De stand van educatief Nederland - Onderwijsraad

• opkomst van (nieuwe en herontdekte) waarden als gemeenschapszin, burgerschap,
sociale netwerken en, waar nodig, inschikkelijkheid.
In het onderwijs zien we de gevolgen van individualisering en individualisme onder meer
in de democratisering van het onderwijs en de verbetering van de positie van ouders en
leerlingen (medezeggenschap), de toegenomen deelname aan het hoger onderwijs door
jongeren uit alle sociale milieus, en het systeem van studiefinanciering dat studenten een
bepaalde mate van financiële zelfstandigheid verleent ten opzichte van hun ouders. Een
leven lang kiezen brengt ook een leven lang leren met zich mee. Belangenverenigingen
floreren, informatieve tijdschriften kennen een hoge oplage, internet wordt druk bezocht,
werknemers gaan periodiek op cursus of laten zich bij- of omscholen. Een leven
lang leren betekent dat het onderwijs mensen die algemene (leer)competenties mee
moet geven die hen in staat stellen zich steeds weer aan te passen aan wisselende
omstandigheden. 15
Meer hogeropgeleide ouders en de toename van individualisme hebben tot gevolg dat
leerlingen, ouders en studenten mondiger en kritischer worden. 16 Zij vragen aandacht,
willen meedenken, onderhandelen en gaan ervan uit dat de school ruimte laat voor vele
privé-wensen (bijbaantjes, overblijven). Onderwijs op maat is hierop een antwoord,
maar het onderwijs zal ook moeten afbakenen waar haar verantwoordelijkheid en taken
ophouden en die van ouders en leerlingen zelf beginnen. Onderwijs zoekt, kortom,
naar een balans tussen de klassieke waarden van religie, het naleven van (democratisch
bepaalde) regels, individualisme, en (nieuwe) waarden als gemeenschapszin, burgerschap,
sociale netwerken en inschikkelijkheid.
Ontwikkelingen in en rondom het leraarsberoep
De veranderingen in de samenleving en het onderwijs hebben grote gevolgen voor de
rol en de taak van de leraar. De maatschappij verwacht veel van leraren, zowel wanneer
het erom gaat goede kenniswerkers op te leiden als wanneer het erom gaat via socialisatie
en burgerschapsvorming een bijdrage te leveren aan de oplossing van sociale problemen.
Allereerst dient de leraar te beschikken over de noodzakelijke competenties om,
met gebruikmaking van nieuwe inzichten en technieken, vorm te geven aan eigentijds
onderwijs. Daarbij staan zowel basiskennis als zelfstandig leren en een actieve rol van de
leerling centraal.
Al veel langer doet de leraar veel meer dan alleen kennis overdragen. Hij vervult verschillende,
gespecialiseerde rollen gericht op het aanleren van kennis en vaardigheden, maar
is in toenemende mate ook medeopvoeder van de leerling. Dit alles doet de leraar in een
sociaal klimaat waarin zijn gezag niet langer vanzelfsprekend is, waarin hij te maken
heeft met leerlingen en ouders met een verscheidenheid aan etnische en culturele achtergronden,
waarin probleemgedrag van leerlingen (en ouders) toeneemt, en waarin deelnemers
en hun ouders zich als klant opstellen, mondig zijn en mee willen praten over het
onderwijs.
De leraar heeft ook te maken met een andere organisatie en inhoud van het onderwijs.
Hij staat steeds minder alleen in de uitvoering van zijn beroep. Steeds vaker is hij, in
aansluiting op de ontwikkelingen naar functie- en taakdifferentiatie, onderdeel van een
15 Onderwijsraad, 2003a.
16 Er zijn wel verschillen tussen groepen; doorgaans zijn autochtone ouders en ouders uit hogere milieus mondiger dan anderen.
20 Onderwijsraad, januari 2005