Een stoornis wordt steeds normaler

More documents

Recommendations

Info

Edo Nieweg Een stoornis wordt steeds normaler onder de oppervlakte lag, maar die sindsdien veel prominenter en zichtbaarder is geworden. U begrijpt waar ik in het kader van dit themanummer naartoe wil: het is van waarde te zien dat opvoeden en opgroeien een complex gebeuren is, dat vaak maar zo-zo gaat. We hebben het tenslotte over ‘de grootste en moeilijkste problemen waar het menselijk weten mee worstelt’ volgens Montaigne, en Freud noemde opvoeden, naast regeren en (psycho)analyseren, een van de drie ‘onmogelijke’ beroepen. Op een zo complex terrein hebben we behoefte aan zekerheden, juist waar het om onze kinderen gaat. De kinderen jeugdpsychiatrie lijkt die zekerheden te bieden. Als Mark niet luistert, onder zijn niveau presteert of verkeerde vrienden heeft, dan biedt de optie dat Mark een psychiatrische stoornis heeft een houvast, een mogelijke oplossing, een escape. Dat zet de waarde van de complexiteit onder druk: het ligt niet aan de complexiteit of zelfs ‘onmogelijkheid’ van opvoeden, aan de optelsom van onvolmaaktheden die in het geding zijn, maar aan een stoornis. ‘Moeder is wanhopig en wil een diagnose’, schreef een huisarts eens in het verwijsbriefje aan mij voor een jongen met gedragsproblemen. Om misverstanden te voorkomen: ik bedoel uiteraard niet dat de zorgen van ouders niet serieus genomen moeten worden of dat er geen kinderen zijn met een ernstige psychiatrische problematiek die behandeling in de ggz nodig hebben. Wel bedoel ik dat de grenzen van wat we als psychiatrische stoornissen beschouwen, zijn opgeschoven. Vaak is de diagnose een naam voor de resultante van op zich normale onvolmaaktheden. Steeds lichtere problematiek wordt van labels als adhd, pdd-nos, Asperger, mcdd en odd voorzien. Met andere woorden, levensproblemen en gedragsvarianten worden gemedicaliseerd. H.C. R∑mke, de bekendste Nederlandse psychiater van de twintigste eeuw, vond dat ‘een aantasting van de menselijke waardigheid’. Ik zal het in dit artikel verder niet hebben over bijvoorbeeld het klassieke autisme, maar over die lichtere problematiek. toename psychiatrische stoornissen Waarom willen ouders of leerkrachten een diagnose Wat maakt dat problemen steeds vaker worden opgevat als psychiatrische problemen Waardoor worden de grenzen opgerekt Een belangrijke reden is mijns inziens de beeldvorming dat deze stoornissen natuurverschijnselen zijn, die buiten de macht en verantwoordelijkheid van de betrokkenen liggen. Ze worden door experts vergeleken met ziekten als hartaanvallen, diabetes of huidkanker. De suggestie is dat ze als entiteiten bestaan in de wereld, ook los van hoe kinderpsychiaters en de maatschappij ernaar kijken. Ze worden gepresenteerd als ‘neurobiologische aandoeningen’: er is iets mis in de genen en de hersenen en dat leidt tot de verschijnselen. Zoals er bij diabetes een stofje (insuline) ontbreekt, zou dat ook bij adhd het geval zijn (dopamine in de hersenen). Daar kan niemand wat aan doen, dat ligt buiten ieders macht en verantwoordelijkheid, het is gewoon pech. Aan psychiaters en psychologen om te zeggen wat er aan gedaan moet worden. Dat het beeld van psychiatrische stoornissen als natuurlijke entiteiten zo succesvol is, komt niet alleen doordat opinieleiders in de psychiatrie en psychologie ze zo presenteren, maar ook doordat deze opvatting in de vruchtbare bodem valt van op beheersbaarheid (meetbaarheid, controleerbaarheid, transparantie, resultaat, maakbaarheid) en biologisch reductionisme (de biologie bepaalt en verklaart alles, ‘wij zijn ons brein’) gerichte maatschappelijke stromingen. De psychiatrie volgt altijd de tijdgeest, zei de eerder genoemde R∑mke. In de huidige tijdgeest willlen we (geloven) dat allerhande narigheid en risico’s met technische ingrepen onder controle te krijgen zijn en dat meerlagige, complexe problemen terug te voeren zijn op toevallige haperingen in het brein. De transformatie van ‘Mark is storend in de klas’ naar ‘Mark heeft adhd’ (een storing in zijn hersenen) komt tegemoet aan deze beide tendenzen. Een complex probleem (welke eisen stel je aan gedrag in de klas, waarom ging het bij 113 s & d 7/8 | 2011
