 1, website van de
WAP : www.wapol.org (rubriek van het VIIIste Congres).
(2) Miller, J.-A., “Une fantaisie”, Mental 15, 2005, pp. 9-27
10

verantwoordelijke
Anne Lysy (anne.lysy@newreal.be)
plaats en data
VBJK, Raas van Gaverestraat 67a, 9000 Gent
Vrijdag 14 oktober 2011 en 3 februari 2012 van 21u tot 23u
toegankelijkheid
Toegankelijk voor alle belangstellenden.
Deelname in de kosten (5€).
11

II. GEORGANISEERD DOOR DE NEW LACANIAN SCHOOL (NLS)
Tiende Congres van de NLS
“Een symptoom lezen"
Zoals elk jaar organiseert de NLS een congres, dat ook het werk in de Kring oriënteert.
Het tiende NLS-Congres gaat door in Tel-Aviv op 16 en 17 juni 2012. Vanaf
september 2011 zullen de groepen van de NLS, de kartels en het seminarie „Verknopingen‟
(Nouages) naar het congres toewerken. De huidige voorzitter van de
NLS, Anne Lysy, heeft Jacques-Alain Miller uitgenodigd om op het negende NLS-
Congres, dat op 2 en 3 april te Londen plaatsvond, de oriëntatie voor het werkjaar
2011-2012 aan te reiken. Zijn “Presentatie van het thema van het NLS-Congres
2012” kreeg retroactief de titel “Een symptoom lezen”.
X DE CONGRES VAN DE NLS
TEL-AVIV, 16 & 17 JUNI 2012
EEN SYMPTOOM LEZEN
Jacques-Alain Miller
“Ik moet jullie de titel van het volgende congres van de NLS kenbaar maken, hem
rechtvaardigen en jullie zo enkele overwegingen voorstellen die kunnen dienen als
bakens voor het opstellen van de klinische werken die hij zal oproepen. (…) De
vraag was (…) te determineren welk accent, welke buiging, welk impuls moest gegeven
worden aan het thema van het symptoom. Ik heb dat overwogen in functie van
de lessen die ik wekelijks in Parijs geef en waar ik mijn volgehouden dialoog met
Lacan en met de hedendaagse praktijk van de psychoanalyse voortzet, een praktijk
die niet meer helemaal of misschien zelfs helemaal niet meer die van Freud is. Ten
tweede heb ik overwogen welk accent aan het thema van het symptoom moest gegeven
worden in functie van de plaats, Israël. En na rijp beraad heb ik dus volgende
titel gekozen: een symptoom lezen, to read a symptom. Zij die Lacan lezen hebben
hier ongetwijfeld een echo herkend van wat hij zegt in zijn geschrift “Radiophonie”,
dat je terugvindt in de bundel Autres écrits op pagina 428. Hij onderstreept
daar dat de jood hij is die kan lezen. Het is precies dit kunnen lezen dat in Israël
zal moeten ondervraagd worden, het kunnen lezen in de praktijk van de psychoanalyse.
13

(…)
De psychoanalyse is niet louter een zaak van luisteren, listening, zij is ook een zaak
van lezing, reading. In het veld van de taal neemt de psychoanalyse wellicht haar
vertrekpunt in de functie van het spreken, maar zij refereert toch aan de schriftuur.
Er is een afstand tussen spreken en schrijven, tussen speaking en writing.
Welnu, het is in die afstand dat de psychoanalyse werkzaam is, het is dat verschil
dat de psychoanalyse ontgint.
(…)
Het komt er voor mij op aan de grenzen van de ontologie, van de doctrine van het
zijn te belichten. (…) Mijn stelling is dat het niveau van het zijn noodzakelijkerwijze
een aan gene zijde van het zijn oproept. (…) De taal is die functie die doet zijn
wat niet existeert. (…) Het reële zou, zo men wil, een zijn wezen maar geen zijn van
taal, het zou niet door de dubbelzinnigheden van de taal geraakt zijn, het zou onverschillig
zijn ten aanzien van het make believe.
(…)
Met betrekking tot het symptoom gaat de vraag branden om de correlatie te denken,
de conjunctie te denken tussen het ware en het reële. In die zin is het symptoom
een Janus, heeft het twee gezichten, een zijde van waarheid en een zijde van
reële. Wat Freud ontdekt heeft en wat in zijn tijd een sensatie was, is dat een
symptoom geduid wordt als een droom, het wordt geduid in functie van een verlangen
en het is een waarheidseffect. Maar die ontdekking kent, zoals u weet, een
tweede tijd, namelijk het persisteren van het symptoom na de duiding, wat Freud
ontdekt heeft als een paradox. (…) Onze praktijk reikt verder dan wat Freud als
einde van de analyse beschouwde. (…) Men komt wel langs het moment van de ontcijfering
van de waarheid van het symptoom, maar men komt aan bij de symptomatische
resten en daar roept men niet: halt. De analyticus roept geen halt toe en de
analysant evenmin. In die periode bestaat de analyse uit de directe confrontatie
van het subject met wat Freud de symptomatische resten noemde en waaraan wij
een heel ander statuut toekennen. Onder de naam van symptomatische resten is
Freud gebotst op het reële van het symptoom, op wat in het symptoom buiten de
zin ligt.
(…)
Reeds in Remming, symptoom en angst stipte Freud in het tweede hoofdstuk het
symptoom aan uitgaande van wat hij de driftbevrediging noemde, “als het teken en
het substituut (Anzeichen und Ersatz) van een driftbevrediging die niet plaats
heeft gegrepen”. (…) Dit zijn uiteraard twee hoofdstukken en het hele boek die
men moet bewerken in het perspectief van het volgende congres.
14

(…)
Wat het lichaam van het spreekwezen onderscheidt, is dat zijn genot de incidentie
van het spreken ondergaat. En een symptoom getuigt er precies van dat er een
evenement is geweest dat dit genot heeft getekend in de Freudiaanse zin van het
Anzeichen en dat een Ersatz heeft ingevoerd, een genot dat niet hoort, een genot
dat het passende genot verstoort, met name het genot van zijn natuur, zijn aard
als lichaam. Het wordt door de betekenaar geproduceerd. En het is nu net die incidentie
van de betekenaar die van het genot van het symptoom een evenement
maakt en niet zomaar een fenomeen. (…) Dit genot is niet primair, maar gaat wel
vooraf aan de zin die het subject het verleent, en die hij het verleent door zijn
symptoom als zijnde duidbaar.
(…)
Wat men beluistert, is altijd de zin, en de zin roept verder zin op. Elke psychotherapie
bevindt zich op dat niveau. Het mondt er altijd op uit dat het de patiënt is
die moet luisteren, die naar de therapeut moet luisteren. Nu gaat het er in tegendeel
om te onderzoeken wat de psychoanalyse is en wat ze vermag op het niveau
van de lezing, als men afstand neemt van de semantiek – en daar verwijs ik jullie
naar de waardevolle aanwijzingen die men over deze lectuur vindt in Lacans geschrift
met de titel “ L‟étourdit” in de pagina‟s 491 en volgende van Autres écrits,
over de homofonie, de grammatica en de logica. De lectuur, het kunnen lezen bestaat
erin een afstand te scheppen met het spreken en de zin die het meevoert, en
dit uitgaande van de schriftuur als buiten de zin gelegen, als Anzeichen, als letter,
uitgaande van zijn materialiteit. Daar waar (…) de duiding die zich op het vlak van
het spreken ophoudt slechts de zin doet zwellen, daar neemt de discipline van het
lezen de materialiteit van de schriftuur op de korrel, dit wil zeggen de letter in de
mate waarin die het evenement van het genot produceert dat de vorming van de
symptomen determineert. Het kunnen lezen mikt op die initiële schok, een schok
die als een clinamen van het genot is – clinamen is een term uit de filosofie der stoicijnen.
Voor Freud, die van de zin uitging, deed het zich voor als een rest, maar in wezen
is die rest nu net wat aan de oorsprong van het subject zelf ligt, het is in zekere
zin de oergebeurtenis die tegelijk permanent is, dit wil zeggen die zich onophoudelijk
herhaalt. (…) De verslaving is de wortel van het symptoom dat bestaat uit de
onblusbare herhaling van de zelfde Ene. (…) Het is in die zin dat Lacan heeft kunnen
stellen dat een symptoom een et caetera is. Dit wil zeggen de terugkeer van
hetzelfde evenement.
15

