Perspectief - Katholieke Vereniging voor Oecumene

St. Cyrillus en St. Methodius op 24 mei (volgens de juliaanse kalender) is interessant. Onder
het communistische regime was dit feest veranderd in een seculiere staatsviering van de
‘Slavische literatuur en Bulgaarse cultuur’ zonder religieuze betekenis. Hedentendage wordt
het feest van die twee heiligen volgens de gregoriaanse kalender officieel op 11 mei gevierd,
maar voor veel mensen is 24 mei nog steeds de eigenlijke feestdag van de twee ‘Apostelen
van de Slaven’. Daarom heeft het feest van de Slavische literatuur en Bulgaarse cultuur op
24 mei zijn betekenis niet verloren en zelfs een plaats op de kerkelijke liturgische kalender
gekregen. 16 Dit laat ons wederom zien dat kalenderveranderingen een delicate zaak zijn.
Helaas heeft de overname van de gregoriaanse kalender ook geleid tot schisma’s binnen de
Orthodoxe Kerken van Bulgarije, Griekenland en Roemenië. Daar hebben de aanhangers
van de ‘oude kalender’ zelfstandige kerkelijke organisaties opgericht, de zogeheten ‘Ware
Orthodoxe Kerken’. In hun vasthouden aan de juliaanse kalender leggen deze orthodoxe
gelovigen de nadruk op de in hun ogen ononderbroken continuïteit van hun oude liturgische
en spirituele tradities inclusief de kalender. Ze wijzen de gedwongen invoering van de
nieuwe gregoriaanse kalender, die de officiële Heilige Synoden in hun land hadden
bekrachtigd, strikt van de hand. Zolang als die synoden aan de nieuwe kalender vasthouden,
weigeren de oud-kalendaristen liturgische en spirituele gemeenschap met de ‘officiële’
Orthodoxe Kerk, en hebben ze hun eigen hiërarchiën. Velen van hen vinden dat alleen een
pan-orthodox concilie een beslissing kan nemen over een eventuele verbetering van de
kalender. Over het algemeen beschouwen ze oecumenische en interreligieuze dialogen als
ketterij, zelfs als aartsketterij. Ze zijn meestal hecht verbonden – ook in liturgische communie
– met hun religiegenoten in aangrenzende landen en met niet-canonieke orthodoxe
groeperingen in Oekraïne, Montenegro enzovoorts. Ze waren ook met de Synodale
Russisch-Orthodoxe Kerk buiten Rusland verbonden, maar toen die zich in mei 2007
herenigde met het Patriarchaat van Moskou braken bijvoorbeeld de Bulgaarse oudkalendaristen
de gemeenschap met die kerk af.
De belangrijkste Orthodoxe Kerken die momenteel nog steeds de juliaanse kalender voor de
vaste jaarlijkse feesten hanteren, zijn de Patriarchaten van Jeruzalem, Rusland en Servië,
het Catholicosaat van Georgië, de Oekraïense Orthodoxie 17 en de kloosters op Athos. Wat
de terminologie betreft moet men onderscheid maken tussen de niet-canonieke oudkalendaristen,
die zich als de enige ware orthodoxen beschouwen, en de canonieke
Orthodoxe Kerken die de juliaanse kalender volgen. Er zijn ook oosters-orthodoxe
kerkgenootschappen waarin de ene groep de ‘nieuwe’ kalender hanteert en de andere groep
de ‘oude’ en waarin desondanks beide groepen zonder schisma naast elkaar bestaan.
Momenteel loopt de juliaanse kalender dertien dagen ‘achter’ op de gregoriaanse.
Doordat de meletiaanse gemengde kalender nog steeds in gebruik is, vieren de Orthodoxe
Kerken van de Byzantijnse ritus (met enkele uitzonderingen, zie hierboven) Pasen op
dezelfde datum als de Oriëntaals-orthodoxe Kerken zoals de Koptische, Eritrese, Ethiopische,
Syrisch-orthodoxe en vele Armeense gemeenschappen. Ook de meeste Oriëntaalsorthodoxe
Kerken volgen namelijk de juliaanse kalender. Niettemin heeft het Armeens-
Apostolische Catholicosaat van Etchmiadzin, dat toen deel van de Sovjet-Unie uitmaakte, in
1923/24 de gregoriaanse kalender ingevoerd. Het Armeense Patriarchaat van Jeruzalem en
enkele andere Armeense bisdommen hielden echter vast aan de juliaanse kalender. 18
Bovendien hebben enkele Koptische, Ethiopische en Syrisch-orthodoxe gemeenschappen in
de westerse wereld de gregoriaanse kalender overgenomen, doorgaans met toestemming
van hun moederkerken. Ook de Assyrische Katholieke Kerk van het Oosten, die dikwijls als
‘nestoriaans’ worden betiteld, is verdeeld wat betreft de kalenderkwestie. Sommige gemeen-
16
Bălgarska patriaršija, Pravoslaven kalendar 2007 (z.p., z.j.), bladz. 14-15
17
Namelijk de Oekraïens-Orthodoxe Kerk (Patriarchaat van Moskou), de Oekraïens-Orthodoxe Kerk (Patriarchaat
van Kiëv) en de Autocefale Oekraïens-Orthodoxe Kerk. De wereldwijde Orthodoxie beschouwt de twee
laatstgenoemde kerkgenootschappen als niet-canoniek.
18
Hier ga ik niet in op andere bijzonderheden van de Armeense liturgische kalender.
9