Verantwoording vragen Seniorgerichte anamnese - UMC Utrecht

Bijlage: 

Verantwoording vragen 

Seniorgerichte anamnese 

© Project Sneller & Beter Thuis UMC Utrecht Divisie Hart & Longen en Hogeschool Utrecht. 

Drs. Saskia Weldam & Drs. Jita Hoogerduijn

Bijlage 2A: Spreken, lezen & begrijpen 

Uitgangspunt werkgroepdagen 

Tijdens de werkgroepdagen kwam naar voren dat de vragen in de in het UMC circulerende anamneses niet voldoende zijn. 

Er werd ondermeer aangegeven dat het vaak niet bekend is of de patiënt de Nederlandse taal voldoende begrijpt of kan 

lezen. Ook is er gesproken over het onderwerp ‘culturele achtergrond’. Dit onderwerp heeft de projectgroep (deels) onder het 

onderwerp ‘beheersing van de Nederlandse taal’ laten terugkomen. 

Vragen in de gerichte anamnese 

Beheerst u de Nederlandse taal? 

Kunt u de Nederlandse taal lezen? 

Zo nee, leest u een andere dan de Nederlandse taal? 

o Ja o Nee o Moeilijk 



Zo ja, namelijk ______________________________ 

Verantwoording 

Onderstaande komt naar voren in de literatuur: 

Communicatieproblemen ontstaan in situaties door twee factoren, namelijk taalverschil en tijdgebrek. Het eerste maakt het 

tweede probleem nog groter. Over het algemeen wordt er geklaagd over te geringe tijd die artsen en verpleegkundigen ter 

beschikking staat om te communiceren met de zorgvrager, de zorgvrager goed te informeren en voor te lichten. Als 

zorgvragers dan ook een andere taal spreken of zeer gebrekkig onze taal begrijpen wordt dit probleem nog groter. 

Ook aspecten als het verschil tussen schrijftaal en spreektaal, het spreken in dialect, onze eigen moeilijke grammatica, ons 

vaak slechte taalgebruik en het onvoldoende ingaan op non-verbale taal spelen hierbij een belangrijke (negatieve) rol (Jong 

JHJ de, 2004). 

De projectgroep heeft voor korte, duidelijke vragen gekozen. Ook wordt in de anamnese gevraagd of de patiënt kan lezen in 

de Nederlandse taal. Als de patiënt aangeeft te kunnen lezen in een andere taal kan de verpleegkundige hier rekening mee 

houden bij de (mogelijk) te ondernemen interventies. 

Tijdens de Delphi- ronde is gekozen voor drie duidelijke, korte vragen. Onder taalbeheersing valt het spreken, begrijpen en 

verstaan van de Nederlandse taal. 



Bijlage 2B: Polifarmacie 


Vragen naar aanleiding van de werkgroepdagen: 

• Welke definitie wordt er gehanteerd voor polifarmacie? 

• Moet er onderscheid worden gemaakt tussen het aantal medicijnen en de duur van het medicijn gebruik? 

• Hoe kunnen neveneffecten zoals therapietrouw en bijwerkingen worden verwerkt in de gerichte anamnese? 


Patiënt gebruikt 5 of meer verschillende geneesmiddelen? 

Gebruikt 3 of meer geneesmiddelen langer dan 6 maanden? 

Zijn de geneesmiddelen door meerderen specialisten voorgeschreven? 

Heeft u moeite met innemen van uw medicatie?` 

o Ja o Nee 

o Ja o Nee 

o Ja o Nee 

o Ja o Nee 

Zo ja, waar heeft u moeite mee? 

o uitzetten 

o manier van innemen 

o dosering 

o inname tijden 

o anders namelijk ____________________________________ 

Heeft u het idee dat de voorgeschreven medicijnen bijdragen aan uw gezondheid? 

Heeft u last van bijwerkingen? 

o Ja o Nee 

o Ja o Nee 

Zo ja, welke ___________________________________________________ 

Heeft dit invloed op het gebruik van uw medicijnen? 

o Ja o Nee 


Er worden verschillende definities gehanteerd met betrekking tot polifarmacie. Er blijkt geen consensus te bestaan waar de 

grens gelegd moet worden voor problematische polifarmacie. Een kleine meerderheid legt deze boven de vier 

geneesmiddelen per patiënt. (Rapport Polyfarmacie en herhaalreceptuur, 2001) 

Van alle mensen die chronisch geneesmiddelen gebruiken, gebruikt 17% hiervan 5 of meer geneesmiddelen naast elkaar. 

De helft van deze polifarmaciepatiënten is ouder dan 70 jaar. De meeste polifarmaciepatiënten gebruiken geneesmiddelen 

voor chronische aandoeningen als problemen met hart en bloedvaten en diabetes. Daarnaast worden vaak ook slaap- en 

kalmeringsmiddelen verstrekt aan deze patiënten. Chronisch gebruik is gedefinieerd wanneer er 3 of meer voorschriften per 

ATC5-code zijn verstrekt in het afgelopen jaar, waarvan ten minste 1 voorschrift in het laatste halfjaar. Volgens deze definitie 

ontvangt 41% van de chronische geneesmiddelengebruikers 1 geneesmiddel en gebruikt 20% langdurig 2 geneesmiddelen. 