(…)
De duiding als kunnen lezen mikt op de reductie van het symptoom tot zijn initiële
formule, dit wil zeggen tot de materiële ontmoeting van een betekenaar en het lichaam,
met name de zuivere impact van de taal op het lichaam. Dan moet men, om
het symptoom te behandelen, wel langs de beweeglijke dialectiek van het verlangen
gaan, maar men moet zich ook losmaken van de begoochelingen van de waarheid die
dit ontcijferen aanbrengt en voorbij de vastheid van het genot mikken op de
opaakheid van het reële. Als ik dat reële zou willen doen spreken, dan zou ik het
toeschrijven wat de god van Israël in het brandend braambos zegt alvorens de geboden
te uiten die zijn reële aankleden: “ik ben wat ik ben”.”
Jacques-Alain Miller, fragmenten uit zijn “Presentatie van het thema van het NLS-
Congres 2012” op het Congres van Londen, 3 april 2011. Vertaling Hubert Van
Hoorde. De integrale tekst verscheen in het Frans in het tijdschrift Mental n°26
(pp. 49-58) en verschijnt in het Engels in Hurly Burly n°6. Nederlandse vertaling op
de website van de Kring (www.kring-nls.org).
De tekst van Jacques-Alain Miller zal ons als basis dienen om verschillende assen
te ontwikkelen en uit te werken: de lotgevallen van het symptoom in de analyse
(het symptoom bij het begin en het symptoom op het einde), het ontcijferbaar
symptoom en het sinthoom dat zich niet laat ontcijferen, de interpretatie (op de
helling van de „sens‟, de zin) en de lectuur (helling van de letter), de singulariteit
(een symptoom) en de klassen van symptomen (hysterisch, obsessioneel, psychotisch,
de zogenoemde nieuwe symptomen,..). We zullen Freud en Lacan lezen, in de
voetsporen van Jacques-Alain Miller die de Lacan van de formaties van het onbewuste
herleest vanuit zijn laatste onderwijs – wat de eerste niet overbodig maakt
en ons niet ontslaat dit parcours op eigen houtje te doorlopen, en iets van zichzelf
in deze lectuur te steken.
Anne Lysy
Eerste Bibliografie van het NLS-Congres 2012
S. Freud
- « Le sens des symptômes », Conférences d‟introduction à la psychanalyse, [1915-
1917], (conférence XVII), Paris, Gallimard, pp. 329-348.
- « Les voies de la formation des symptômes », (conférence XXIII), ibid., pp. 455-
478.
- Inhibition, symptôme, angoisse, [1926], PUF, 1951 (trad. M. Tort).
16

J. Lacan
**
**
- Le Séminaire Livre V, Les formations de l‟inconscient, [1957-1958], Paris, Seuil,
1998 ; in het bijzonder de hoofdstukken XVIII et XXIII.
- Le Séminaire Livre XVIII, D‟un discours qui ne serait pas du semblant, [1971], Paris,
Seuil, 2006, in het bijzonder de hoofdstukken III à VI (sur l‟écrit) en
hoofdstuk VII (« Leçon sur Lituraterre »).
- Le Séminaire Livre XX, Encore, [1972-1973], Paris, Seuil, 1975.
- Le Séminaire Livre XXIII, Le sinthome, [1975-1976], Paris, Seuil, 2005.
-« L‟instance de la lettre dans l‟inconscient ou la raison depuis Freud », [1957],
Ecrits, Paris, Seuil, 1966, pp. 493-526.
-« Radiophonie », [1970], Autres écrits, Paris, Seuil, 2001, in het bijzonder p. 428.
-« Lituraterre », [1971], ibid., pp. 11-20.
-« L‟étourdit », [1972], ibid., in het bijzonder pp. 488-493.
-« Joyce le Symptôme », [1975], ibid., pp. 565-570.
-« Conférence à Genève sur le symptôme » [1975], Le Bloc-notes de la psychanalyse,
5, 1985, pp. 5-23.
J.-A. Miller
**
**
-« Lire le symptôme. Présentation du thème du Congrès NLS 2012 » (Londres, avril
2011, IXe Congrès de la NLS), verschenen in Mental 26 (1 er juillet 2011) en in Hurly
Burly 6 (octobre 2011).
-« Le sinthome, un mixte de symptôme et de fantasme », [1987], (cours « Ce qui
fait insigne », mars 1987), La Cause Freudienne, 39, pp. 7-17.
-« L‟interprétation à l‟envers », [1995], La Cause freudienne, 32, pp. 9-13.
-« L‟écrit dans la parole », [17 janvier 1996], (cours « La fuite du sens »), Feuillets
du Courtil 12, 1996, pp. 7-24.
-« Le monologue de l‟apparole », [31 janvier 1996], (cours « La fuite du sens »), La
Cause Freudienne, 34, 1996, pp. 7-18.
-« Lacan avec Joyce. Le Séminaire de la Section clinique de Barcelone », [déc.
1996], La Cause freudienne, 38, pp. 7-20.
17

**
**
**
18
-« Le Séminaire de Barcelone sur Die Wege der Symptombildung», [1997], in Le
symptôme-charlatan, teksten verzameld door Fondation du Champ freudien, Paris,
Seuil, 1998, pp. 11-52.
-« Le symptôme : savoir, sens et réel », [1997], ibid., pp. 53-60.
-« La théorie du partenaire », [1997], cours « L‟Autre qui n‟existe pas et ses comités
d‟éthique » (mars à juin 1997), Quarto, 77, pp. 6-33.
-« Une nouvelle modalité du symptôme », Feuillets du Courtil 16 (cours 13 mai 1998,
« Le partenaire-symptôme »), pp. 11-29.
-« Les six paradigmes de la jouissance », [1999], (cours mars-avril 1999, «
L‟expérience du réel dans la cure analytique »), La Cause freudienne, 43, pp. 7-29.
-« Biologie lacanienne et événement de corps », [1999], (cours mai-juin 1999, «
L‟expérience du réel... »), La Cause Freudienne, 44, pp. 7-59.
-« Une fantaisie », [2004], (Congrès AMP Comandatuba), Mental, 15, pp. 9-27.
-« Pièces détachées », [2004-2005], (cours 2004-2005, présentation du Séminaire
XXIII Le sinthome), La Cause Freudienne, numéros 60, 61, 62.
-« Vers les prochaines Journées de l‟Ecole », [2005], La Lettre Mensuelle, 247, pp.
3-7 of op de website van de ECF: « Conclusion des Leçons du sinthome ». Hernomen
bij het begin van « Illuminations profanes », [2005], (cours « Illuminations profanes
», 09/11/2005), La Causefreudienne, 62, pp. 85-95.
-« Nous sommes poussés par des hasards à droite et à gauche », [2008], (cours 10
décembre 2008 « Choses de finesse en psychanalyse »), La Cause freudienne, 71,
pp. 63-71.
-« L‟inconscient et le sinthome », [2008], (cours 17 décembre 2008, « Choses de
finesse en psychanalyse »), La Cause freudienne, 71, pp. 72-79.
-« L‟économie de la jouissance », [2009], (cours mai-juin 2009, « Choses de finesse...
»), La Cause freudienne, 77, pp. 135-174.
Deze bibliografie, die als algemene basis kan dienen om het Congres voor te bereiden
in de NLS, herneemt de expliciete referenties uit zijn “Presentatie”. En enkele andere.
Veel andere teksten van Lacan en Freud zijn eveneens te herlezen, maar wij geven
er slechts enkele aan die zouden moeten toelaten de vraag te benaderen vanuit de
invalshoek die Jacques-Alain Miller heeft voorgesteld. We geven dan ook enkel artikels
van Jacques-Alain Miller aan die specifiek verhelderend zijn om de weg van het

symptoom naar het sinthoom te volgen en de “laatste Lacan” te benaderen. Iedereen
kan daarin uitgangspunten vinden om zijn eigen traject uit te stippelen.
Deze bibliografie zal in de loop van het jaar verder ontwikkeld en aangevuld worden op
de site van de NLS (www.amp-nls.org). Enkele onvindbare teksten en vertalingen zullen
via NLS-Messager verspreid worden. Werken en commentaren op teksten en passages
zullen langs verschillende wegen verspreid worden, ondermeer langs elektronische weg
via de reeks NLS-Messager “Op naar Tel-Aviv”. Eenieders bijdrage aan dit werk (opzoeken
van referenties en passages, commentaren, vertaling,…) is welkom.
Anne Lysy en Claudia Iddan
plaats en data
Tel Aviv (Israël), 16 en 17 juni 2012
info en inschrijvingen
Verdere informatie zal verspreid worden via de website en de digitale informatielijst,
of via de website van de NLS : www.amp-nls.org
19

