20. Orde te midden van chaos - Theosofische Vereniging in Nederland
20. Orde te midden van chaos - Theosofische Vereniging in Nederland
20. Orde te midden van chaos - Theosofische Vereniging in Nederland
- No tags were found...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
20www.theosofie.nlORDE TE MIDDEN VAN CHAOSDe opgave voor ieder nieuw tijdperk is een opnieuwgeïn<strong>te</strong>greerd wereldbeeld, een nieuwe synthese<strong>van</strong> oude wijsheid en toekomstigeaspiraties en idealen. Het is door <strong>te</strong> antwoordenop de periodieke uitdag<strong>in</strong>g <strong>van</strong> de geschiedenisdat de mens vooruitgang kan boeken op het pad<strong>van</strong> de evolutie. En dit antwoord kan alleen eencreatieve vooruitgang worden als de laats<strong>te</strong> ontdekk<strong>in</strong>gen<strong>in</strong> onze kennis <strong>van</strong> fei<strong>te</strong>n en <strong>van</strong> hetbestaan aan de ene kant, en de pas verworven <strong>in</strong>zich<strong>te</strong>n<strong>in</strong> de sfeer <strong>van</strong> essentie en waarde aan deandere, samengebracht worden <strong>in</strong> een alomvat<strong>te</strong>ndeWelt-anschauungHaridas Chaudhuri 31Ik heb betoogd dat een aantal opmerkelijke, gelijktijdige enonderl<strong>in</strong>g verbonden ontwikkel<strong>in</strong>gen op wereldniveau eendiepgaande <strong>in</strong>vloed uitoefenen op menselijke aangelegenheden– op denken, handelen en waarden <strong>in</strong> de economische,sociale en politieke sfeer – en op het menselijk bewustzijn ende spirituali<strong>te</strong>it. Als een gelijktijdige verzamel<strong>in</strong>g zijn dezeontwikkel<strong>in</strong>gen zonder precedent. Bovendien zijn ze <strong>in</strong> hogema<strong>te</strong> convergent <strong>in</strong> de z<strong>in</strong> dat ze alle, op nieuwe manierendie geschikt zijn voor onze tijd, het holisme <strong>van</strong> het bestaan,de reali<strong>te</strong>it <strong>van</strong> heelheid naar voren brengen.In het licht <strong>van</strong> deze ontwikkel<strong>in</strong>gen, zou ik <strong>in</strong> dit afslui<strong>te</strong>ndedeel <strong>van</strong> onze verkenn<strong>in</strong>g <strong>van</strong> heelheid de voorgevoelenswillen aanhalen <strong>van</strong> drie denkers uit het betrekkelijk recen<strong>te</strong>verleden, omdat ze ach<strong>te</strong>raf gezien profetisch gebleken zijn.De Harvard-socioloog Pitirim Sorok<strong>in</strong> was <strong>van</strong> men<strong>in</strong>g datwe ons bevonden <strong>in</strong> een neergang <strong>van</strong> wat hij noemde de “z<strong>in</strong>-383
tuiglijke” vorm <strong>van</strong> cultuur en samenlev<strong>in</strong>g – een cultuurwaarvoor werkelijkheid en waarde beperkt zijn tot dat wat gezien,gehoord, aangeraakt, geproefd en geroken kan worden;een cultuur die de neig<strong>in</strong>g heeft we<strong>te</strong>nschappelijke kennis<strong>van</strong> de fysieke en biologische eigenschappen <strong>van</strong> de z<strong>in</strong>tuiglijkewerkelijkheid <strong>te</strong> cultiveren, en religie en theologie <strong>te</strong> verwaarlozen;een cultuur waar<strong>van</strong> de heersende ethiek onveranderlijkutilitaristisch en hedonistisch is.* Sorok<strong>in</strong> had hetgevoel dat de Z<strong>in</strong>tuiglijke Cultuur zijn creatieve missie opbriljan<strong>te</strong> wijze had volbracht, vooral op het gebied <strong>van</strong> de we<strong>te</strong>nschap,<strong>te</strong>chnologie, kunst, politiek en economie, maar datzij nu <strong>in</strong> verval was. Hij zag ons staan tussen twee tijdperken– de s<strong>te</strong>rvende Z<strong>in</strong>tuiglijke Cultuur <strong>van</strong> ons schit<strong>te</strong>rende verleden,en de komende cultuur <strong>van</strong> de creatieve toekomst, eennieuwe In<strong>te</strong>grale <strong>Orde</strong>. 