Ongeveer 17% van deze patiënten heeft in één jaar 5 of meer geneesmiddelen chronisch gebruikt. Laatstgenoemde groep 

wordt de 'polifarmaciepatiënt' genoemd (Stichting Farmaceutische Kengetallen, 2005). 

Bij gebruik van 5 geneesmiddelen of meer spreekt men gewoonlijk van (ernstige) polifarmacie. Hoewel de term ‘polifarmacie’ 

overmatig gebruik van geneesmiddelen suggereert, hoeft hier geen sprake van te zijn. 

(Jansen PAF & Smet PAGM de, 2004; Helpdesk Polyfarmacie, 2007) 

De selectie van patiënten met polifarmacie kan het beste kan plaatsvinden, bij patiënten van alle leeftijden, die minimaal zes 

geneesmiddelen gebruiken (Boer de WO et al, 2005). 



De projectgroep heeft contact gezocht met dhr. P. Nauta (apotheker) van het UMC Utrecht. Dhr. Nauta geeft aan dat de 

definitie van polifarmacie uiteenlopend is. Het is in zijn ogen van belang pas te spreken van polifarmacie bij dubbele 

medicatie of onnodige medicatie. Het gaat niet (alleen) om het aantal medicijnen dat een patiënt gebruikt. Tevens geeft dhr. 

Nauta aan dat de (eind)verantwoording voor het medicijngebruik door de patiënt bij de arts ligt. Medicijnen die in het 

verleden voorgeschreven zijn door een specialist, worden vaak gecontinueerd zonder dat nagegaan wordt of deze medicatie 

nog noodzakelijk is. Een geautomatiseerd tabellensysteem ondervangt dit probleem niet. De rol van de verpleegkundige uit 

zich voornamelijk in de waarneming van de werking van de medicatie. Ook is de verpleegkundige de uitgelezen persoon om 

de patiënt te bevragen over de noodzaak en het gebruik van medicatie. 

De vragen die zijn opgesteld naar aanleiding van het gesprek met dhr. Nauta hebben betrekking op het aantal medicijnen, 

de duur van het medicijngebruik en het voorschrijven van de medicatie door meerdere specialisten. 

De vragen zijn voorgelegd aan mw. M. Schuurmans. Deze was van mening dat het in de gerichte anamnese tevens 

noodzakelijk is naar frequentie van dosering en mogelijke ‘risico medicijngroepen’ te kijken. 

Ten laatste is mw. C. Sino benaderd door de projectgroep. Als belangrijkste conclusie van het gesprek kwam naar voren dat 

de vragen in de gerichte anamnese allereerst moeten nagaan of er sprake is van polifarmacie en of dit risico’s met zich 

meebrengt voor de patiënt. Als dit het geval is zou het wenselijk zijn door te vragen. Therapietrouw is een belangrijk 

onderdeel van medicijngebruik. Problemen bij polifarmacie kunnen (deels) ontstaan door therapieontrouw. Daarom geeft 

mw. Sino het advies dit gegeven mee te nemen in de vragen. 

De projectgroep heeft gekozen voor onderstaande vragen naar aanleiding van de literatuurbronnen en overleg met experts. 

Na de gesprekken met de experts zijn de uiteindelijke vragen (zoals beschreven in de anamnese) nogmaals ter controle 

voorgelegd aan de experts. De experts vonden de vragen geschikt voor plaatsing in de gerichte anamnese. 

Tijdens de Delphi-ronde is besloten om de vraag ‘heeft u last van bijwerkingen’ op te nemen in de gerichte anamnese. De 

praktijk leert dat bijwerkingen een belemmering vormen voor de therapietrouw van patiënten. 

Betrokken experts: 

P. Nauta Apotheker UMC Utrecht 

M. Schuurmans Lector, onderzoeker, verpleegkundige 

C. Sino Docent verpleegkunde en onderzoeker 



Bijlage 2C: Voeding 


Verschillende instrumenten zijn gevonden tijdens de werkgroepdagen. Veel ervan zijn te lang, een aantal lijken geschikt 

(Aalst, 2006). Toepasbare instrumenten lijken MUST (Malnutrition Universal Screening Tool) en SNAQ (Short Nutricial 

Assessment Questionnaire). Ook is er gesproken over een voedingsrichtlijn voor het UMC. Hier wordt navraag over gedaan 

bij mw. T. Hafsteinsdòttir. Zij maakt deel uit van een onderzoek naar onder andere een voedingsrichtlijn. Ook wordt de 

Adviesgroep Klinische Voeding (AKV) geraadpleegd. 

Vragen in het assessment 

Heeft u een gebitsprothese? 

o Ja o Nee 

Zo ja o Boven o Onder 

Heeft u problemen bij eten en/ of drinken? 

o Ja o Nee 

Zo ja, welke ________________________________________________________ 

Gebruikt u bijvoeding of sondevoeding? 

o Ja o Nee 

Quetelet Index (BMI) ____ kg/m 2 

Score: o 20 = 0 (>30 = obesitas) 

Bent u in de afgelopen 6 maanden onbedoeld afgevallen? 