Zaterdagen van de NLS in Vlaanderen
20
Toen hij nog voorzitter was van de NLS nam Alexandre Stevens het initiatief om
het werkjaar van de Kring te scanderen via drie weekends, in samenwerking met
andere NLS-groepen en andere WAP-Scholen, rond een gemeenschappelijk thema.
Zoals vorige jaren is het thema van deze weekends ook nu weer het thema van het
congres van de NLS dat zal plaatsvinden in Tel Aviv op 16 en 17 juni 2012. De formule
van de Weekends wordt echter dit jaar omgedoopt tot deze van de Zaterdagen.
Het programma van wat voorheen voor de zaterdag gereserveerd was, wordt
behouden, maar we starten wat vroeger en er wordt wat meer tijd voorzien voor
een uitwisseling met het publiek na de lezing van de gastspreker. Het conversatieaspect
van de zondagvoormiddagen verschuift naar de interkarteldag.
thema
“Een symptoom lezen”
verloop
Elke „Zaterdag van de NLS‟ bestaat uit een tweeluik:
oriënterende lezing door de gastspreker, gevolgd door debat
klinisch seminarie, voorbereid door een lid van de Kring en geleid door de gast
De lezing en het klinisch seminarie gaan telkens door op zaterdag, van 14u00 (onthaal)/14u15
(aanvang) tot 18u30.
gasten, data en plaats
zaterdag 22 oktober 2011: Jean-Luc Monnier (Frankrijk, ECF, NLS)
Clubhuis stad Gent, Patijntjesstraat 62, 9000 Gent
zaterdag 11 februari 2012: Francesca Biagi-Chai (AME, Frankrijk, ECF)
Clubhuis stad Gent, Patijntjesstraat 62, 9000 Gent
zaterdag 5 mei 2012: Alexandre Stevens (AME, België, ECF, NLS)
Clubhuis stad Gent, Patijntjesstraat 62, 9000 Gent
Titels van de lezingen volgen via de website en de digitale informatielijst
toegankelijkheid
De activiteiten verlopen grotendeels in het Frans en soms ook in het Engels. In het
klinisch seminarie wordt de casus in het Nederlands voorgesteld. De zaterdagnamiddaglezing
is toegankelijk voor alle belangstellenden. Voor het klinisch seminarie
dient vooraf contact opgenomen te worden met de verantwoordelijken:
Geert Hoornaert (hoornaert.geert@telenet.be)
of Luc Vander Vennet (luc.vdvennet@skynet.be).
Niet-leden van de Kring betalen een deelname in de kosten.

Verknopingen
“Een symptoom lezen”
Op initiatief van Anne Lysy, onze huidige NLS-voorzitter, organiseert het Uitvoerend
Comité ook dit jaar weer een topologische 'verknoping' (Nouage) tussen de
verschillende NLS-geledingen. Deze maakt deel uit van de voorbereiding van het
NLS-congres “Een symptoom lezen" – Lire un symptôme (Tel Aviv, 16 en 17 juni
2012).
verloop
Een NLS-lid van de Kring, een NLS-lid uit een andere NLS-groep én een vertegenwoordiger
van het Uitvoerend Comité doen elk een interventie, waarvan twee met
klinische inslag.
Deze dag wordt geanimeerd door de voorzitter van de Kring.
Het verslag, geschreven door een lid van de Kring, wordt achteraf ter beschikking
gesteld van de andere NLS-groepen.
gasten en deelnemers
Nathalie Wulfing (Engeland, London Society, secretaris van de Conseil van de
NLS) vertegenwoordigt het Uitvoerend Comité van de NLS en schetst het
theoretisch kader
Gabriella van de Hoven (Engeland, NLS, London Society) en Peter Decuyper
(Brugge, NLS, Kring voor Psychoanalyse) brengen allebei een gevalsfragment.
Titels volgen via website en digitale informatielijst
De voorzitter Joost Demuynck animeert het debat
Een verslag zal gemaakt worden door een door het Bureau aangesteld persoon.
plaats en data
Zaterdag 3 maart 2012, van 14u30 tot 17u.
Hof van Watervliet, Oude Burg 27, 8000 Brugge
toegankelijkheid
Toegankelijk voor alle belangstellenden.
Niet-leden van de Kring betalen een deelname in de kosten.
21

Kartelwerking
kartel en School
22
In zijn Stichtingsakte van 1964 introduceerde Jacques Lacan het kartel als werkinstrument
voor de School als werkgemeenschap. In elke lacaniaanse School, dus
ook in de NLS, is dat kartel nog steeds een belangrijk werkinstrument. Een kartel
bestaat uit vier personen die vooreerst elkaar kiezen om samen te werken rond
hetzelfde onderwerp, en die vervolgens ook nog een plus-un kiezen om erover te
waken dat het werk vruchten afwerpt: elk kartellid wordt immers verondersteld
om na een redelijke termijn naar buiten te komen met een individueel product
(waarvan het onderwerp bij het begin wordt bepaald). Concreet betekent zulks dat
een kartel in principe niet veel langer kan duren dan twee jaar. Bedoeling is dat in
een School iedereen met verschillende anderen samenwerkt rond verschillende onderwerpen.
Die anderen hoeven overigens niet noodzakelijk alleen maar leden van
de Kring of van de School te zijn.
oriëntatie van de kartels: “Een symptoom lezen”
Het is niet de bedoeling in kartel tot een gezamenlijk product te komen. Maar, om
de samenwerking tussen de Scholen van de WAP mogelijk te maken, is het wél belangrijk
dat kartels zoveel mogelijk binnen eenzelfde oriëntatie werken.
In 2012 zal in Tel Aviv het tiende NLS-Congres plaatsvinden, met als thema "Een
symptoom lezen". Het kartel is een uitstekend instrument om dit congres voor te
bereiden, waarmee men tevens zijn werk concreet in het brede forum van de NLS
inschrijft. De Kring nodigt dan ook zijn leden en alle deelnemers aan zijn activiteiten
uit om in het bijzonder kartel rond dit thema te vormen.
Het is natuurlijk niet uitgesloten dat kartels rond een ander onderwerp werken.
Ook lopende kartels die rond een ander onderwerp aan het werk zijn kunnen uiteraard
verder werken. Desondanks raden we de kartels toch aan zich zoveel mogelijk
te oriënteren naar het thema dat dit jaar binnen onze School onderzocht wordt.
Op die manier kan elkeen nauwer betrokken zijn op en actief meewerken aan het
onderwerp dat in de verschillende activiteiten van onze Kring aan bod zal komen.
Verder is de voorbije jaren gebleken dat het werk in kartels, die gedurende korte
tijd even intens als gefocust samenwerken naar het congres toe, kan resulteren in
congresbijdragen. Het gebruik van het kartel als instrument om de bijdragen voor
het congres voor te bereiden, komt de kwaliteit van het werk merkbaar ten goede!
de interkarteldag van de Kring: nieuwe formule!
Een ander belangrijk moment waarop een individueel werk in kartel een punctuatie
kan vinden, is de interkarteldag. Ze vormt het moment waarop een singulier verlangen,
dat de oorzaak vormde om in kartel te werken, zich met het collectief van de

werkgemeenschap kan verknopen. We willen dit jaar opnieuw extra aandacht besteden
aan de individuele producten van de kartels, en de productie actief als oogmerk
van een kartel aanwezig plaatsen, van in den beginne. Aan de plus-un‟s vragen
we dus om de interkarteldag als een concreet en oriënterend perspectief binnen
de kartels aanwezig te stellen, en de articulatie tussen de individuele interesse en
ons collectief, de overgang van de private taal van de oorzaak naar de publieke
transmissie, te bewaken. Deze werkwijze resulteerde vorige jaren in een succesvolle
en boeiende interkarteldag waarmee het werkjaar werd afgesloten. U kan de
neerslag van de zeer verscheiden interventies (zowel klinisch als theoretisch) in
sKRIPtA terugvinden.
Dit jaar opteren we overigens voor een volledig nieuwe formule voor de interkarteldag.
Vooreerst zullen we hiervoor een volledige dag uittrekken, van 10u tot
17u00. Verder zullen we een erelid van onze Kring uitnodigen om met ons samen
rond de op voorhand verspreide kartelproducten te converseren. Zoals men immers
hierboven in het programma zal opgemerkt hebben blijven de drie weekends van de
NLS dit jaar beperkt tot een zaterdag. De traditionele conversatie van de zondagvoormiddag
is weggevallen. Op de plaats hiervan organiseren we dit jaar een volledige
interkarteldag in conversatiestijl. Wie een product wil presenteren op deze
dag zal gevraagd worden zijn/haar tekst enige tijd op voorhand door te sturen
naar de kartelverantwoordelijke. Deelnemers aan de interkarteldag zullen zich
dienen in te schrijven zodat ze voorafgaandelijk de verschillende teksten doorgestuurd
krijgen. Ter plaatse zullen de producten immers niet meer worden gepresenteerd.
Op de dag zelf zal er, onder leiding van één onze ereleden, meteen geconverseerd
worden op basis van de teksten die men op voorhand heeft kunnen lezen.
We lanceren dan ook een warme oproep aan alle kartelleden van bij de aanvang van
het jaar naar deze dag toe te werken. Het accent zal vooral komen te liggen op klinische
bijdragen waarbij het symptoom en de manier waarop het wordt gelezen
centraal staat.
We verheugen er ons op dat deze dag meteen een gelegenheid zal zijn om onze
ereleden te ontvangen en met hen actief samen te werken.
digitaal interkartelproject van de NLS, “Op naar Tel Aviv”: nieuwe formule!
Luc Vander Vennet, verantwoordelijke voor de kartels van de NLS nodigt ook dit
jaar kartels uit om deel te nemen aan het NLS-interkartelproject via mail. Dit digitale
interkartel biedt de mogelijkheid over taal en geografische grenzen heen
met collega‟s van andere NLS-groepen van gedachten te wisselen rond eigen klinische
vignetten. Deze onvolprezen formule van de digitale interkartels, is gebleken
23

