Een stoornis wordt steeds normaler

Edo Nieweg Een stoornis wordt steeds normaler
toekomst wel harde oorzakelijke verbanden
gevonden zouden worden tussen bepaalde
verschijnselen op biologisch niveau en bijvoorbeeld
adhd, dan volgt uit dat gegeven op zich
nog niet dat we met een ziekte of stoornis te
maken hebben. Denk maar aan linkshandigheid
of homoseksualiteit: het vinden van een
biologische oorzaak impliceert nog niet dat het
verschijnsel pathologisch is. Dat wordt bepaald
door ons waardeoordeel over het verschijnsel,
en daarmee komen we bij het tweede punt.
de rol van waarden
Als Wouter bovengemiddeld intelligent is, maar
door zijn aandachtsproblemen slechts gemiddeld
scoort op zijn Cito-toetsen, is dat dan reden
om van adhd te spreken en Ritalin voor te
schrijven Volgens sommige experts en clinici
wel, volgens andere niet. Dit is een kwestie van
waarden. In de psychiatrie spelen waarden een
grotere rol dan in de somatische specialismen,
omdat de diversiteit van waarden groter is.
Daarom is er wel transculturele psychiatrie,
maar geen transculturele cardiologie. Waarden
komen pas in beeld als er conflicterende
waarden zijn; hoe groter de waardendiversiteit,
des te groter de waardegeladenheid. Omdat we
praktisch allemaal vinden dat een hartaanval
iets afwijkends is ¬ een ziekte ¬ zijn waarden
bij deze diagnose niet in het geding. Diagnosen
als adhd zijn zoals gezegd gebaseerd op
een beoordeling van gedrag en beleven, en die
beoordeling is mede context- en cultuurafhankelijk,
dus waardenafhankelijk.
Is druk gedrag gestoord gedrag Hoe druk
moet je zijn voor de diagnose adhd Hoeveel
problemen in het functioneren moet dat geven
Welke eisen stellen we aan onze kinderen en
onszelf Omdat waarden hier sterk richtinggevend
zijn, zou discussie over de grenzen (heeft
Wouter adhd, mag hij medicatie krijgen) niet
alleen binnen de ggz, maar ook breder gevoerd
moeten worden. Binnen de Nederlandse ggz
leven naar mijn indruk deze kwesties meer op
de werkvloer dan op het niveau van de vakliteratuur,
de richtlijncommissies en het Trimbosinstituut.
Daar is van de bestaande diversiteit
van opvattingen weinig terug te vinden.
Niet alle psychiatrische problemen kunnen
over één kam worden geschoren. Bij sommige
is de term ‘ziekte’ van toepassing, bij veel
andere niet. Bij adhd en ass gaat het mijns
inziens vaak (maar ook niet altijd) om evolutionair
bepaalde, in biologisch opzicht normale
varianten (temperamentstypes), die problemen
geven omdat ze niet meer matchen met de sterk
veranderde omgeving. Al ligt een bepaalde wijze
van functioneren van de hersenen aan de basis
van (bijvoorbeeld druk of rigide) gedrag op zich,
dit functioneren is niet doorslaggevend voor
de opvatting van het gedrag als stoornis. Dat is
het negatieve waardeoordeel, op grond van de
problemen die ontstaan.
Een betere vergelijking ¬ al doet die geen
recht aan de complexiteit van de psychiatrie ¬
dan die met hartaanvallen is de vergelijking van
adhd en ass met extreme lengte. Ook daarbij
zijn biologische factoren én maatschappelijke
waarden relevant, de grens tussen normaal
en extreem (kort of lang) is arbitrair, extreme
lengte is tot op zekere hoogte behandelbaar. En
meestal wordt dan geen ziekte behandeld, maar
het in biologisch opzicht normale uiteinde van
een continu over de bevolking verdeelde eigenschap.
Ook voor extreme lengte geldt dat er
een legitieme zorgbehoefte kan zijn, al is geen
sprake van ziekte.
Wanneer we gedrag als psychiatrisch
gestoord gedrag benoemen, dan doen we dat
niet op grond van een afwijking in de genen
of hersenen, maar op grond van een waardeoordeel
over dat gedrag. De waarden waar het
hier om gaat, zijn vaak gericht op beheersing
en controle, op aanpassing aan de maatschappelijke
orde. De kenniseconomie stelt zijn eisen.
Deze waarden staan onder invloed van maatschappelijke
ontwikkelingen ¬ wat hier en nu
een mismatch is, hoeft dat niet altijd en overal
te zijn. adhd en ass zijn dus geen ziekte-eenheden
die de natuur heeft gemaakt (ook al spelen
biologische factoren wel een rol bij het gedrag),
117
s & d 7/8 | 2011