Score: o >10% = 2 o 5 – 10% = 1 o

Bijlage 2D: Mobiliteit 


Er is gezocht naar instrumenten om mobiliteit te meten. Enkele instrumenten zijn gevonden welke nader bekeken moeten 

worden: Beweegwijzer (RIVM), ‘Get up and go’ test en de Specific activity scale. Er is geadviseerd om contact op te nemen 

met mw. K. Valkenet. 


Heeft u problemen met het gaan zitten en opstaan uit een stoel? 

Heeft u problemen met in- en uit bed stappen? 

Maakt u gebruik van een hulpmiddel bij het lopen? 

o Ja o Nee 

o Ja o Nee 

o Ja o Nee 

Zo ja, welke gebruikt u: 

o Binnenshuis _______________________________________________ 

o Buitenshuis ________________________________________________ 

Heeft u problemen met lopen, al dan niet met hulpmiddel? 

Heeft u problemen met het bewaren van uw evenwicht? 

Zijn er belemmeringen bij het mobiliseren? 

o Ja o Nee 

o Ja o Nee 

o Ja o Nee 

Zo ja, waardoor______________________________________________________ 

Wanneer er op de vragen ‘Ja’ geantwoord wordt, dient er een interventie uitgevoerd te worden. 


Bij het stijgen van de leeftijd neemt het bewegingsapparaat af in kracht, soepelheid en efficiëntie. Dit geldt voor de houding 

en de loop, evenals voor de sta- en bewegingsmogelijkheden. Vanaf het 50 e levensjaar neemt de locomotorische functie met 

1,5% af. ‘Sway’ (verstoorde lichaamsbalans) neemt toe. Deze motorische functievermindering is, afgezien van de 

geleidelijke afname van spierkracht, aansprakelijk voor leeftijdsveranderingen bij het lopen: de lengte van de stap 

vermindert, de staphoogte neemt af en de tijd per loopcyclus, waarbij tijdens het lopen beide benen dienst doen als 

standbeen neemt toe met ongeveer de helft. De vermindering van cognitiviteit heeft ook een negatieve invloed op de 

effectiviteit van het lopen op hogere leeftijd. Deze veranderingen samen hebben gaandeweg effect op de locomotoriek van 

de oudere, die zich uit in een daling van de mobiliteitsgraad van gemiddeld 15% voor het 65 e levensjaar tot 30% erna. Ook 

uitvoering van ADL-functies wordt moeilijker. Deze aan leeftijd gebonden fysiologische veranderingen zijn zelden zo ernstig, 

dat ze al doorslaggevende invloed uitoefenen op de zelfstandigheid en daardoor op de afhankelijkheid van de oudere. Dit is 

echter wel het geval – vaak vrij spoedig – als behalve de fysiologische verouderingen ook ziekte en gebrek in het spel zijn. 

Het is veelzeggend, dat handicaps op hoogbejaarde leeftijd in ongeveer de helft van de gevallen toegeschreven worden aan 

mobiliteitsproblemen. Veel ouderen zijn geneigd hun mobiliteitsproblemen pas in een vergevorderd stadium te melden en 

klachten toe te schrijven aan ouderdom. Ook zijn ze vaak bang hun zelfstandigheid te verliezen. Vervolgens kunnen 

cognitieve tekorten ertoe leiden dat ouderen hun bezwaren weer zijn vergeten zodra de ernst wat is afgenomen. Een 

complicerend gevolg van mobiliteitsproblemen bij ouderen is ook het uiteindelijk toegeven aan de verleiding het dagelijkse 

en gebruikelijke bewegingspatroon geleidelijk te beperken. Daardoor nemen bestaande kansen op herstel of verbetering af 

(Fockert JA de,1995). 



Voor een onafhankelijke mobiliteit is vereist dat iemand minimaal de volgende handelingen zelfstandig kan uitvoeren: 

• In- en uit bed stappen; 

• Gaan zitten en opstaan uit een stoel; 

• Naar en van het toilet lopen en een paar meter lopen. 

Bovenstaande zijn minimum eisen, want om vrijelijk te kunnen verplaatsen moet de mens ook in staat zijn hoogteverschillen 

te overwinnen, loopsnelheid aan te kunnen passen ten opzichte van de omgeving (verkeer) en moet hij – al dan niet met een 

hulpmiddel – een redelijke afstand kunnen lopen. 

Iemand die geen zelfstandige loopfunctie heeft kan wel degelijk beschikken over een zelfstandige mobiliteit, verplaatsing per 

bijvoorbeeld rolstoel wordt ook tot mobiliteit gerekend (Hertogh C, 1999). 