24
één van de beste voorbereidingsmogelijkheden naar de congressen toe te zijn. Dit
jaar varen de digitale kartels onder de vlag "Vers Tel Aviv, Towards Tel Aviv, Op
naar Tel Aviv" . Het digitaal interkartel project 2011-2012 is immers een voorbereiding
op het Congres in Tel Aviv, en zal dus werken rond het thema: “Lire un
symptôme”. De kartels “Op naar Tel Aviv” zijn klinische kartels. Hen wordt gevraagd
klinische vignetten voor te stellen.
De formule ervan wordt dit jaar echter wel licht gewijzigd in de hoop dit project
nog te verbeteren.
1) Vooreerst stellen we twee verschillende inschrijvingswijzen voor. Iedereen die
aan het interkartel project 2011-2012 wil deelnemen, kan dit doen door zich
ofwel als kartel te declareren (zoals dit steeds het geval is geweest), ofwel
door zich ten individuele titel in te schijven.
Zij die zich willen declareren als kartel kunnen hiervoor nog steeds het
hiertoe bestemde inschrijvingsformulier gebruiken dat men op de website
van de NLS kan vinden. Een kopie hiervan stuurt men door aan de verantwoordelijke
van het project: luc.vdvennet@skynet.be Gelieve hierbij duidelijk
te specificeren dat het om een digitaal kartel “Op naar Tel Aviv” gaat.
Uiterste inschrijvingsdatum: 30 september 2011
Zij die zich ten individuele titel willen inschrijven sturen een mail naar
luc.vdvennet@skynet.be. Zij worden ingeschreven op een lijst waaruit, in
samenspraak met het Uitvoerend Comité van de NLS, via een soort
lotstrekking, gemengde kartels zullen samengesteld worden. Dit is een nieuwe
formule, een experiment eigenlijk, dat moet toelaten aan de leden en
deelnemers van de NLS nog nauwer samen te werken, overheen de lokale
grenzen. Gezien de tijd die nodig zal zijn om deze kartels samen te stellen
dient men zich hiervoor al voor de zomervakantie in te schrijven.
Uiterste inschrijvingsdatum: 1 juli 2011
2) De manier waarop er zal gewerkt worden wordt ook licht gewijzigd. We verwachten
opnieuw van elk kartel twee klinische vignetten (één eind oktober, een
tweede eind februari: data zijn nog te specificeren). Maar in plaats dat elk kartel
een commentaar schrijft op een ander kartel, en sommige extime leden van
de School een commentaar geven op het geheel van de vignetten, zullen ditmaal
de verschillende kartels gegroepeerd worden in groepjes van drie die de discussie
over hun vignet onder elkaar kunnen verder zetten. In de mate van het
mogelijke zullen deze groepjes van drie kartels geordend worden volgens bepaalde
thema‟s. Aan elk groepje wordt een extime toegewezen die de discussie
zal oriënteren. Na de discussie wordt van elk kartel een commentaar verwacht
op hun eigen vignet. Een commentaar dat getuigt van de discussie die heeft

plaatsgegrepen, de effecten ervan, de impact ervan op de constructie van het
vignet enz… Aan elk kartel om hierin een eigen stijl te vinden!
vorming en declaratie van kartels aan de NLS
Het is belangrijk dat kartels zich zo snel mogelijk vormen en reeds van bij de aanvang
van het werkjaar effectief aan de slag kunnen.
Wie op zoek is naar een kartel of medekartellisanten in onze Kring kan een mail
sturen naar de kartelverantwoordelijke van onze Kring, Nathalie Laceur (laceur.nathalie@gmail.com),
met vermelding van adres, e-mail adres en thema waar
hij/zij wil rond werken. Via een lijst is het dan mogelijk om snel met andere mensen
die rond het zelfde thema willen werken in contact te komen. Op onze website
(www.kring-nls.org) vindt u bij de activiteiten de rubriek kartels terug. In “Op
zoek naar een kartel” vindt u de lijst van mensen waarmee u contact kan opnemen
om samen kartel te vormen. Onder kartels vindt u trouwens ook de lijst met lopende
kartels wat voor eventuele uitwisseling tussen kartels onderling een interessant
werkinstrument kan zijn.
De plus-un dient het kartel te declareren bij de NLS via http://www.amp-nls.org/
(klikken op: „Déclaration de cartels‟, inschrijvingsformulier downloaden, invullen en
mailen naar cartels@amp-nls.org) of via de NLS-verantwoordelijke voor de kartels
Luc Vander Vennet (cartels@amp-nls.org). De plus-un wordt tevens geacht de ontbinding
van het kartel mede te delen.
Om praktische redenen vragen wij dat de plus-un de verantwoordelijke in de Kring
voor de kartels, Natalie Laceur, op de hoogte brengt van elke declaratie én afmelding
van een kartel. Men kan zich tevens tot haar wenden voor alle problemen terzake.
bibliografie
We laten ons inspireren door het argument van de NLS en een aantal teksten die
men kan terugvinden in de bibliografie onder de rubriek Tiende Congres van de
NLS.
plaats en datum interkarteldag
Zaterdag 23 juni 2012, van 10u00 tot 17u00
Hof van Watervliet, Oude Burg 27, 8000 Brugge.
25

III. GEORGANISEERD DOOR HET BUREAU VAN DE KRING
Theoretisch Seminarie in Lacans Onderwijs:
Een symptoom lezen in de hedendaagse praktijk van de psychoanalyse
argument
Een symptoom lezen‟: dat is de titel van het volgende congres van de New Lacanian
School (Tel Aviv, juni 2012). Naar goede gewoonte neemt het theoretisch seminarie
van de Kring deze titel over, om daar rond aan het werk te gaan, zij het met
een aantal eigen accenten.
Jacques-Alain Miller stelde deze titel voor tijdens het laatste NLS-congres te
Londen, vanuit “de lessen die ik wekelijks in Parijs geef en waarin ik in het reine
probeer te komen met Lacan én de hedendaagse praktijk van de psychoanalyse, een
praktijk die niet meer helemaal of misschien zelfs helemaal niet meer die van
Freud is.” 1 „Een symptoom lezen‟ sluit aan bij wat Miller eerder al Lacans „tout dernier
enseignement‟ noemde – wat inderdaad neerkomt op een accentverschuiving
tegenover de freudiaanse praktijk die een symptoom enkel leest als metafoor, als
onbewuste waarheid die zich via het lichaam toont.
Freud
Een treffend voorbeeld van deze freudiaanse lezing van een symptoom als onbewuste
waarheid die zich via het lichaam toont, vinden we terug in de gevalsstudie
over Dora. Voor Freud is Dora‟s afonie “symbolisch als volgt te duiden: wanneer de
man van wie ze hield ver weg was, zag zij van het spreken af; dat had zijn waarde
verloren omdat ze niet met hem kon spreken." 2 De afonie is een substitutie van de
afwezige en verdrongen (ge)liefde.
Belangrijk is dat Freud onderlijnt dat deze substitutie niet zonder rest is. Het
symbolische of de substitutie, waarin wij vanuit Lacan het mechanisme van de metafoor
herkennen, verklaart inderdaad niet alles. Daarnaast maakt Freud dan ook
melding van "een zekere somatische tegemoetkoming" 3 . Dat doet hij niet alleen in
het geval van Dora, maar bijvoorbeeld ook in 'De psychogene visuele stoornis be-
1 Miller (J.-A.), Lire un symptôme, Mental, revue internationale de psychanalyse, nr. 26, juin 2011,
p. 49-60. Nederlandstalige vertaling door Hubert Van Hoorde op de www.kring-nls.org
2 Freud (S.), Fragment van de analyse van een geval van hysterie (Dora), 1905e, Werken, deel 4,
Boom, p. 153.
3 Ibid. p. 154.
27

