Perspectief - Katholieke Vereniging voor Oecumene

Van de Beek wil een antwoord geven op de (vele) kritische stemmen die menen dat de tijd
van de Kerk voorbij is. Zijn ecclesiologie begint niet bij de Reformatie, maar oriënteert zich
aan het denken over de Kerk uit de eerste eeuwen. Van daaruit trekt hij de lijnen naar de
Middeleeuwen, de Reformatie tot aan onze tijd. Hij kent de geschriften van de kerkvaders
waar hij dankbaar uit put. ‘De Kerk is een gemeenschap van mensen die niet meer aan
zichzelf behoren, maar aan Christus’, zo luidt de openingszin van zijn boek. Deze grondwaarheid
komt in allerlei variaties terug. In die taak is de Kerk onvervangbaar. Daarom
verdient de ecclesiologie een centrale plaats in de theologie, wat in protestantse kring, aldus
Van de Beek, vaak onvoldoende wordt onderkend.
Het geding tussen Rome en de Reformatoren in de 16 e eeuw heeft alles te maken met de
opvatting over katholiciteit. In de Middeleeuwen heeft de westerse kerk in toenemende mate
katholiciteit verbonden met Rome. Katholiciteit werd steeds meer geïnterpreteerd vanuit de
institutionele organisatie van de kerk, met haar ambten en gezagsstructuren, zelfs als deze
uitblonken in uitbuiting en machtsmisbruik. 108 De Reformatie heeft dit radicaal willen
verleggen door te stellen dat de Kerk daar is waar het Woord op de juiste wijze wordt
verkondigd en de sacramenten op de rechte wijze worden bediend. In Woord en Sacrament
gaat het om de verbondenheid met Christus. Daarin zijn de Reformatoren volgens Van de
Beek trouw aan de oorspronkelijke betekenis van katholiciteit zoals Ignatius van Antiochië
die heeft verwoord.
Met betrekking tot de tijd van de Reformatie zoekt Van de Beek naar de nuance. Hij ziet het
punt van de Reformatoren, maar betreurt de breuk die er op volgde. De Reformatie had
gelijk met haar oproep tot herstel van de inhoud van het geloof: in de kerk gaat het om
Christus alleen. Toen de Reformatie echter uitmondde in een eigen kerkelijke organisatie
werd een drempel overgegaan die herstel van de katholieke eenheid vrijwel onmogelijk
maakte. In het protestantisme ligt het accent op de geloofsinhouden, maar wordt een
instrument voor het bewaren van de formele eenheid gemist. Rome reageerde op de
Reformatie met een Katholieke Hervorming (Concilie van Trente). Het gelijk van de
protestanten werd niet erkend, de volle katholiciteit niet hersteld. Meer nog dan voorheen
werd in het rooms-katholieke verstaan van katholiciteit het accent gelegd op de formele
institutionele kaders. Beide vormen zijn eenzijdig en dus niet werkelijk katholiek, zegt Van de
Beek. Het voordeel van Rome is dat de eenzijdigheid van de formele eenheid zich
gemakkelijker laat corrigeren dan die van de inhoudelijke nadruk van het protestantisme dat
gemakkelijk tot steeds verdere versplintering leidt. Hij betreurt dat de Reformatoren besloten
tot een eigen kerkelijke organisatie. Het ware beter geweest als ze het inhoudelijk conflict
hadden kunnen uithouden om later binnen de ene Kerk de band van de vrede weer te
herstellen. Dit is eerder in de kerkgeschiedenis gebeurd, onder ander in de 3 e eeuw tijdens
het conflict tussen Cyprianus en paus Stefanus I over de doop.
Van de Beek werkt drie instrumenten uit die in hun onderlinge samenhang ertoe dienen om
de Kerk bij Christus te bewaren en om het getuigenis over Jezus betrouwbaar vast te
houden: het ambt, de Schrift en de geloofsbelijdenis. Alle drie zijn nodig. Elk afzonderlijk leidt
gemakkelijk tot verstarring. De drie elementen moeten bij elkaar worden gehouden: geen
ambt zonder Schrift en belijdenis, geen belijdenis zonder Schrift en ambt en geen Schrift
zonder ambt en belijdenis. Samen zijn ze geworteld in de gave van de Heilige Geest die in
de Kerk werkzaam is. Van de Beek keert zich tegen de tendens om de Geest los te maken
van de Kerk. De Kerk dient de gemeenschap bij Christus te bewaren maar kan dat alleen
maar in en door de kracht van de Heilige Geest. Hij gaat uitvoerig in op het grote probleem
van de kerkverlating en het ontluisterende gegeven dat mensen tegenwoordig heel
gemakkelijk de kerk de rug toekeren. Van een activistische benadering om mensen opnieuw
voor geloof en kerk te interesseren verwacht hij weinig. We zijn voor het leven als Kerk
afhankelijk van de Heilige Geest. Daarom is in deze tijd van crisis, die als oordeel van God
108
Op.cit., bladz.91-92
47