Instrumenten 

Na raadpleging van mw. R. Pel kwam naar voren dat het meten van mobiliteit door middel van instrumenten geen 

meerwaarde heeft voor de gerichte anamnese. Voor gebruik van dergelijke instrumenten is training vereist om ze af te lezen 

en signalen op te vangen, wat in de praktijk moeilijk te realiseren valt. Het toepassen van meetinstrumenten zoals de ‘Get up 

and go’ test, waarin de patiënt een aantal handelingen moet verrichten, is te omslachtig tijdens afname van de gerichte 

ananmnese. Bovendien geeft de ‘Get up and go’ test volgens mw. Pel een mager beeld van de mate van mobiliteit. Na 

overleg met experts is besloten om een aantal vragen aan de patiënt te stellen die een beeld geven van de mate van 

mobiliteit (zie ‘vragen voor in het assessment’). 

Mw. Valkenet heeft een aantal vragen naar voren gebracht welke nader besproken zijn. Na verdieping in de literatuur zijn de 

eerste drie vragen geformuleerd. 

De eerste drie vragen zijn voorgelegd bij dhr. B. de Ree. Deze drie vragen bieden volgens hem een goed beeld over de 

basisvaardigheden van de mobiliteit van de patiënt. Volgens hem behoort evenwichtsproblematiek veroorzaakt door 

bijvoorbeeld duizeligheid ook tot mobiliteit en is een zinnige vraag om toe te voegen aan de gerichte anamnese. 

Bij de vraag ‘Heeft u problemen met lopen?’ is het zinvol om een tweede subvraag toe te voegen. Bij de subvraag 

‘Hulpmiddelen?’ is het volgens dhr. de Ree belangrijk om te weten waar er gebruik wordt gemaakt van hulpmiddelen. 

Binnenshuis zijn mensen vertrouwd en gebruiken mensen soms geen hulpmiddelen, terwijl ze deze in een vreemde 

omgeving wel gebruiken. Over de vraag ‘Zijn er belemmeringen bij het mobiliseren? Zo ja, waardoor? ‘ zei dhr. de Ree het 

volgende: Om te ondervangen dat mensen die met zeer veel moeite één van de eerste drie vragen zelfstandig uit kunnen 

voeren (en op deze manier indirect valrisico lopen), is het goed deze vraag standaard te stellen in plaats van de vraag toe te 

voegen bij stap 2 (wanneer er 'Ja' wordt geantwoord op de eerste drie vragen). 

Betrokken experts 

R. Pel Verpleegkundig specialist Geriatrie 

B. de Ree Nurse practitioner Geriatrie 

K. Valkenet Fysiotherapeute DH&L 



Bijlage 2E: Vallen 


Er is gezocht naar meetinstrumenten voor het thema vallen. De volgende instrumenten dienen nader bekeken te worden: 

STRATIFY, Morse Fall scale, Heinrich Fall Risk Model, Royal Melbourne Hospital Risk Model. Er is geadviseerd om mw. R. 

Pel te benaderen. 


Bent u in de afgelopen 6 maanden meer dan 1x gevallen? 

Heeft u problemen met het bewaren van uw evenwicht?* 

Heeft u problemen met lopen?* 

Heeft u problemen met opstaan uit een stoel?* 

Heeft u problemen met aan- en uitkleden?* 

Gebruikt u medicijnen voor slaapstoornissen, tegen somberheid (depressie), 

of andere rustgevende medicijnen)?* 

Polifarmacie?* 

Heeft u gewrichtslijtage in de knieën of heupen? 

Verliest u wel eens ongewenst urine (incontinentie)?* 

Heeft u problemen met zien (met bril / lenzen)?* 

Geheugenproblemen?* 

Heeft u zich de afgelopen maand somber, depressief of wanhopig gevoeld?* 

o Ja o Nee 

o Ja o Nee 

o Ja o Nee 

o Ja o Nee 

o Ja o Nee 

o Ja o Nee 

o Ja o Nee 

o Ja o Nee 

o Ja o Nee 

o Ja o Nee 

o Ja o Nee 

o Ja o Nee 

*Vragen komen terug in de anamnese bij verschillende thema’s, de 2 overgebleven vragen worden apart gesteld. 

Bij een score van 4 of hoger = verhoogd valrisico (Ja=1, Nee=0) 


Vallen is een belangrijke oorzaak van morbiditeit en mortaliteit bij ouderen, vooral in ziekenhuizen, waar de incidentie bijna 

drie keer zo hoog is als bij zelfstandig wonende ouderen boven de 65 jaar. Ongeveer 2-15% van de opgenomen patiënten 

maakt minimaal één val door gedurende de opname, hoewel de spreiding van de gepubliceerde incidentiecijfers enorm 

varieert (0,3-19 per 1000 patiënten/ dag). De gevolgen van een val voor de patiënt kunnen variëren van blauwe plekken en 

kneuzingen tot botfracturen of hoofdverwondingen. Echter, vooral bij ouderen kan een val ook leiden tot angst om te vallen, 

waardoor ze minder gaan mobiliseren en meer afhankelijk worden van de omgeving, wat kan leiden tot een verdere 

hospitalisatie. Andere negatieve gevolgen kunnen bestaan uit een langere opnameduur, uitplaatsing naar verzorgingshuizen 

of verpleeghuizen, noodzakelijkheid van extra diagnostische procedures en eventueel chirurgisch ingrijpen. Bovendien 

kunnen schuldgevoelens bij het verplegend personeel en de medische staf ontstaan. De meest gevreesde complicatie van 

een val is een heupfractuur. In 1999 waren er in Nederland 15.286 ziekenhuisopnamen voor heupfracturen bij personen van 

55 jaar of ouder. Deze incidentie is vergelijkbaar met die van andere landen in West-Europa. Ongeveer 20% van patiënten 

die een heupfractuur hebben doorgemaakt, wordt immobiel en slechts 14-21% wordt weer volledig ADL-zelfstandig 

(Nederlandse Vereniging voor Klinische Geriatrie, 2004). 



