Download pdf (gratis) - Architectuur Lokaal

kapitaalsintensiteit. De bevolkingssamenstelling vanhet platteland kwam los te staan van de traditioneleagrarische bedrijvigheid. De boeren beschikken weliswaarnog steeds over 70% van het Nederlandsegrondgebied maar zelfs in de dorpen vormen zij eenminderheid van de bevolking.De zandgronden als industrieterreinDe intensieve veehouderij is een vorm van industrialiseringvan de zandgronden. De grondstoffen wordenbetrokken van de wereldmarkt en het varkensvleeswordt weer afgezet. Zoals vaker betekent industrialiseringfeitelijk het begin van de verstedelijking. Debreuk met het traditionele grondgebruik heeft eenreeks onvoorziene gevolgen. De varkens komen nietmeer buiten. Het land wordt een uitrijdruimte voorde mest, tot ook dat niet meer voldoet. Steeds meerruimte wordt bezet door functies die geen bindinghebben met het agrarisch bedrijf: buiten wonen,recreatie en toerisme hebben de ruimte die is vrijgekomenin beslag genomen. De reconstructie van dezandgronden is het logische gevolg van dit proces. Devarkenspest heeft het proces versneld maar niet veroorzaakt.Vroeg of laat moest de wetgever, net als bijmilieuvervuiling voor de industrie, de ordenende taakter hand nemen. De wetgever heeft dat gedaan doordrie soorten gebieden aan te wijzen: extensiveringsgebieden,landbouwontwikkelingsgebieden (leukwoord voor galgje) en verwevingsgebieden. Bovendienmoeten er varkensvrije gebieden worden aangewezenals brandgangen tegen de varkenspest. DeReconstructiewet verbindt de logica van de industrialiseringmet de ervaring van de ruilverkaveling.De culturele revolutie van het plattelandBij de uitvoering staat naast de Reconstructiewet ookde institutionele erfenis van de ruilverkaveling terbeschikking. Er is een dienst landelijk gebied met veelervaring, er zijn gebiedscommissies en er is een flinkepot geld. Daarnaast is een win-win regeling bedachtin de vorm van ruimte voor ruimte. De regeling iszowel een gevolg van de huidige verstedelijking vanhet platteland als een fantastische aanjager, zodatelke boer die wil stoppen zich verzekerd weet vaneen onbezorgde oude dag. Er zijn nog meer win-winregelingen getroffen om het stankvraagstuk, de realiseringvan de ecologische hoofdstructuur en de problemenmet het waterbeheer in één beweging meete nemen.Het resultaat van deze op elkaar inwerkende maatregelenin Nijkerk en andere 'hoge druk gebieden'kan niet anders dan een acceleratie van de verstedelijkingzijn: de agrarische cultuur is te zwak omweerstand te bieden, het geld lonkt en al het denkbaremoet mogelijk zijn.Het onbedoelde landschap van de toekomstDe reconstructiecommissies hebben intussen grotendeelshun werk gedaan en hun kaarten op tafelgelegd. De ontwerpers zijn er nog maar nauwelijksaan te pas gekomen. Het ging er in deze fase om alleinstitutionele belangen te verenigen voor het doelvan de reconstructie.Het landschapontwikkelingsplan is later gestart enheeft binnen de reconstructie geen wettelijke status.Het is niet verrassend dat de ontwikkeling van dezeplannen nog maar weinig invloed heeft gehad op dereconstructie. De vraag welk landschap het gevolg zalzijn van de reconstructie kan nog niet beantwoordworden. Zeker is dat het landschap drastisch zal veranderenen dat er mechanismen in werking zijn gezetwaarvan wij de werking nog niet kennen. Net als bijde intensivering van de veehouderij zullen de onbedoeldegevolgen op het landschap groot zijn. Deambitie van de minister van cultuur om middels hetlandschapontwikkelingsplan de toekomst van hetlandschap bewust vorm te geven als een culturelescheppingsdaad is nog verre van gerealiseerd.Nostalgie is een papieren tijgerDe wens van de wethouder in Nijkerk te mogenbeschikken over een sturingsinstrument voor de landschapsontwikkelingis volstrekt legitiem. Vele lokalebestuurders tonen een groot verantwoordelijkheidsgevoelvoor de toekomst van het landschap in hungemeente. Ze beseffen dat de beslissingsmacht vaneen gemeente binnen een regio beperkt is, maarwensen zich niet neer te leggen bij sturing door deonzichtbare hand van de markt, ook niet als hun politiekekleur