van waarde verheffing Edo Nieweg Een stoornis wordt steeds normaler 114 de vorige juf wel goed, wat wil Mark zeggen met zijn gedrag, kan hij de lesstof wel aan, lokken de andere kinderen hem uit, is er spanning thuis, gaat hij te laat naar bed, leeft vader frustraties over zijn eigen schooltijd uit via Mark et cetera) wordt eenvoudig en transparant (er ontbreekt een stofje in Marks brein) en met technische middelen (medicatie, gedragstherapeutische technieken) beheersbaar. Het geven van een naam aan een probleem wekt gemakkelijk de indruk dat we het probleem begrepen hebben Er zijn ook nog andere redenen voor de opkomst van kinderpsychiatrische stoornissen. Eén reden is hun steeds groter wordende bekendheid, een zichzelf versterkend proces. Een dsm-diagnose geeft toegang tot zorg en voorzieningen, de financiering is eraan gekoppeld, er zijn incentives als het pgb en het Rugzakje. De farmaceutische industrie zet zich in om met name adhd in de markt te zetten als een hersenaandoening die in de eerste plaats met medicatie moet worden behandeld; deze medicatie werkt overigens niet specifiek voor adhd, maar bij de meeste mensen. Voor clinici is het eenvoudiger en minder tijdrovend criteria uit het dsm-boek te ‘scoren’ dan de klachten te begrijpen en een individuele diagnose te formuleren. Academische carrières en belangenverenigingen worden rond diagnoses opgebouwd. De stigmatisering van psychiatrische stoornissen is (in samenhang met hun trivialisering) afgenomen. Het geven van een naam aan een probleem ¬ en zeker een naam met wetenschappelijk gewicht ¬ voelt als erkenning en wekt gemakkelijk de indruk dat we het probleem begrepen hebben en dus niet verder hoeven te kijken. Ten slotte: omdat diabetes en hartaanvallen de bijbehorende ziekteverschijnselen verklaren, suggereert de vergelijking van adhd met deze ziekten dat ook adhd een verklaring is voor druk, afleidbaar en impulsief gedrag. Dat is een misvatting ¬ adhd en dergelijke zijn beschrijvende termen, namen voor gedrag en beleven. Maar het is wel een misvatting die de status van deze diagnosen verder verhoogt. controleren en reduceren De tendenzen van beheersing en reductie tot de biologie hebben grote invloed op de psychiatrie. In de kern is de psychiatrie een tweeslachtig wezen, een ‘gemengd bedrijf’, natuurwetenschap èn geesteswetenschap. De loop van een planeet laat zich met andere methoden verklaren dan de loop van de geschiedenis. Alle wetenschappen streven naar objectiviteit, maar de mate waarin die haalbaar is verschilt tussen de natuur- en de geesteswetenschappen. De psychiatrie is op beide pijlers gebouwd. Psychische klachten kunnen in principe verklaard worden uit afwijkingen in het brein, als uitingen van een defect (volgens de werkwijze van de natuurwetenschappen), maar kunnen ook begrepen worden uit het levensverhaal, ze kunnen een reactie zijn op de gezinscontekst, betekenis hebben, iets uitdrukken (de benadering van de geesteswetenschappen). De medisch-biologische, natuurwetenschappelijk georiënteerde pool van de psychiatrie zoekt vooral naar biologische oorzaken van psychische klachten en formuleert de diagnose in termen van dsm-categorieën als adhd, odd et cetera, waarmee het individuele niveau wordt losgelaten. Met het oog op deze rubricering staat in de diagnostiek het vaststellen (vaak met behulp van vragenlijsten) van de aan- of afwezigheid van observeerbare symptomen (de criteria voor de dsm-stoornissen) centraal. De interpretatieve of hermeneutische, zich op de geesteswetenschappen oriënterende pool richt zich op iemands levensverhaal, context en belevingswereld. Onder andere psychoanalytische en fenomenologische benaderingen horen hiertoe. De diagnose heeft hier de vorm s & d 7/8 | 2011
Page 1: van waarde verheffing Een stoornis
Page 5 and 6: van waarde verheffing 116 Edo Niewe
Page 7 and 8: van waarde verheffing 118 Edo Niewe

Een stoornis wordt steeds normaler

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?