In de literatuur worden verschillende risicofactoren genoemd voor vallen. In de richtlijn Preventie van valincidenten bij 

ouderen wordt er gesproken over de onderstaande risicofactoren: 

• Eerder gevallen 

• Mobiliteitsstoornissen 

• Lange opnameduur 

• Ziekten van het hartvaatstelsel 

• Verwardheid 

• Psychofarmaca 

• Cognitieve stoornissen 

• Visusstoornissen 

• Gehoorstoornissen 

• Ziekte van Parkinson 

• Geslacht (Het is onzeker of dit een risicofactor voor vallen is) 

In de richtlijn van het CBO worden vier meetinstrumenten met elkaar vergeleken: STRATIFY, Innes en Turman, Hendrich 

Fall Risk Model en de Morse Fall Scale. Alle meetinstrumenten laten een redelijke tot goede sensitiviteit zien, maar slechts 

een zeer matige specificiteit. Op dit moment is er onvoldoende wetenschappelijk bewijs dat één van de bovenstaande 

beschreven methoden een goede inschatting van het valrisico geeft. 

Tijdens het interview met dhr. B. de Ree werd duidelijk dat er binnen de Vallen en Fractuurpoli van het UMC Utrecht een 

valTriage- instrument (UMC,2004) wordt toegepast. Dit instrument is gebaseerd op risicofactoren opgenomen in de richtlijn 

Preventie van valincidenten. Om deze reden is besloten de vragen uit het valTriage- instrument op te nemen in de gerichte 

anamnese. 

In het valTriage- instrument wordt er een vraag gesteld betreft ongewenst urineverlies. Ongewenst urineverlies is in de 

richtlijn van het CBO niet terug te vinden als één van de belangrijkste risicofactoren voor vallen. In andere bronnen is dit wel 

terug te vinden. Hulpbehoevendheid bij toiletgang en incontinentie hebben een sterk verband met vallen (P=0.00). Dit geldt 

tevens voor frequent toiletgebruik (P=0,0202) (Oliver D et al., 2004). 

Onderzoek laat zien dat bijna de helft van de patiënten zich verplaatsten terwijl ze vielen. Toiletbehoefte was een 

veelvoorkomende reden van verplaatsen ten tijde van de val (47%). Toiletgang gerelateerde valincidenten treden ’s nachts 

vaker op dan overdag (31/46, 67% vs. 18/41, 44%; P=0.027). Slechts 8 van de toiletgang gerelateerde valincidenten (17%) 

treden daadwerkelijk op in het toilet of de badkamer (Krauss M et al., 2005). 

In het artikel van D. Oliver worden nog enkele factoren als zeer belangrijk genoemd, welke niet bij opname van belang zijn, 

zoals opnameduur en een val als opname-indicatie. 

Betrokken experts 

R. Pel Verpleegkundig specialist 

B. de Ree Nurse practitioner Geriatrie 

K. Valkenet Fysiotherapeute DH&L 



Bijlage 2F: Delier en dementie 

Uitgangspunt werkgroepdagen delier 

Tijdens de werkgroepdagen is er gekeken naar de DOS schaal. Er was vraag naar een instrument om het risico op een 

delier in kaart te brengen. Daarnaast was er de vraag of een psychiatrisch verleden invloed heeft op het ontwikkelen van een 

delier. 

Er werd geadviseerd om contact op te nemen met mw. R. Pel en mw. M. Schuurmans. 

Vragen in de gerichte anamnese: 

Goed Matig Slecht Aanvulling 

Hoe is uw concentratie o o o _______________________________________________ 

Hoe is uw geheugen o o o _______________________________________________ 

Hoe is uw oriëntatie o o o _______________________________________________ 

Indien één of meer matig/ slecht: 

Zijn de problemen afgelopen maand begonnen? 

Zijn de problemen plotseling begonnen? 

