Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Ge<strong>en</strong> ongebreidelde<br />
wraak dus,<br />
maar e<strong>en</strong><br />
eerlijke<br />
schadeloosstelling<br />
Stèle met de codex<br />
‘Hammurabi’<br />
(G<strong>en</strong>.4:23). Dit bevestigt de indruk, dat<br />
deze rechtsregel de buit<strong>en</strong>proportionele<br />
wraak van Lamech wil terugbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong><br />
tot e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>redige vergelding. Voor<br />
e<strong>en</strong> lev<strong>en</strong> mag niet meer dan één lev<strong>en</strong>,<br />
voor de schade aan e<strong>en</strong> oog niet meer<br />
dan één oog vergold<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Ge<strong>en</strong><br />
ongebreidelde wraak dus, maar e<strong>en</strong><br />
eerlijke schadeloosstelling. Wat hierbij<br />
van groot belang is: de toepassing van<br />
het ‘oog om oog, tand om tand’ wordt<br />
naar de rechter verwez<strong>en</strong> (Ex.21:22).<br />
Eig<strong>en</strong>richting is uitgeslot<strong>en</strong>.<br />
Ge<strong>en</strong> unieke rechtsregelregel<br />
Overig<strong>en</strong>s is deze rechtsregel voor Israël<br />
bepaald niet uniek in het oude Oost<strong>en</strong>.<br />
Hij komt bijvoorbeeld ook al voor in de<br />
veel oudere Babylonische Wetscodex van<br />
Hammurabi. Het opvall<strong>en</strong>de is, dat deze<br />
codex vanuit het oogpunt van m<strong>en</strong>selijkheid<br />
e<strong>en</strong> stap<br />
terug lijkt. De<br />
nog weer oudere<br />
wett<strong>en</strong> van<br />
Esnunna k<strong>en</strong>n<strong>en</strong><br />
alle<strong>en</strong> e<strong>en</strong> geldboete<br />
als straf op<br />
lichamelijk letsel.<br />
Toch is het ge<strong>en</strong><br />
stap terug, want<br />
e<strong>en</strong> geldboete<br />
is voor de e<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> pijnlijker<br />
straf dan voor de<br />
ander, terwijl bij<br />
het ius talionis de pijn zo eerlijk mogelijk<br />
wordt verdeeld.<br />
Overig<strong>en</strong>s is er in het Oude Testam<strong>en</strong>t in<br />
vergelijking met de Codex Hammurabi<br />
wel sprake van e<strong>en</strong> t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>s naar meer<br />
m<strong>en</strong>selijkheid: in de Codex Hammurabi<br />
geldt het recht van vergelding<br />
alle<strong>en</strong> voor vrije burgers. In het Oude<br />
Testam<strong>en</strong>t ook voor de slav<strong>en</strong> (zie vers<br />
26 <strong>en</strong> 27, zij het dat in dat geval e<strong>en</strong><br />
heer getroff<strong>en</strong> wordt in zijn slaaf zelf,<br />
deze di<strong>en</strong>t namelijk vrijgelat<strong>en</strong>). Hierin<br />
op<strong>en</strong>baart zich de rijkdom van het<br />
verbond, geslot<strong>en</strong> met Abraham <strong>en</strong> zijn<br />
nageslacht. Gods ontferming mag e<strong>en</strong><br />
uitstraling hebb<strong>en</strong> over iemands hele<br />
huishoud<strong>en</strong>, incl. de slav<strong>en</strong> <strong>en</strong> slavinn<strong>en</strong>.<br />
Barmhartigheid voor de naaste,<br />
ongeacht zijn sociale status, is gegrond<br />
in Gods barmhartigheid. De trouw van<br />
God draagt het bestaan van all<strong>en</strong>, die in<br />
het verbond beslot<strong>en</strong> zijn.<br />
E<strong>en</strong> spann<strong>en</strong>de vraag is, of deze t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>s<br />
naar meer m<strong>en</strong>selijkheid zich ook nog<br />
verder doorzet. Dat lijkt er wel op. In<br />
Leviticus 24:19 <strong>en</strong> 20 is de context e<strong>en</strong><br />
andere: godslastering. Wie heel direct<br />
door te vloek<strong>en</strong> Gods naam in verband<br />
br<strong>en</strong>gt met dood <strong>en</strong> verderf, overleeft<br />
die zonde niet. Ook op moord staat de<br />
doodstraf, op dier<strong>en</strong>mishandeling e<strong>en</strong><br />
geldboete, voor het toebr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van<br />
lichamelijk letsel geldt weer het recht<br />
van vergelding. In Lev. 24:22 wordt<br />
dit recht ook geldig verklaard voor de<br />
vreemdeling. In dit geval de ‘ger’ – het<br />
woord voor vreemdeling dat e<strong>en</strong> grote<br />
mate van integratie aangeeft. Dus niet<br />
alle<strong>en</strong> lijf <strong>en</strong> led<strong>en</strong> van vrije burgers verdi<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
in Israël bescherming, ook dat<br />
van slav<strong>en</strong> <strong>en</strong> zelfs dat van allochton<strong>en</strong>.<br />
In Deuteronomium 19 is iets wonderlijks<br />
aan de hand. Daar wordt in vs.21 het ‘oog<br />
om oog, tand om tand’ direct in verband<br />
gebracht met het uitsprek<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> vals<br />
getuig<strong>en</strong>is. Of zelfs met het beram<strong>en</strong><br />
daarvan! Het opmerkelijke is dan natuurlijk,<br />
dat er in zo’n geval ge<strong>en</strong> sprake is<br />
van lichamelijk letsel. Het is ond<strong>en</strong>kbaar,<br />
dat dan de vergelding wel e<strong>en</strong> lichamelijk<br />
karakter zou kunn<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>. Juist het<br />
noem<strong>en</strong> van verschill<strong>en</strong>de lichaamsdel<strong>en</strong><br />
maakt e<strong>en</strong> lijfelijke toepassing bij e<strong>en</strong><br />
niet lijfelijk vergrijp onmogelijk. ‘Oog om<br />
oog, tand om tand’ lijkt hier e<strong>en</strong> technische<br />
term geword<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> rechtvaardige,<br />
proportionele g<strong>en</strong>oegdo<strong>en</strong>ing in<br />
welke vorm dan ook.<br />
Ooit letterlijk toegepast?<br />
Dat roept de vraag op, of bij het ius
Change language