zien vanuit het standpunt van de psychoanalyse' 4 : "Het symptoom kan niet tot
stand komen zonder een zekere somatische tegemoetkoming, waarin wordt voorzien
door een normaal of pathologisch proces in of aan een van de lichaamsorganen.
Het komt niet vaker dan één keer tot stand - en tot de kenmerken van het hysterische
symptoom behoort het vermogen zich te herhalen - tenzij het een psychische
betekenis, een zin heeft. Het hysterische symptoom heeft deze zin niet al
van zichzelf, deze wordt aan het symptoom verleend, er als het ware aan vastgesoldeerd,
en van geval tot geval kan het een andere zin zijn, al naar de aard van de
onderdrukte gedachten die ernaar streven zich te uiten. (...) Voor de therapie zijn
de in het accidentele psychische materiaal gegeven determinanten het belangrijkst;
men heft de symptomen op door naar hun psychische betekenis te speuren."
5 We citeerden Freud uitvoerig, omdat hij hier een aantal kenmerken van het
symptoom vermeldt die Lacan later verder zal uitwerken: er wordt “een zin aan het
symptoom vastgesoldeerd”, er is een “herhaling”, er is “accidenteel psychisch materiaal”,
en het symptoom wordt opgeheven door er zin aan te verlenen.
Waar Freud in de psychische formaties vooral het symbolische benadrukt, zal hij
in het symptoom geleidelijk aan meer nadruk leggen op de (partiële) driften. Die
accentverschuiving is reeds vast te stellen in zijn tekst over de „Psychogene visuele
stoornis‟: “Wanneer de seksuele partiële drift die gebruikmaakt van het kijken,
de seksuele kijklust, vanwege haar extreme eisen het verzet van de Ik-driften
heeft uitgelokt, zodat de voorstellingen waarin het streven zich uitdrukt aan verdringing
ten prooi vallen en ervan worden weerhouden bewust te worden, dan is
daarmee de relatie van het oog en het zien met het Ik en het bewustzijn als zodanig
verstoord. Het Ik heeft zijn heerschappij over het orgaan verloren, dat zich nu
geheel aan de verdrongen seksuele drift ter beschikking stelt." 6
Lacan
In zijn seminarie leest Miller Lacans onderwijs als een work in progress – wat hem
sinds enkele jaren „de laatste Lacan‟ doet articuleren met „de Lacan van de taal en
de symbolische orde‟. Dit jaar vertrok Miller vanuit de oppositie tussen Etre/Sinn
en Existence/Bedeutung. Er is het symptoom waaraan men een zin verleent die beschrijvend
en variabel is en die met de betekenaar te maken heeft. Miller noemt
deze betekenaar “retorisch” omwille van het verband met 'het goede spreken', dat
dialectisch is en, bij de eerste Lacan dan toch, tot de opheffing van het symptoom
4 Freud (S.), De psychogene visuele stoornis bezien uit psychoanalytisch standpunt, 1910 i, Werken,
deel 5, Boom, p. 319.
5 Freud (S.), Fragment van de analyse van een geval van hysterie (Dora), 1905e, o.c., p. 154.
6 Freud (S.), De psychogene visuele stoornis bezien uit psychoanalytisch standpunt, 1910i, o.c., p.
317.
28

kan leiden. Hiertegenover plaatst hij de „existentie‟ verwijzend naar Heideggers
'ek-sistentie' - wat erbuiten staat (ek-sistere); wat buiten het imaginaire en het
symbolische staat. Deze existentie is niet variabel en ligt langs de kant van het reele
- als dat wat steeds op dezelfde plaats terugkeert. We treffen haar bijvoorbeeld
aan in de seksueringsformules die Lacan in zijn twintigste seminarie, Encore,
schrijft. Er is geen seksuele verhouding, "il n'y a pas de rapport sexuel", maar er is
wel de Eén, “Y a d‟ l'Un”. 7
In zijn eerste onderwijs legt Lacan de klemtoon op het talige van het symptoom.
Het symptoom is een metafoor, een bepaalde verhouding tussen betekenaars,
waarvan de betekenis (sens) voorlopig onbekend is. Het doel van de analyse is die
betekenis bewust te laten worden, te laten zijn (être).
Lacans tweede onderwijs draait rond de niet-verhouding, vanuit het niet kunnen
schrijven van de seksuele verhouding. Een antwoord op die niet-verhouding is het
sinthoom. Waar het symptoom een metafoor is en dus een betekenis heeft, is het
sinthoom een evenement, een evenement op het gebied van het genot, en dus een
lichamelijk evenement. Dat sinthoom is inderdaad het teken dat het spreekwezen
in zijn lichaam onherroepelijk gemarkeerd is door een letter (Un) die het genot in
of op het lichaam fixeert. Het heeft dan ook altijd iets van de verslaving, in de
mate dat de oorspronkelijk niet gearticuleerde betekenaar zich daarin constant
herhaalt. 8 Die herhaling is van een andere orde dan die van de metonymie of de
herhaling van de vraag waarin de leegte van het verlangen haar weg zoekt. De herhaling
in het sinthoom houdt verband met de schriftuur, met de letter die zich als
trek heeft ingeschreven. Een voorbeeld vinden we bij kleine Hans, met de einziger
Zug, de trek die een genot in zijn Wiwimacher inschrijft. 9
Een symptoom lezen … in de hedendaagse praktijk van de psychoanalyse
Wanneer we het vandaag hebben over het lezen van een symptoom, dan gaat het
niet over de ontcijfering van gearticuleerde betekenaars, maar over het lezen van
dergelijke trekken, letters, over het lezen van die Eén alleen. Dat leidt dan niet
tot een eventueel bevrijdende betekenis (sens), maar tot de onderkenning van een
vorm van fixatie.
Het is deze accentverschuiving in Lacans onderwijs die we dit jaar onder de loep
zullen nemen. We zullen dit uiteraard niet doen zonder ons ook de vraag te stellen
naar de implicaties voor de hedendaagse praktijk van de psychoanalyse.
7 Lacan (J.), Encore, Le Séminaire, livre XX, Seuil, p. 116.
8 Miller (J.-A.), Lire un symptôme, o.c., p. 58. Nederlandstalige vertaling door Hubert Van Hoorde
op www.kring-nls.org
9 Lacan (1975), Conferentie in Genève over het symptoom, iNWiT, tijdschrift voor psychoanalyse
van de New Lacanian School, 5, p.11.
29

ibliografie
We verwijzen naar de bibliografie van het Xde Congres van de NLS, in deze brochure
(pp. 11-12)
verantwoordelijken
waar
Joost Demuynck en Nathalie Laceur
Clubhuis van de stad Gent, hoek Handbalstraat en Patijntjesstraat, 9000 Gent
wanneer
24 september 2011, 19 november 2011, 17 december 2011, 21 januari 2012,
24 maart 2012, 2 juni 2012 – telkens van 14h30 tot 16h30
toegankelijkheid
Voor alle belangstellenden
Niet-leden van de Kring betalen een deelname in de kosten
30

Klinisch Seminarie in de Toegepaste Psychoanalyse
"Hoe lezen we een symptoom in onze hedendaagse kliniek?"
argument
De categorie van „symptoom‟ heeft meerdere acceptaties binnen de psychoanalyse.
De benadering die tijdens het komend werkjaar geprivilegieerd wordt vertrekt van
een vraag die Jacques-Alain Miller in de oriënterende voordracht die hij te Londen
bracht, als volgt formuleert : “”Waar is het reële in de psychoanalyse” ?.
Het symptoom is zeker – en het gaat hier om de meest klassieke stelling van de
psychoanalyse, deze waarmee Freud een resem fenomenen die voorheen als onzinnig
werden beschouwd, binnen het ethische register van de subjectieve waarheid
inschreef - een formatie van het onbewuste, die, zoals de droom of de faalact,
doorheen de muur van het ego breekt. De essentiële kenmerken van het op het
model van de faalact geschoeide symptoom zijn de kortstondigheid en het voorbijgaande;
het symptoom uit de psychopathologie van het alledaagse leven is dermate
vluchtig – het duikt op en verdwijnt terug - dat het subject dat eraan ten grondslag
zou liggen niets meer dan een hypothese is – een verondersteld subject, waaraan
geen consistentie en geen „bestaan‟ kan toegewezen worden.
Het is dan ook in de herhaling dat Freud het criterium situeerde om van een symptoom
als dusdanig te kunnen spreken; in de permanentie onderscheidt het zich van
de andere onbewuste formaties. Deze permanentie van het symptoom toont ons
immers een dimensie die ontsnapt aan de dialectiek, die bij machte zou zijn om het
symptoom op te heffen indien daar enkel het register van de waarheid werkzaam
zou zijn. De macht van de dialectiek vindt haar grens in het reële van de herhaling,
waar een rest van het symbolisch proces telkens op dezelfde plaats terugkeert. Er
is iets dat niet „spreekt‟, en dat Freud op het conto van de bevrediging inschreef:
het symptoom is niet enkel een verhulde waarheid van het subject, het is ook een
wijze van genieten van een spreekwezen, die zich niet verhult, maar eist, bevrediging
eist, en in die eis voorbijgaat aan de belangen van het subject.
Van het symptoom als herhaling belanden we aldus bij het symptoom als rest. Binnen
deze optiek wordt het symptoom bewoond door een „bout de réel‟‟, een brok
reële. Deze „brok‟ is een niet-gearticuleerde rest, waar de „slag‟ van de materialiteit
van de betekenaar op het lichaam zich als letter heeft ingeschreven. Het
symptoom is hier een gedenksteen van het initiële effect van de betekenaar op het
lichaam, van de impact van de taal op het genot van dit lichaam, die in deze ontmoeting
met woorden gemerkt en verstoord wordt. Het symptoom ontsluit hier dit
genot, dat langs de ene kant met „zin‟ zal worden bezet, teneinde het subjectief interpreteerbaar
te maken, terwijl het tevens puur spoor zal blijven van een origi-
31