Wanneer beiden nee: 

Zijn de problemen erger geworden? 

o Ja o Nee 

o Ja o Nee 

o Ja o Nee 


Het optreden van een delirium betekent altijd een plotselinge belangrijke achteruitgang in het functioneren 

van de patiënt die niet kan worden toegeschreven aan een reeds bestaande of zich ontwikkelende dementie (Mast van der 

RC et al., 2004). Een delier is bij somatisch zieke ouderen opgenomen in het algemeen ziekenhuis een alledaags 

psychiatrisch ziektebeeld dat gepaard gaat met verhoogde morbiditeit, oversterfte en een verhoogde kans op (verdere) 

cognitieve achteruitgang. Deze vaak slechte uitkomst van het delier heeft voor een groot deel te maken met de ernst en 

prognose van de onderliggende somatische aandoeningen. Het is echter waarschijnlijk dat er door het optreden van een 

delier onderbehandeling van ernstig zieke patiënten voorkomt door de gedragsstoornissen waarmee een delier gepaard 

gaat. Zorgvuldige diagnostiek en adequate behandeling van het delier is juist dan zeer noodzakelijk (Schuurmans MJ, 2007). 

Mw. Pel adviseerde om het thema delier bij het thema dementie te voegen. Mw. Pel en mw. Schuurmans gaven aan dat het 

risico op een delier niet voor opname is te screenen. Het is niet mogelijk om ieder criterium voor risico op delier een waarde 

te geven omdat het niet duidelijk is hoe zwaar verschillende criteria zouden moeten wegen. Het HagaZiekenhuis Den Haag 

heeft een risicomodel delier voor preventieve zorg bij een delirium ontworpen (Immers H, 2007), dit risicomodel is echter nog 

niet gevalideerd. 

Mw. Pel adviseerde naast de vragen over concentratie, geheugen en oriëntatie nog een vraag te stellen over wanneer het 

probleem is ontstaan en het verloop er van. De vragen over concentratie, geheugen en oriëntatie zijn afkomstig uit de 

anamnese van afdeling geriatrie (B5Oost). 

Tijdens het anamnesegesprek kunnen predisponerende factoren voor het ontstaan van acuut optredende verwardheid/delier 

worden vastgesteld. Hoe groter het aantal aanwezige beïnvloedende factoren met betrekking tot acuut optredende 

verwardheid/ delier, des te groter de kans dat dit optreedt (Schuurmans MJ, 2007). 

Uit het gesprek met mw. Schuurmans is gebleken dat er wel predisponerende factoren vastgesteld kunnen worden. In de 

literatuur is echter nog niet voldoende evidence aanwezig welke waarden er aan de predisponerende factoren gegeven kan 

worden. Het is niet zeker dat de patiënt delirant wordt. 



Er zijn geen bruikbare vragen met betrekking tot psychiatrisch verleden of psychische problemen. In de richtlijn delier 

(Schuurmans MJ, 2007) worden predisponerende factoren genoemd met betrekking tot psychiatrisch verleden of psychische 

problemen. Dit zijn de volgende factoren: 

• Delier(en) in de voorgeschiedenis; 

• Dementie, bv. ziekte van Alzheimer, parkinson-dementiecomplex; 

• Reeds bestaande of vroegere psychiatrische stoornissen zoals psychosen en depressies. 

Het verpleegkundig proces en de continue aanwezigheid van verpleegkundigen bieden bij uitstek de mogelijkheid om de 

sterk fluctuerende symptomen van acuut optredende verwardheid/ delier te signaleren, waardoor tijdig actie kan worden 

ondernomen (Schuurmans MJ, 2007). 

In het gesprek met mw. Schuurmans is de Delier Observatie Screening schaal (DOS) (Schuurmans MJ, 2001) besproken. 

De DOS schaal is een makkelijke en eenvoudige observatie schaal die door meerdere verpleegkundigen op een dag 

afgenomen wordt. Omdat de DOS schaal een interventie is wordt deze niet in de gerichte anamnese opgenomen. 

De DOS schaal kan 72 uur postoperatief (=3 dagen, de grootste kans dat een patiënt delirant wordt) worden uitgevoerd als 

de patiënt aan een nog nader te bepalen aantal predisponerende factoren voldoet. De DOS schaal wordt niet standaard bij 

een chirurgische opname uitgevoerd. Het is van groot belang dat de DOS schaal gestart wordt door verpleegkundige 

observatie in geval van een gedragsverandering bij chirurgische en niet-chirurgische patiënten. 

Mw. Pel gaf aan dat de DOS schaal weinig wordt gebruikt omdat veel verpleegkundigen op de afdeling Geriatrie zeer 

ervaren zijn en mee hebben geholpen aan de ontwikkeling van de DOS schaal en hierdoor alle facetten betreft delier 

kennen. Beginnende verpleegkundigen gebruiken de DOS schaal wel. 

Volgens mw. Schuurmans zijn er geen ‘triggervragen’ om de DOS schaal of een andere vragenlijst af te nemen. 

Uitgangspunt werkgroepdagen dementie 

Na de werkgroepdagen zijn er verschillende vragen overgebleven. Is het mogelijk om vragen uit de anamnese van de 

afdeling geriatrie op te nemen in de gerichte anamnese en welke vragen zijn dit. Ook was er de vraag wanneer de MMSE 

wordt afgenomen en of de kloktest geschikt is als screeningsinstrument. 


Dementie en delier zijn samengevoegd op advies van mw. Pel en mw. Schuurmans. 

