De stand van educatief Nederland - Onderwijsraad

Demografische ontwikkelingen
De bevolking in Nederland is de vorige eeuw sterk gegroeid. In 1970 waren er 13 miljoen
mensen, in 2004 zijn dat er ruim 16 miljoen. Immigratie is een van de verklaringen
voor deze groei. Recente CBS-cijfers (Centraal Bureau voor de Statistiek) laten zien dat
de bevolkingsgroei nu afneemt. Naar verwachting blijft de immigratie afnemen en zal de
emigratie in de komende twee jaar groter zijn dan de immigratie. 5
Door het dalende geboortecijfer, de afnemende immigratie en de verlenging van de
gemiddelde levensduur ontgroent en vergrijst de Nederlandse bevolking. Midden jaren
negentig werden mannen gemiddeld 75 jaar oud en vrouwen 80. Het aandeel zestigplussers
in de bevolking is tussen 1990 en 2000 opgelopen van 17% naar 18% en zal naar
verwachting oplopen tot 21% in 2010 en daarna nog verder stijgen. 6 Overigens lijkt de
leeftijdsverdeling in Nederland op die van verschillende andere Europese landen. 7 Voor
het onderwijs betekenen ontgroening en vergrijzing dat een kwantitatieve verschuiving
(aantal deelnemers) zal plaatsvinden van initieel naar postinitieel onderwijs (een leven
lang leren). 8
Herijking van waarden door de toegenomen etnische verscheidenheid
Immigratie heeft Nederland tot een multi-etnisch land gemaakt. Verschillen tussen bevolkingsgroepen
zijn hierdoor toegenomen. In het onderwijs zien we deze culturele verscheidenheid
terug in de toegenomen deelname van allochtone leerlingen, de opkomst
van islamitische scholen en de segregatie in het onderwijs (witte en zwarte scholen).
Deze verscheidenheid stelt een aantal eigenschappen van de Nederlandse samenleving
die tot dusver positief gewaardeerd werden, zoals verdraagzaamheid en openheid, danig
op de proef.
Minderheden organiseren zelf in toenemende mate hun cultuurbeleving (godsdienst,
onderwijs). Tweede generaties immigranten hebben meer kansen op sociale mobiliteit.
Hun maatschappelijk perspectief is echter, hoewel goed in vergelijking met de eerste
generatie immigranten, minder in vergelijking met autochtone groepen. 9 Sinds een aantal
jaren is de integratie van de nieuwe bevolkingsgroepen toenemend onderwerp van
maatschappelijke discussie. Integratie is een zaak die in uiteenlopende sectoren van de
samenleving vorm moet krijgen. Voor een belangrijk deel komen taken bij het onderwijs
te liggen. Voor nieuwkomers zijn er educatieve activiteiten die aan inburgering bijdragen,
voor kinderen van minderheden is toegankelijkheid van het onderwijs essentieel.
Onderwijs en andere leervoorzieningen staan voor de opdracht de (taal)achterstanden
waar leerlingen de school mee binnenkomen, zo goed mogelijk weg te werken.
De aanslag van 11 september 2001 in New York en een reeks daaropvolgende internationale
en nationale gebeurtenissen 10 hebben het openbaar debat over de multi-etnische
samenleving urgenter gemaakt. Het is een buitengewoon boeiend debat, waar de raad
met verschillende adviezen aan deelneemt. Het debat raakt immers direct aan het onderwijs,
waar leerlingen met uiteenlopende etnische achtergronden een leefgemeenschap
5 Centraal Bureau voor de Statistiek, 2003.
6 Sociaal en Cultureel Planbureau, 2002.
7 Eurostat, 2003b.
8 Onderwijsraad, 2002f.
9 Onderwijsraad, 2003a.
10 Het gaat hier onder meer om de moord op Pim Fortuyn in 2002, de politieke verschuiving in 2002, de moord op filmmaker Theo
van Gogh in 2004 en de rol daarbij van terroristische groeperingen in Nederland, en de hieropvolgende dreigingen en geweldplegingen
tegen islamitische scholen en moskeeën.
18 Onderwijsraad, januari 2005