neel evenement, dat zich op het lichaam inschreef, en zich als dusdanig – als lichaamsevenement
en als niet-interpreteerbaar - zal herhalen.
Het is deze reële helling van het symptoom die we dit jaar in het licht willen plaatsen,
en wel vanuit de vraag van de kliniek. Want de „Janus‟ van het symptoom leidt
ook onze kliniek naar een tweesprong. Indien het symptoom uit de „zin‟ voortvloeit
zal de interpretatie die enkel de symbolische, metaforische dimensie van het
symptoom weerhoudt, onvermijdelijk het symptoom voeden. Elke nieuwe articulatie
die in de interpretatie aangeboden wordt dikt het symbolisch weefsel dat het lichaamsevenement
verhult aan, en leidt van het reële weg middels de „zin‟.
Lacan had iets geheel anders voor met de analytische kuur. Hij waarschuwde voor
de vraatzucht van het symptoom, dat zich voedt met „zin‟ : “Le symptôme se présente
comme un petit poisson dont le bec vorace ne se referme qu‟à se mettre du
sens sous le dent” (Le Troisième, 1975). Hij onderlijnde dat voorbij de ontcijferbare
enveloppe van het symptoom-als-boodschap het symptoom-als-genot ligt, dat
niet aan de Ander gerefereerd moet worden, maar aan het lichaam en de Eén. Verwijst
het „klassieke‟ symptoom naar het subjectief antwoord op de universele afwezigheid
van de seksuele relatie, dan betreft de productie van het zogenaamde
sinthoom op het einde van de kuur de singuliere wijze waarop dit subject zich verhoudt
tot iets wat wel degelijk bestaat, en op zeer reële wijze: de seksualiteit.
Voor Lacan moet het analytisch discours deze horizon van het sinthoom voor ogen
houden, zonder dewelke haar tactiek tot „geklets‟ (bavardage) en haar politiek tot
„zwendel‟‟ (escroquerie) dreigt te verworden.
Binnen de kuur moet het „lezen van het symptoom‟ dus steeds het luisteren vergezellen,
teneinde het van zin te spenen, en het terug te voeren tot het evenement
dat op het niveau van de letter ingeschreven werd. We zullen in het klinisch seminarie
dan ook aandacht hebben voor de variëteit van wat zich presenteert als „lectuur‟
van het symptoom, wanneer men afstand neemt van de semantiek. Het gegeven
dat de inaugurale en traumatische ontmoeting tussen de Eén-alleen (Un-toutseul)
van de betekenaar en het lichaam zich in de psychose à ciel ouvert herhaalt,
betekent niet dat we daar zonder meer de omgekeerde weg hebben te belopen.
Ook daar kan het uiterst aangewezen zijn om in de antwoorden die we aan het subject
geven, ons eerder op de letter dan op de betekenaar te oriënteren, teneinde
niet tot de waanvorming, eigen aan het semantische register, aan te sporen.
De lectuur van het symptoom, binnen de verschillende structuren, en met de instrumenten
die geschikt zijn om aan haar reële dimensie te raken – dit is de thematiek
die we dit jaar uit onze casuïstiek willen lichten.
32

verantwoordelijken
Geert Hoornaert (hoornaert.geert@telenet.be)
Luc Vander Vennet (luc.vdvennet@skynet.be)
bibliografie
We verwijzen verder naar het argument en de te verschijnen bibliografie van het
congres.
methode
Een deelnemer brengt een klinisch fragment. Voor het leiden van de discussie laten
de verantwoordelijken van het klinisch seminarie zich bijstaan door twee medewerkers.
Voor het komende jaar zijn dit Lieve Billiet en Erik Mertens. In een wisselende
samenwerking oriënteren zij de conversatie. Er wordt gerekend op een actieve
conversatie met alle deelnemers, met inachtneming van de regels van de discretie.
plaats en data
Op zaterdag 19 november, 17 december 2011, en op zaterdag 21 januari,
2 juni 2012, telkens van 17u00 tot 18u30
(aansluitend op het theoretisch seminarie)
Clubhuis van de stad Gent, Patijntjesstraat 62, 9000 Gent
toegankelijkheid
Het Klinisch Seminarie is niet zomaar toegankelijk voor het algemene publiek.
Nieuwe deelnemers dienen liefst enkele weken op voorhand contact op te nemen
met de verantwoordelijken:
Geert Hoornaert (hoornaert.geert@telenet.be)
of Luc Vander Vennet (luc.vdvennet@skynet.be).
Niet-leden van de Kring betalen een deelname in de kosten.
33

Gevalspresentaties
In het Algemeen Ziekenhuis Sint-Jan te Brugge leidt Anne Lysy al enkele jaren
een psychoanalytische gevalspresentatie. De gevalspresentatie is een psychiatrische
traditie die door Lacan radicaal is vernieuwd geworden vanuit de psychoanalyse
– en die van daaruit een spil in de vorming van de psychoanalyticus is geworden.
In de psychoanalytische gevalspresentatie gaat het niet meer om de illustratie van
een algemeen ziektebeeld via een duidelijk „geval‟, maar om een unieke en onvoorspelbare
ontmoeting, „geval per geval‟, waarbij een „patiënt‟ (het gaat inderdaad om
iemand die is opgenomen in de psychiatrie) de kans geboden wordt om te getuigen
van het reële van zijn lijden en de antwoorden die hij daarop geeft. De aandacht
gaat vooral naar de particulariteit van ieders symptoom als behandeling van het reele
en de mogelijkheden om die verder uit te bouwen, of eventueel zelfs te komen
tot de uitvinding van een nieuwe sinthomatische behandeling daarvan.
Dit biedt kansen op effecten. In eerste instantie voor het subject in kwestie.
Maar ook de psychiatrische dienst, die vragende partij is om impasses in het werk
– diagnosestelling of behandeling – met de patiënt in kwestie te doorbreken, kan er
baat bij hebben. En tenslotte kan de psychoanalytische gevalspresentatie ook voor
de toehoorders een uniek leermoment vormen. Daartoe dient de discussie die onmiddellijk
aansluit bij de presentatie.
Het spreekt voor zich dat een gevalspresentatie tact en discretie veronderstelt,
zowel bij degene die de gevalspresentatie leidt, als bij de toehoorders. Vandaar
ook de strenge voorwaarden inzake toegankelijkheid.
verantwoordelijken
Anne Lysy, die de gevalspresentatie leidt (anne.lysy@newreal.be)
Jan De Clerck, die ter plaatse verantwoordelijk is (jan.declerck@azbrugge.be).
plaats en data
AZ Sint-Jan te Brugge
zaterdag 19 november en 17 december 2011, zaterdag 21 januari en 24 maart 2012
telkens van 10u30 tot 13u (nieuw aanvangsuur)
34

toegankelijkheid
Enkel toegankelijk op grond van een gesprek: uiterlijk voor 22 oktober 2011 contact
opnemen met de verantwoordelijken:
Anne Lysy (anne.lysy@newreal.be)
of Jan De Clerck (jan.declerck@azbrugge.be)
Men engageert zich voor de reeks van vier presentaties.
De presentaties staan niet los van het volgen van de seminaries van de Kring.
Niet-leden van de Kring betalen een deelname in de kosten.
35

IV. GEORGANISEERD DOOR LEDEN VAN DE KRING
Naast de activiteiten georganiseerd door de NLS en het Bureau van de Kring zelf
zijn er verschillende initiatieven van leden, in nauwe samenwerking met het Bureau
van de Kring. Het werkseminarie School en passe verdiept zich al twaalf jaar in de
problematiek van het einde van een analyse en van de School als lotsbestemming
van de overdracht. De werkgroep Psychoanalyse en kinderen werkt al meerdere jaren
rond de specificiteit van de lacaniaanse oriëntatie in het werken met kinderen.
Sedert enkele jaren is een werkgroep Psychoanalyse en maatschappij actief rond
de maatschappelijke relevantie van de psychoanalyse. De nauwe samenwerking met
het Bureau belet uiteraard niet dat iedereen afzonderlijk daarvoor de volle verantwoordelijkheid
behoudt: "iedereen onderwijst op eigen risico en gevaar" (chacun
enseigne à ses propres risques et périls).
Werkseminarie: Lacans School en de passe
Twaalfde reeks (2011-2012): Het symptoom, het meest reële van het
spreekwezen
De psychoanalytische kuur is geen psychotherapie. Ze neemt geen vrede met de
zin, ze stopt niet bij de semblant, ze is gericht op het reële. In zijn colleges heeft
Jacques-Alain Miller deze oriëntatie doorheen de jaren op verschillende manieren
vertaald en uitgewerkt. Het heeft ons vertrouwd gemaakt met concepten als de
tegendraadse interpretatie (l‟interprétation à l‟envers) en het reële onbewuste.
Het is dezelfde spanning tussen semblant en reële die de rode draad vormde van
zijn college van het voorbije jaar L‟Être et l‟Un, waar hij de oppositie tussen zijn
(Être) en bestaan (existence) centraal stelde. Voorbij het Zijn dat in de eerste
plaats het niet-zijn of het zijnsgemis evoceert, situeerde hij het bestaan, het Ene.
Het overdrachtelijke onbewuste (l‟inconscient transférentiel) is van de orde van
het (niet-)zijn. Het is hypothetisch, het bestaat door het geloof erin, het doet
„zijn‟ wat niet bestaat binnen de dimensie van de (subjectieve) waarheid. Het reële
onbewuste ligt daar voorbij.
In zijn voorstelling van het Congres van Tel Aviv herneemt Miller deze oppositie en
nodigt uit om van daaruit het symptoom te bestuderen, of beter: te lezen. Want de
psychoanalyse is niet louter een praktijk van goed-zeggen (bien dire), het is een
praktijk van weten te lezen (savoir lire), met name het symptoom weten te lezen
(savoir lire le symptôme). Dit „lezen‟ viseert dat aspect van het symptoom dat
voorbij de onbewuste betekenis ligt, voorbij de ontcijferbaarheid, daar waar het
symptoom geen vluchtige formatie van het overdrachtelijke onbewuste is. Het viseert
de onherleidbare rest ervan.
37