De MMSE wordt afgenomen wanneer er in de vragen in de gerichte anamnese een slecht wordt gescoord. De MMSE wordt 

ook afgenomen wanneer de verpleegkundige, door middel van observaties, de patiënt verdenkt van dementie. De MMSE 

wordt doorgaans niet bij opname afgenomen. De verpleegkundige van de afdeling geriatrie gaf aan dat er eerst een verschil 

gemaakt moet worden tussen delier en dementie. Daarom wordt er meestal gewacht met het afnemen van de MMSE. De 

MMSE wordt afgenomen door een coassistent, gespecialiseerd verpleegkundige, arts of psychiater. Uit de eerste drie 

vragen in de anamnese kan op gemaakt worden of er verdiepende vragen gesteld moeten worden. De verdiepende vragen 

kunnen een indicatie geven of de patiënt mogelijk delirant of dementerend is. 

Om te kijken of iemand dementerend of delirant is gaf mw. Schuurmans in het interview aan dat de kloktest een 

laagdrempelig screeningsinstrument is. De kloktest is geschikt als interventie om een indicatie te krijgen van (beginnende) 

dementie. Volgens de literatuur scoorde de kloktest een sensiviteit en een specifiteit van 85%. In combinatie met de MMSE 

of een ander cognitief meetinstrument is deze hoger (over het algemeen groter dan r = 0,5.) (Shulman KI, 2000). 

Omdat de kloktest een interventie is wordt deze niet opgenomen in de gerichte anamnese. 

Betrokken experts: 

M. Schuurmans Lector, onderzoeker, verpleegkundige 

R. Pel Verpleegkundige specialist Geriatrie 

Verpleegkundigen 

Afdeling Geriatrie (B5Oost) UMC Utrecht 



Bijlage 2G: Visus en Gehoor 


De vragen vermeld in de verschillende anamneses binnen de DH&L zouden aangevuld moeten worden. Tijdens de 

werkgroepdagen is er besloten dat de volgende vragen moeten worden toegevoegd: 

• Hebt u audiovisuele hulpmiddelen en werken deze goed? 

• hoort/ ziet u goed? 

• Gebruikt u deze hulpmiddelen? 


Draagt u een bril of lenzen? □ Leesbril o Ja o Nee 

Heeft u problemen met zien, al dan niet met bril of lenzen? 

Heeft u een gehoorapparaat? 

o Ja o Nee 

o Ja o Nee 

Zo ja 

□ links □ rechts 

Kunt u goed horen, al dan niet met gehoorapparaat? 

o Ja o Nee 


Het is van belang te weten of de patiënt goed kan horen en/of zien. Daarbij is het ook belangrijk te weten of de patiënt goed 

kan horen en/of zien en of dit met of zonder hulpmiddel is. De projectgroep heeft de onderstaande bronnen geraadpleegd: 

• Digitale anamnese Thoraxchirurgie & Verpleegkundige anamnese Cardiologie 

Hierin staan de volgende vragen: 

Problemen met zien? Gebruikt u daar hulpmiddelen bij? Bril/lenzen? 

Problemen met horen? Gebruikt u daar hulpmiddelen bij? Gehoorapparaat? 

• Slechthorend? Gehoorapparaat? 

Slechtziend? Bril of contactlenzen? Wanneer laatste controle? (Kerstens JAM, 2003) 

• Demolijst interview Sneller & Beter Thuis 

Hierin staan de volgende vragen: 

Draagt u een bril ja/nee, kunt u goed zien (met bril) ja/nee 

Hebt u een gehoorapparaat ja/nee, kunt u goed horen (met gehoorapparaat) ja/nee 

(Defence II Studie en valideringsstudie DH&L, 2006) 

• Een slechte visus wordt als indicator voor valincidenten genoemd. 

• “Een patiënt met een leesbril wordt niet als brildragend beschouwd” (Schuurmans M et al., 2003) 

De projectgroep heeft gekozen voor korte, duidelijke vragen. Tevens is gekozen de optie ‘leesbril’ toe te voegen. Uit 

literatuur wordt duidelijk dat een patiënt met een leesbril als ‘niet brildragend’ wordt beschouwd. In de praktijk is het tijdens 

het geven van voorlichting echter prettig te weten of een patiënt een leesbril gebruikt. Tevens voorkomt deze optie 

verwarring. 



Bijlage 2H: Pijn 


Er is besloten dat er onderzocht moest worden of de PIM (Pijn Intensiteit Meting) ingezet moet worden, wanneer en bij welke 

PIM waarde. 


Heeft u momenteel pijn? 

o Ja o Nee 

Zo ja, wat voor een cijfer zou u de pijn geven op een schaal van 0 tot 10? PIM score: ________ 

Hierbij is 0 geen pijn en 10 de meest erg denkbare pijn. 

(bij een PIM van 5 of hoger de pijn anamnese afnemen) 


Verschillende bronnen geven aan actie te ondernemen bij een PIM score van 5 of hoger. 

(Karsch AM, 2006; Pijnwerkgroep UMC Utrecht; Inspectie voor de Gezondheidszorg, 2006) 

Onderzoekers hebben de intensiteit van pijn op een schaal van 0 tot 10 gegroepeerd in drie categorieën. 

