De stand van educatief Nederland - Onderwijsraad

leraren om een eigen onderwijsconcept te ontwikkelen en daarmee onder eigen
verantwoordelijkheid aan de slag te gaan.
Het laatstgenoemde punt, de beheersing van vergaande schaalvergroting, komt (sectoroverstijgend)
ook aan de orde in de verkenning Bureaucratisering in het onderwijs. 228
Hierin waarschuwt de raad voor het risico van doorgeschoten schaalvergroting en toenemende
administratieve lasten voor onderwijsinstellingen. Wanneer scholen over voldoende
beleidsvormend vermogen beschikken om dergelijke zaken zelf te regelen is er geen
aanleiding voor de overheid om zich ermee te bemoeien. De wijze waarop het onderwijsveld
zichzelf weet te reguleren is echter niet altijd adequaat. Dat is bijvoorbeeld het
geval wanneer het gaat om het ontstaan van lokale en regionale onderwijsmonopolies
als gevolg van fusies.
De raad pleitte in Wat scholen vermogen al voor differentiatie in overheidssturing gekoppeld
aan differentiatie in het zelfsturend vermogen van instellingen. Hij herhaalt deze
opvatting in zijn advies Koers BVE: doelgericht zelfbestuur. 229 Hierin pleit de raad voor
de uitwerking van instrumenten om tot een goede balans tussen zelfbestuur en centrale
regulering te komen. Uitgangspunt is het maatschappelijk eigenaarschap van de instellingen
voor beroepsonderwijs. Deze instellingen hebben een maatschappelijk opdracht,
namelijk de ontwikkeling van een segment van de (regionale) aankomende en aanwezige
beroepsbevolking. Om dat maatschappelijk idee vorm te geven, hebben zij zelfbestuur
nodig. Het zelfbestuur van deze instellingen moet dus, stelt de raad voor, beoordeeld
worden in het licht van de invulling van de maatschappelijke opdracht van de scholen.
De instelling luistert en houdt rekening met verlangens die maatschappelijk worden
geformuleerd; waar die ontbreken gaat de instelling zelf actief op zoek om die verlangens
van belanghebbenden zichtbaar te maken.
De rol van de Minister betreft zaken van publiek belang, maar er is, naar het oordeel van
de raad, geen sprake van een eenzijdige relatie tussen instelling en Minister. De instelling
onderhoudt vele relaties en de Minister monopoliseert niet de relaties met de instelling;
de Minister laat juist ruimte voor een breed palet aan maatschappelijke relaties, ook
met niet-bekostigde aanbieders, en moedigt de instellingen aan deze op te zetten en te
onderhouden. De landelijke overheid kadert het zelfbestuur in en corrigeert waar nodig
vanuit de vijf overwegingen die de raad voor centrale interventies ziet: kwaliteit, toegankelijkheid,
doelmatigheid, keuzevrijheid en sociale cohesie.
De instelling gaat, in de opvatting van de raad, in het uitoefenen van zelfbestuur een
actieve relatie aan met maatschappelijke instanties in haar omgeving. De vorm waarin
dat geschiedt kan verschillen, maar in alle gevallen zal sprake zijn van enige institutionalisering
van deze relaties. De bewindslieden nemen periodiek kennis van deze verschillende
vormen en bezien ze op relevantie en functionaliteit. De raad stelt voor dat overheid
en instellingen in gezamenlijkheid een helder protocol voor deze bestuurlijke dialoog
opstellen.
In zijn reactie op het advies sluit staatssecretaris Rutte hierop aan. Hij wil de overheidssturing
vormgeven door de belangrijkste prioriteiten te benoemen en daarop ambities te
formuleren, waarna de instellingen in samenspraak met de regionale partners hun eigen
228 Onderwijsraad, 2004a.
229 Onderwijsraad, 2004g.
De stand van educatief Nederland
83