„Het symptoom weten te lezen‟, het is in de mate dat een analytische kuur hierin
slaagt, dat ze geen psychotherapie is. Hoe kunnen we deze stelling beter ondervragen
dan aan de hand van getuigenissen van Analytici van de School? Onze bijeenkomsten
in 2011-2012 worden daaraan gewijd, in een „volgehouden verknoping‟
van dit werkseminarie met het Theoretisch Seminarie georganiseerd door het Bureau
van de Kring.
De concrete uitwerking van één en ander, de keuze van getuigenissen, worden de
komende weken nader bepaald. Maar één belangrijk evenement ligt nu reeds vast.
Op 24 maart 2012 zal de Kring Sergio Caretto, A.E. van de École Une en lid van de
SLP (Scuola Lacaniana di Psicoanalisi) ontvangen. De conversatie met hem zal worden
voorbereid op de avonden van het werkseminarie via de lectuur van zijn getuigenissen.
bibliografie
Caretto, S. (2010). L‟homme droit. In : La Cause freudienne, 75, 39-47.
Caretto, S. (2010). ERGI l‟homme droit ! De San Giovanni au giuanin. In : La Cause
freudienne, 77, 183-187.
methode
Samen met en door de deelnemers zullen de teksten worden gelezen en bediscussieerd.
plaats en data
Van de voorbereidende avonden:
27 januari, 16 maart, 11 mei 2012 van 21 tot 23 u
VBJK, Raas Van Gaverestraat 67a, 9000 Gent
Van de getuigenis van Sergio Caretto op zaterdagmiddag (Theoretisch seminarie):
24 maart 2012
verantwoordelijken
Lieve Billiet, lieve.billiet@skynet.be
Geert Hoornaert, hoornaert.geert@telenet.be
Anne Lysy, anne.lysy@newreal.be
Luc Vander vennet, luc.vdvennet@skynet.be
toegankelijkheid
Toegankelijk voor alle belangstellenden.
Deelname in de kosten
38

Werkgroep: Psychoanalyse en kinderen
Achtste jaargang: Hoe een symptoom van een adolescent lezen?
waar
data
De werkgroep „Psychoanalyse en kinderen‟ richt zich tot een breed en geïnteresseerd
publiek om zich inhoudelijk te verdiepen in het werk met kinderen en adolescenten
vanuit een actuele psychoanalytische visie. Dit jaar benaderen we het jaarthema
van de NLS -“een symptoom lezen”- meer specifiek vanuit de periode van de
adolescentie.
De verworvenheden en het grotendeels imaginaire evenwicht die werden bereikt in
de kindertijd volstaan niet om het reële van de puberteit te behandelen. Onder
adolescentie verstaan we de logische tijd waarin het subject een eigen symptomatisch
antwoord zoekt op de intrusie van het reële dat hier in het spel is.
In het tijdperk waarin de vader niet meer de structurerende functie heeft van
weleer zoekt de adolescent dit nieuwe antwoord vaak niet langer met de vader als
referentie en vindt hij of zij eerder een partner in wat voor hem of haar symptoom
vormt. Het gevolg hiervan is de noodzaak een nieuwe kliniek uit te vinden die
maximale kansen schept om dit symptoom te lezen. Dit vereist een weten te lezen
tussen de lijntjes, een mogelijkheid tot lectuur daar waar een niet-te-lezen
heerst. 1 In het studiewerk dat we rond dit thema willen verrichten zal bijzondere
aandacht worden besteed aan het recente boek van Hélène Deltombe “Les enjeux
de l‟adolescence”.
Er worden net als vorig werkjaar twee namiddagen gepland. De bijeenkomsten zullen
zowel theoretisch als klinisch zijn, met voldoende gelegenheid tot conversatie
met het publiek. Het concrete programma wordt later meegedeeld via KringNLS-
Nu! en flyers.
Hof van Watervliet, Oude burg 27, 8000 Brugge (zaal 14)
Vrijdag 3/02 en vrijdag 2/03 2012, van 14 tot 16u30
verantwoordelijken
Peter Decuyper, peter.decuyper1@telenet.be
Catherine Roex, catherine.roex@telenet.be
Eddy Cabooter, eddy.cabooter@telenet.be
1 Bernard Lecoeur in zijn voorwoord in: Deltombe, H., Les enjeux de l‟adolescence. Editions Michèle,
Paris, 2010, p.9
39

toegankelijkheid
De werkgroep is vrij toegankelijk mits deelname in de kosten.
40

Werkgroep: Psychoanalyse en maatschappij
Hoe vandaag een symptoom lezen binnen het domein van de „Geestelijke
Gezondheidszorg‟
De werkgroep „Psychoanalyse en Maatschappij‟ kiest dit jaar voor een nieuwe formule.
Deze keer geen serie donderdagavondbijeenkomsten, wel een éénmalig evenement,
een studienamiddag, op vrijdag 11 mei 2012. Titel: Hoe vandaag een
symptoom lezen binnen het domein van de „Geestelijke Gezondheidszorg‟?
Er is en blijft een onverzoenbaarheid tussen Psychoanalyse en Geestelijke
Gezondheidszorg 1 .
De Geestelijke Gezondheidszorg reduceert het lijden tot een reeks gedragingen
die in referentie tot een bepaalde norm getuigen van abnormaliteit. Dergelijke
problematische gedragingen worden dan symptomen genoemd die wijzen op een gebrek
aan „geestelijke gezondheid‟. Er wordt dan ook ten volle geïnvesteerd in uniforme
behandelingsprotocollen waarmee symptomen worden bestreden en waardoor
mensen stapsgewijs symptoomvrij, dus „geestelijk gezond‟ kunnen gemaakt
worden.
De psychoanalyse daarentegen vraagt zich telkens opnieuw af wat de plaats is van
een symptoom binnen de singuliere logica van een subject om van daaruit de behandeling
te oriënteren, niet van het symptoom maar wel van het subject (in de neurose)
of de Ander (in de psychose), in al haar tactische, strategische en politieke facetten.
Het is belangrijk dat we daarbij in het oog blijven houden dat de psychoanalyse
een praxis is die georiënteerd is vanuit een ethiek. Het mag dan ook duidelijk zijn
dat het bestaan ervan niet staat of valt met het voorhanden zijn van een accessoire
zoals de divan of de aanwezigheid van iemand die zich in een multidisciplinair
team opwerpt als „de psychoanalyticus‟ van dienst, naast „de diëtist‟, „de kinesist‟,
„de opvoeder‟, ...
Bovendien is deze praxis heden niet meer te herleiden tot de klassieke freudiaanse
ontcijfering van symptomen als louter onbewuste formaties, zoals een lapsus,
droom of grap dat zijn. Freuds onbewuste is wat Lacan de Ander noemt. Een symptoom
heeft inderdaad een stevige poot in die Ander, in dat onbewuste. Lacan heeft
echter ook getoond dat die Ander, aan het eind van al die ontcijfering, niet blijkt
te bestaan. De Ander bestaat niet meer, maar het symptoom blijft wel nog altijd
1 J.-A. Miller, “Santé mentale et ordre public”, Mental, nr. 3, januari 1997.
41