• 1– 4 Milde pijn 

• 5 of 6 Matige pijn 

• 7–10 Hevige pijn 

(Carol A, 2001) 

Er is geen internationale overeenstemming over de grenzen waarbinnen postoperatieve pijn zich mag/ moet bevinden. Over 

het algemeen wordt aangenomen dat een pijnscore lager dan 4 voor het merendeel van de patiënten acceptabel is. 

(Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie, 2003) 

Op advies van mw. J van Dijk had de projectgroep in eerste instantie de keuze gemaakt de vraag ‘heeft de patiënt de PIM 

meting begrepen’, op te nemen in de conceptanamnese. De ervaring leert dat de PIM meting, zeker bij patiënten boven de 

65 jaar, niet altijd begrepen wordt. Dit geeft de verpleegkundige de mogelijkheid haar vraagstelling aan te passen en gebruik 

te maken van visuele schalen (PIM) om de pijn te meten. Tijdens de Delphi-ronde is besloten deze vraag niet op te nemen in 

de gerichte anamnese. Reden hiervoor is dat verpleegkundigen hun vraagstelling altijd (moeten) aanpassen aan de patiënt 

en daarbij moeten nagaan of de patiënt de vraag begrepen heeft. 

De projectgroep heeft de keuze gemaakt de pijnanamnese af te nemen bij een PIM score van 5 of hoger. In de literatuur 

wordt uitgegaan van een acceptabele pijn bij een PIM score van 1 t/m 4. De geraadpleegde expert en de Werkgroep 

Verpleegkundige Onderzoek kunnen zich hierin vinden. 

Geraadpleegde expert 

J. van Dijk Verpleegkundig specialist pijn 



Bijlage 2I: Depressie 


Er moet verder gekeken worden naar de verschillende meetinstrumenten om depressie te meten. 


Heeft u zich de laatste maanden somber, depressief of wanhopig gevoeld? 

Heeft u de laatste maand minder interesse of plezier in de dingen gehad? 

De vragen uit de GDS-2 variant 1 worden gebruikt (Cully JA,2005) 


Uit de literatuurinventarisatie blijkt dat de “Geriatric Depression Scale” (GDS) voldoende mogelijkheden biedt. 

Gestreefd is naar een zo kort mogelijke vorm van dit screeningsinstrument om het risico op depressie vast te stellen. 

De uiteindelijke depressie wordt op een ander moment door een andere discipline gediagnosticeerd. Mogelijke instrumenten 

zijn daarbij: 

• GDS-2 variant 1, (Cully JA, 2005) 

• GDS-2 variant 2, (Cully JA, 2005) 

• GDS-4 (Alemeida OP, 1999) 

Bij de keuze voor een geschikt screeningsinstrument stuitte de projectgroep op problemen tijdens het zoeken naar literatuur. 

Er is weinig literatuur beschikbaar over de GDS-2. Wel is er genoeg literatuur te vinden over de GDS-10, GDS-15 en de 

GDS-5. Deze bevatten echter te veel vragen voor in een anamnese. 

Er zijn twee criteria waar de projectgroep rekening mee heeft gehouden voor implementatie van een screeningsinstrument in 

de gerichte anamnese. Het eerste criteria was de tijdslimiet die de verpleegkundige heeft om een anamnese af te nemen. 

Het tweede criteria betreft de diepgang van de (persoonlijke) vragen aan de patiënt. 

Het tweede criteria is gesteld omdat de projectgroep het niet als wenselijk beschouwt dat er te allen tijde diepgaande 

(persoonlijke) vragen gesteld worden aan de patiënt terwijl deze niet altijd risico loopt op depressie. Temeer wanneer dit ook 

op een kortere manier mogelijk is. Dit is de motivatie geweest om vooral te zoeken naar 2 of maximaal 4-item lijsten. 

Onderstaande screeningsinstrumenten zijn gevalideerd. De vragen uit de demo van het onderzoek naar de validiteit van L- 

ISAR zijn volgens mw. R. Pel en mw. J. Hoogerduijn gevalideerd. 

GDS-2 (variant 1) 

Heeft u zich de laatste maanden somber, depressief of wanhopig gevoeld? 

Heeft u de laatste maand minder interesse of plezier in de dingen gehad? 

GDS-2 (variant 2) 

1. Do you feel downhearted and blue? 

2. Do you feel pretty worthless the way you are now? 



(Cully JA, 2005) 

GDS-4 

1. Are you basically satisfied with your life? 

2. Have you dropped many of your activities and interests? 

3. Do you feel happy most of the time? 

4. Do you prefer to stay at home, rather than going out and doing new things? 

GDS-4 – cutoff point 2/3 

Sensitivity 80.5 84.8 

Specificity 78.3 67.7 

Positive predictive value 86.8 73.7 

Negative predictive value 69.2 80.8 

(Alemeida OP, 1999) 

Geraadpleegde expert: 

R. Pel Verpleegkundige specialist Geriatrie

Verantwoording vragen Seniorgerichte anamnese - UMC Utrecht

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?