Perspectief - Katholieke Vereniging voor Oecumene

afgebroken en de onderlinge liefde wordt versterkt. Ter concretisering worden talrijke
praktische voorstellen gedaan, onder meer het uitwisselen van theologiestudenten en het
vieren van de belangrijkste liturgische feesten volgens een uniforme kalender. Ofschoon
Pasen en Kerstmis niet met name worden genoemd is het duidelijk dat die beide
hoogtijdagen worden bedoeld.
Van 10 mei tot en met 8 juni 1923 werd in Constantinopel een pan-orthodoxe conferentie
gehouden, waarbij onder meer de kalenderkwestie centraal stond. Deze bijeenkomst stond
onder leiding van de veelkleurige persoonlijkheid van patriarch Meletios [Metaxakês] IV
(1871 - 1935). 10 Deze vooruitstrevende theoloog en kerkleider, die tevoren enkele jaren
aartsbisschop van Athene was geweest (1918 - 1920), voerde oecumenische dialogen met
diverse reformatorische kerken en erkende de geldigheid van de anglicaanse wijdingen,
waardoor hij het toen enige tijd mogelijk maakte dat Grieks-orthodoxen de sacramenten uit
handen van anglicaanse priesters ontvingen. Dit in een tijd waarin nog maar betrekkelijk kort
tevoren (1896) paus Leo XIII in Rome had verkondigd dat de anglicaanse wijdingen ongeldig
waren. Meletios diende de Orthodoxie ook als aartsbisschop van Amerika en patriarch van
Constantinopel (1921 - 1923) en stierf uiteindelijk als patriarch van Alexandrië.
De deelnemers aan de pan-orthodoxe conferentie in 1923 namen het (voor hun kerken nietbindende)
besluit dat de Orthodoxie de gregoriaanse kalender zou volgen. Dat deden ze
echter met een kleine correctie. De hervorming van 1582 loopt namelijk over 3.300 jaren
genomen een dag achter, terwijl de bij de conferentie in 1923 ‘gecorrigeerde gregoriaanse
kalender’ over 43.000 jaren genomen een dag achterloopt. Omdat dit minimale verschil voor
ons nu niet van belang is, ga ik er hier verder niet op in en spreek ik, in plaats van de
acceptatie van de ‘gecorrigeerde gregoriaanse kalender’ door een aantal Orthodoxe Kerken,
van hun acceptatie van de ‘gregoriaanse kalender’, ook al is dat niet volledig correct.
Concreet spraken de deelnemers aan de conferentie in 1923 af om in oktober van dat jaar
dertien dagen te laten uitvallen: van 1 oktober zou men naar 14 oktober ‘springen’. Die
sprong vond echter pas in 1924 plaats toen zowel het Patriarchaat van Constantinopel als
ook de Orthodoxe Kerk van Griekenland van 10 maart meteen naar 23 maart overging.
Deze regeling betrof slechts de vaste feesten in de loop van het jaar, niet de beweeglijke
paascyclus. Ter bevordering van de onderlinge eenheid tussen de Orthodoxe Kerken die de
gregoriaanse kalender gebruikten of gingen gebruiken en die Orthodoxe Kerken die aan de
juliaanse kalender vasthielden, nam men tijdens de jaren 1920 ook de belangrijke beslissing
over een gemeenschappelijke inter-orthodoxe paasdatum, namelijk dat alle Orthodoxe
Kerken de paasdatum volgens de juliaanse kalender zouden blijven bepalen. 11 De
meletiaanse kalender, die heet naar de net genoemde patriarch Meletios die zich zo had
ingezet voor de oplossing van het kalenderprobleem, is een gemengde kalender die de
gregoriaanse tijdsberekening combineert met de bepaling van de paasdatum volgens de
juliaanse kalender. Volgens de meletiaanse kalender dienen dus de Orthodoxe Kerken die
voor de onbeweeglijke feesten gebruik maken van de gregoriaanse kalender de cycli van de
Grote Vasten en Pasen naar de juliaanse kalender te vieren. 12
10
Peter Plank, Der Ökumenische Patriarch Meletios IV (1921 - 1923) und die orthodoxe Diaspora. In: Orthodoxes
Forum 21 (2007), bladz. 251-269, hier bladz. 264-265
11
Basilio Petrà, L’ortododossia tra vecchio e nuovo calendario: il rischio di una Pasqua di divisione In: Rivista
Liturgica 88 (2001), bladz. 135-155; Stefano Parenti, La questione pasquale nell’ Oriente ortodosso: Tra liturgia,
pastorale ed ecumenismo In: Rivista Liturgica 88 (2001), bladz. 197-2004; Peter Plank, Zeitrechnung und
Festdatierung als ökumenisches Problem. In: Wilhelm Nyssen e.a. (red.), Handbuch der Ostkirchenkunde II
Düsseldorf, 1989, bladz. 182-191; Franz Mali, Julianische Berechnung des Osterdatums und Gregorianischer
Kalender In: Ostkirchliche Studien (53 (2004), bladz. 309-327
12
Chrysostom Nassis, The Eucharist, the Presanctified Liturgy and Great Lent: Two Contemporary Decisions of
the Patriarchal Synod of Constantinople In: Steven Hawkes-Teeples, Bert Groen, Stefanos Alexopoulos (red.),
Studies on the Liturgies of the Christian East: Selected Papers of the Third International Congress of the Society
of Oriental Liturgy, Volos, May 26-30, 2010. Eastern Christian Studies 18, Leuven, 2012, bladz. 179-201, hier
bladz. 190-191
7