estaan. Het is op dat punt dat Jacques-Alain Miller 2 nu voorstelt om het te hebben
over de lectuur van een symptoom. Ontcijfering van een symptoom viseert een
weten (savoir) omtrent zijn symbolische articulatie, dat tot zijn oplossing zou moeten
leiden. Lectuur van een symptoom viseert de verhouding van het subject tot
het reële, tot het genot, teneinde daarmee een „sinthoom‟ te construeren, een savoir-faire
of een singuliere omgangswijze van een subject met wat voor hem ondraaglijk
is.
De lacaniaanse psychoanalyse doen bestaan betekent vandaag dan ook: geval per
geval het reële opsporen, geval per geval de singuliere logica van de verhouding tot
het reële construeren, geval per geval symptomen lezen vanuit die logica. Die lectuurdiscipline
vanuit het reële van het geval is ons kompas, geeft richting aan onze
behandelingen. Wij hebben geen enkele andere basis om te beslissen of een symptoom
van een subject begrensd moet worden of integendeel ondersteund, en hoe
dat dan wel moet.
En toch, en toch, …
De werkgroep „Psychoanalyse en Maatschappij‟ wil nu weten hoe clinici te werk
gaan, binnen de „Geestelijke Gezondheidszorg‟, met haar specialistische evidence
based aanpak van universele, geobjectiveerde stoornissen. Hoe kunnen zij daar
toch nog iets doen bestaan van de lacaniaanse psychoanalyse? Hoe slagen ze er
toch nog in om haar werkzaamheid daar te vrijwaren. Wat zijn hun onoverkomelijk
lijkende moeilijkheden? En wat maakt dat ze toch kansen blijven zien?
Deze keer geen serie bijeenkomsten, maar één studienamiddag, op vrijdag 11 mei
2012: Hoe vandaag een symptoom lezen binnen het domein van de „Geestelijke
Gezondheidszorg‟? Vier mensen uit de praktijk die zullen getuigen hoe zij elk met
hun eigen stijl, en elk met hun eigen vallen en opstaan, deze lectuurdiscipline
trachten ingang te doen vinden. En dat niet alleen in hun eigen klinisch werk, maar
ook in hun samenwerking met collega‟s en andere actoren binnen het veld van de
Geestelijke Gezondheidszorg.
Het spreekt vanzelf dat elke interventie een aanleiding is tot debat.
Meer info volgt via de nieuwsbrief KringNLSnu, de website www.kring-nls.org én
een flyer.
2 J.-A. Miller, “Lire un symptôme”, Mental, nr. 26, juni 2011, p. 49-60. Nederlandstalige vertaling
door Hubert Van Hoorde op de www.kring-nls.org
42

plaats
Geuzenhuis, Kantienberg, 9000 Gent
datum
Op vrijdag 11 mei 2012. Onthaal 13u. Aanvang 13u30. Einde 17u30.
verantwoordelijken
Joost Demuynck, joost.demuynck@telenet.be
Lieven Jonckheere, jonckheere.lieven@gmail.com
Nathalie Laceur, laceur.nathalie@gmail.com
Erik Mertens, erikmertens@scarlet.be
Katrien Mortier, katrienmortier@yahoo.co.uk
toegankelijkheid
Toegankelijk voor alle belangstellenden
Inschrijven via laceur.nathalie@gmail.com.
Het aantal inschrijvingen is beperkt tot 80 personen.
15 euro als deelname in de kosten (ter plaatse te betalen).
43

V. ELDERS IN DE NLS EN DE WAP
De activiteiten georganiseerd door de NLS (het congres, de weekends, „Verknopingen‟
en de kartels) en door het Bureau (het dubbel seminarie en de gevalspresentaties)
vormen samen de ruggengraat van het programma van de Kring. Omdat de
Kring zich inschrijft binnen de NLS en de WAP, kan dit programma niet los gezien
worden van verschillende activiteiten die ergens anders in deze Scholen worden
georganiseerd. Het Bureau wil in het bijzonder uitnodigen deel te nemen aan de
volgende activiteiten:
41ème Journées de l‟Ecole de la Cause freudienne
« Praxis lacanienne de la Psychanalyse»
8 en 9 oktober 2011
Parijs
Palais des Congrès
www.causefreudienne.net
VIIIe Congres van de WAP (World Association of Psychoanalysis)
« L‟ordre Symbolique au XXIème siècle.
N‟est plus ce qu‟il était
Quels conséquences pour la Cure? »
23-27 april 2012
Buenos Aires
Hôtel Hilton
www.wapol.org
45

VI. LINKS VAN DE KRING
Centrum voor Psychoanalyse vzw “De Oor-Zaak” organiseert in Brugge inleidende
voordrachten voor een breed geïnteresseerd publiek.
De inhoudelijke oriëntatie is duidelijk: de freudiaanse en lacaniaanse ethiek, theorie,
praktijk en de actuele studie hiervan binnen het onderwijs van Jacques-Alain
Miller en de scholen van de W.A.P.
De thema‟s van de voordrachten kunnen zeer uiteenlopend zijn maar we streven er
steeds naar dat de voordrachten ook toegankelijk en boeiend zijn voor mensen die
geen ruime voorkennis hebben. Naast theoretische beschouwingen wordt ruimschoots
aandacht besteed aan de klinische praktijk.
Daarnaast brengt de Oor-Zaak jaarlijks een publicatie uit - Cahier, Tijdschrift
voor Psychoanalyse en Cultuur - waarin de neerslag te vinden is van voordrachten,
naast vertalingen van interessante artikels en besprekingen van actuele thema‟s
rond psychoanalyse en cultuur.
Het nieuwe werkjaar is bijzonder gezien “De Oor-Zaak”, opgericht op 28 oktober
1986, haar 25-jarig bestaan viert.
De Oor-Zaak nodigt u allen van harte uit op volgende zes actuele en inleidende
voordrachten:
Sprekers en data
najaar 2011
Joost Demuynck: “Het fundamentele misverstand en het belang van het symptoom
”
donderdag 27 oktober 2011 om 20u30
Joachim Cauwe : “Psychoanalyse en criminaliteit: op zoek naar het subject”
donderdag 24 november 2011 om 20u30
voorjaar 2012
Marie-Alice Oosterlinck: “Atelier, een ruimte voor ontmoeting”
donderdag 26 januari 2012 om 20u30
Catherine Roex: “Competitiesport bij kinderen ”
donderdag 1 maart 2012 om 20u30
Lieve Billiet: Titel nader te bepalen
donderdag 29 maart 2012 om 20u30
Stijn Vanheule: “Het subject in de psychose”
donderdag 26 april 2012 om 20u30
47

plaats en uur
Hof van Watervliet, Oude Burg 27 – 8000 Brugge om 20.30 uur
toegankelijkheid
De voordrachten zijn toegankelijk voor alle belangstellenden.
Men dient zich niet vooraf in te schrijven. Accreditering is aangevraagd.
De toegangsprijs is 7 € (5 € voor studenten)
info
Jan Dejonghe (voorzitter De Oor-Zaak) - 057 201935
dejonghe.jan@telenet.be
Zie ook onze site: www.deoorzaak.org
48

OVERZICHTSKALENDER
Deze kalender herneemt de activiteiten in chronologische volgorde.
2011
Zaterdag 24 september
Zaterdag 8 oktober
Zondag 9 oktober
Vrijdag 14 oktober
Zaterdag 22 oktober
Zaterdag 19 november
Zaterdag 17 december
Theoretisch seminarie van de Kring
41e Journées de l‟ECF
41e Journées de l‟ECF
1 e avond van de AMP
NLS lezing door Jean-Luc Monnier
Klinisch seminarie geleid door Jean-Luc Monnier
Gevalspresentatie van de Kring
Theoretisch seminarie van de Kring
Klinisch seminarie van de Kring
Gevalspresentatie van de Kring
Theoretisch seminarie van de Kring
Klinisch seminarie van de Kring
2012
Zaterdag 21 januari
Vrijdag 27 januari
Vrijdag 3 februari
Zaterdag 11 februari
Vrijdag 2 maart
Zaterdag 3 maart
Vrijdag 16 maart
Gevalspresentatie van de Kring
Theoretisch seminarie van de Kring
Klinisch seminarie van de Kring
Werkseminarie School en passe
Werkgroep Psychoanalyse en kinderen
2 e avond van de AMP
NLS lezing door Francesca Biagi-Chai
Klinisch seminarie geleid door Francesca Biagi-Chai
Werkgroep Psychoanalyse en kinderen
Verknopingen
Werkseminarie School en passe
49

Zaterdag 24 maart
Maandag 23 –
Vrijdag 27 april
Zaterdag 5 mei
Vrijdag 11 mei
Zaterdag 2 juni
Zaterdag 16 juni
Zondag 17 juni
Zaterdag 23 juni
Gevalspresentatie van de Kring
Theoretisch seminarie van de Kring, met Sergio Caretto
VIIIe Congres van de AMP
NLS lezing door Alexandre Stevens
Klinisch seminarie geleid door Alexandre Stevens
Studienamiddag Werkgroep Psychoanalyse en maatschappij
Werkseminarie School en passe
Theoretisch seminarie van de Kring
Klinisch seminarie van de Kring
Tiende Congres van de NLS te Tel-Aviv:
“Lire un symptôme”
Tiende Congres van de NLS te Tel-Aviv:
“Lire un symptôme”
Interkarteldag
50