anders zou doen vermoeden. De redenendaarvoor zijn simpel en begrijpelijk: zij zijn verantwoordelijk voor en aanspreekbaar op de leefbaarheid vanhun gemeente, het welbevinden van hun bewoners,de waardeontwikkeling van het onroerend goed ende ontwikkeling van de lokale economie. De verontrustingzit diep en wordt gevoed door een cultureleonderstroom. Hoe kunnen we de waarde van onsvaak eeuwenoude cultuurlandschap in stand houdenals de economische dragers daarvan verdwijnen? Elkelokale bestuurder weet dat de waarde van het landschaphet al gauw aflegt tegen het belang van werkgelegenheidof de individuele vrijheid van de burger.Het landschap dat de weerslag is van een cultuur vangeneraties agrarisch grondgebruik raakt verweesd envervliegt tegelijk met de producenten tot een nostalgischeherinnering: een rurale representatie.Een landschapsontwikkelingsplan dat het moet hebbenvan de beelden die wij ons gevormd hebben vanhet landschap, de boer en de natuur maakt een grotekans te vervallen tot een prachtig ontworpen papierentijger.Een plan dat verbonden is met het levenVaak wordt gedacht dat een ontwerp bepalend kanzijn voor het gebruik van de ruimte. Een plan om hetlandschap te ontwikkelen is meer dan een ontwerp.Het is een ambitie van een bestuurder en/of van eigenarenin een gebied om een visie die zij hebben opde toekomst en de wijze waarop zij willen leven vormte geven. Het plan begint met de vraag naar hoe demensen, de inwoners en eigenaren in een gebied willenleven. Niet omdat het plan draagvlak moet krijgen,maar omdat het uitdrukking moet geven aan dewensen van degenen die erin moeten (willen) leven.Een plan is pas sterk als het zich verbindt met hetleven en de ambities van de spelers. Het plan heeftper definitie een boven lokaal niveau en kan daardoorde acties van verschillende lokale autoriteiten, deprovincie en de reconstructiecommissie op elkaar afstemmen. Een plan voor de rand van de Deltametropoolis anders dan een plan voor Twente of voor OostBrabant. Het plan spreekt zich uit over wat de moeitewaard is om te ontwikkelen en wat niet. Een LOP iseen publiek debat over wat de gemeenschap bindt,wat van waarde wordt gevonden in de omgeving enhoe men wil leven.Een ontwerp dat een verhaal verteltHet ontwerp is een onderzoek naar de mogelijkhedenom deze wensen ruimtelijk te realiseren opgrond van de eigenschappen en kenmerken van defysieke en culturele omgeving. Het ontwerp is geen'kunstwerk', maar een zoektocht met de bedoelingerachter te komen hoe het verleden met de toekomstverbonden kan worden. De ontwerper is een inspiratordie de verbinding legt tussen de aspiraties van deoverheid, de eigenaar, de boer, bewoner, de recreanten de ondernemer. De ontwerper onderzoekt deruimte vanuit diverse invalshoeken en geeft mogelijkhedenom deze met elkaar te verbinden. Het ontwerpgeeft antwoorden op de vraag hoe de ambities vande ondernemer en het agrarische bedrijf verbondenkunnen worden met de wensen van de stedelingendie buiten willen wonen. Het ontwerp geeft vormaan de levenswijze die in de regio in ontwikkeling is.Een levenswijze die in sterke mate bepaald wordtdoor het feit dat de stedelijke cultuur dominant isgeworden op het platteland, met paardenstallen enal. Het ontwerp vertelt het verhaal van de betekenisvan de omgeving voor de mensen die er leven.Een plan met tandenEen plan dat invloed heeft op de toekomstige ontwikkelingvan het landschap legt een relatie met hetheden. Het doet uitspraken over de elementen vande stedelijke cultuur die zich laten verenigen met hetkarakter van het buitengebied. Het LOP is pas eenontwikkelingsplan als het ontwikkelingen in degewenste richting bevordert door projecten tebenoemen en ontwikkelaars te inspireren tot gezamenlijkeacties. Landschapsontwikkeling kan nietzonder investeringen en ingrepen.Het maken van een landschapontwikkelingsplan vereistdat in het proces de rollen van de gespreksleider,de inspirator en de opdrachtgever zo gespeeld wordendat de dromen over tempels in de Nijkerkse bossenworden omgezet in een landschap dat vorm geeftaan de levensstijl van de 21 e eeuw.Architectuur Lokaal 42 13