NJB-1440

Opinie
wet en de Wet maatschappelijke ondersteuning 2015)
Terwijl de beoogde wijziging van artikel 13 Zvw de
nodige kritiek ontmoet uit medische, juridische én consumentenkring
(Consumentenbond), hekelen zorgaanbieders
en zorgverleners ook meer in het algemeen een aantal
zaken. Zij wijzen op de veranderingsdrift aan de zijde
van de overheid, de regeldruk en de sterke bureaucratisering
(‘bergen papierwerk’, ten koste gaand van de feitelijke
zorg, onder andere door talrijke verantwoordingsverplichtingen).
Verder stoort hen de dominante rol van de zorgverzekeraars
en de gemeenten, tot uitdrukking komende
in een sterk eenzijdig contracteerproces (het spreekwoordelijke
‘tekenen bij het kruisje’) en een toenemende
bemoeienis met ‘praktijkzaken’, wat zijn stempel drukt op
de relatie met de patiënt.
Het ‘zelf beschikken’ door de
burgers wordt verder ingekaderd
door het ‘beschikken’ door de
zorgverzekeraars
Stelselwijzigingen en ook minder ingrijpende veranderingen
in wet- en regelgeving vergen altijd aanpassingen
van werkwijzen; zij gaan reeds daardoor vaak gepaard
met bezwaren of klachten van degenen die ermee te
maken krijgen. Niettemin lijkt het legitiem de vraag te
stellen of het recente wetgevingsbeleid betreffende de
gezondheidszorg, waaronder de voorgestelde wijziging
van artikel 13 Zvw, wel daadwerkelijk een omslag van ‘het
denken in systemen’ naar ‘het denken in mensen’ markeert.
‘Systemen’ lijken een dominante rol te blijven spelen,
zonder dat zij automatisch ook ten goede komen aan
‘het denken in mensen’ én in hun (mensen)rechten.
Zo roept de voorgestelde wijziging van artikel 13
Zvw de vraag op of zij, ook indien toegelaten door het
Europese recht - de Raad van State ziet in een advies aan
de Eerste Kamer van 22 oktober jongstleden (Advies
W13.14.0351/III/Vo) wel spanning met de Richtlijn patiëntenrechten,
maar geen onverenigbaarheid daarmee, een
enkel punt van twijfel daargelaten -, wel wenselijk zijn in
het perspectief van het zelfbeschikkingsrecht, het gelijkheidsbeginsel
en het gezondheidsrechtelijke beschermingsbeginsel.
Dit vergt nadere overdenking. Een aantal
door de minister aangehaalde algemeenheden zoals de
‘kwaliteit van de zorg’ (‘beter gewaarborgd door inkopende
zorgverzekeraars dan door zelf inkopende patiënten’),
de ‘vrijheid van poliskeuze’ (vrije keuze tussen natura- of
restitutiepolis; ook door de Raad van State gememoreerd,
echter niet op één lijn te stellen met het recht op vrije artsenkeuze
en bovendien niet voor alle burgers weggelegd
wegens - bijvoorbeeld - beperktere verstandelijke capaciteiten
en/of een gebrek aan financiële middelen) en kostenbeperking
(daarvoor zijn mogelijk andere, minder
ingrijpende middelen beschikbaar) zal de balans zeker
niet op voorhand kunnen doen doorslaan naar een
- paternalistisch - systeem waarin het ‘zelf beschikken’
door de burgers verder wordt ingekaderd door het
‘beschikken’ door de zorgverzekeraars. Nadere gedachtevorming
is eveneens wenselijk waar het de gevolgen voor
de toegankelijkheid van de gezondheidszorg betreft. ‘Kleine’,
juist zeer ‘mensgerichte’ zorgaanbieders zouden bijvoorbeeld
kunnen verdwijnen bij een zorginkoop die zich
vooral op ‘grote’ aanbieders richt; de Raad van State wijst
ook met zovele woorden op dit gevaar. Eveneens valt nog
te denken aan de gevolgen op microniveau, bij de invulling
van de patiëntenrechten in de relatie hulpverlenerpatiënt/cliënt.
Hoe ver reikt bijvoorbeeld de informatieplicht
van de hulpverlener en/of diens plicht tot
doorverwijzen in het geval van een behandelingsalternatief
bij een andere, niet-gecontracteerde zorgaanbieder
Gelukkig is er nog de mogelijkheid tot nadere reflectie
in de Eerste Kamer. Het genoemde advies van de Raad
van State over de wijziging van artikel 13 Zvw geeft daartoe
zeker aanleiding. De wijze waarop het een aantal geuite
bezwaren (deels) lijkt weg te nemen, zoals de verenigbaarheid
met het Europese recht en met het recht van
vrije artsenkeuze, laat ruimte voor nadere, kritische oordeelsvorming.
Dat geldt eveneens voor de in het advies
genoemde randvoorwaarde van een optimaal functionerende
zorgverzekerings- en zorginkoopmarkt, met daarbij
een niet-verholen vingerwijzing naar de recent naar buiten
gekomen problemen rond het functioneren van de
Nederlandse Zorgautoriteit in haar hoedanigheid van
‘marktmeester’.
De aard van de materie verdient het dat voor deze
reflectie voldoende tijd wordt genomen. Het kabinet heeft
evenwel verzocht om een snelle afhandeling van het wetsvoorstel,
wellicht om de nieuwe regeling op 1 januari 2015
in werking te doen treden en vervolgens zo spoedig mogelijk
de voor de uitvoering ervan benodigde stappen te zetten.
Deze uitgeoefende druk doet, naast de inhoud van
het wetsvoorstel en de ter verdediging daarvan aangevoerde
argumenten, het bange vermoeden ontstaan dat van
een daadwerkelijke omslag naar ‘het denken in mensen’
(nog) geen sprake is. Bij een denken in mensen behoort
immers een niet-overhaaste, gedegen afweging van alle
elementaire, bij hun (keuze)vrijheid meespelende belangen.
Juist ook in de gezondheidszorg; die vrijheid is daar
immers van onschatbare waarde.
2866 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 21-11-2014 – AFL. 40