153 Sorok<strong>in</strong> betoogde dat geen <strong>van</strong> deons bekende ideologieën, zoals kapitalisme, socialisme, communisme,collectivisme, aristocratie en democratie, absolu<strong>te</strong>waarden ver<strong>te</strong>genwoordigen en hij was <strong>van</strong> men<strong>in</strong>g dat zelfsde natie-staat en het privé-eigendom hun tijd <strong>van</strong> groots<strong>te</strong>dienst aan de mensheid hadden gehad.De tweede profetische denker die ik <strong>in</strong> gedach<strong>te</strong>n heb is dekatholieke paleontoloog-mysticus Pierre Teilhard de Chard<strong>in</strong>,<strong>van</strong> wie sommige werken voor het eerst na zijn dood <strong>in</strong> de la<strong>te</strong>vijftiger jaren gepubliceerd werden. Zoals Sir Julian Huxleyschreef <strong>in</strong> zijn Inleid<strong>in</strong>g tot The Phenomenon of Man, brachtTeilhard een drievoudige synthese tot stand – <strong>van</strong> de ma<strong>te</strong>ri-eleen de fysische wereld met de werelden <strong>van</strong> het denkenen de geest; <strong>van</strong> het verleden met de toekomst; en <strong>van</strong> verscheidenheidmet eenheid, het vele met het ene. Ook Teilhardvoorzag een gro<strong>te</strong> overgangsperiode. Hij geloofde dat “de kwalenwaar we aan lijden hun oorsprong v<strong>in</strong>den <strong>in</strong> de grondslag<strong>van</strong> het menselijk denken,” maar ook dat we de groots<strong>te</strong> periode<strong>van</strong> verander<strong>in</strong>g b<strong>in</strong>nengaan die de wereld ooit heeft ge-*Sorok<strong>in</strong>s monumentale vierdelige werk Social and Cultural Dynamicswerd geschreven <strong>in</strong> de jaren 1937-1944. 152384
kend – een verander<strong>in</strong>g die <strong>te</strong> maken heeft met de totalestructuur <strong>van</strong> het menselijk bewustzijn en het beg<strong>in</strong> <strong>van</strong> eennieuwe vorm <strong>van</strong> leven. Zowel <strong>in</strong> The Phenomenon of Man als<strong>in</strong> The Future of Man gaf Teilhard uit<strong>in</strong>g aan zijn diepe overtuig<strong>in</strong>gomtrent de ui<strong>te</strong><strong>in</strong>delijke rol en verantwoordelijkheid<strong>van</strong> de mens. In het laatstgenoemde boek zet hij zijn visie opmenselijke vooruitgang af <strong>te</strong>gen diegenen die er niet <strong>in</strong> slagendeze waarheid <strong>in</strong> <strong>te</strong> zien. Voor diegenen die hij bes<strong>te</strong>mpelt alsde “immobielen”, de “passielozen”, de “tragen”, het “pessimistische”kamp, verandert er niets. Voor hen “keren menselijklijden, slechtheid en oorlog, hoewel ze voor een ogenblik kunnen<strong>te</strong>rugwijken, <strong>in</strong> elk tijdperk weer <strong>te</strong>rug met een toenemendekwaadaardigheid. Zelfs het streven naar vooruitgangdraagt bij aan het totaal <strong>van</strong> het kwaad…. Voor de rust <strong>van</strong> demens, uit naam <strong>van</strong> het Feit, en <strong>te</strong>r verdedig<strong>in</strong>g <strong>van</strong> de heiligeGevestigde <strong>Orde</strong>, verbieden de immobielen de aarde <strong>te</strong> bewegen.Niets verandert, zeggen ze, of kan veranderen. 159Teilhard zet<strong>te</strong> de aard <strong>van</strong> de verander<strong>in</strong>g die hij voorzagals volgt ui<strong>te</strong>en: “Het is zeer opmerkelijk dat de morfologischeverander<strong>in</strong>g <strong>van</strong> levende wezens m<strong>in</strong>der snel is gegaan preciesop het moment dat het Denken op aarde verscheen…. Alswe een def<strong>in</strong>itief antwoord willen v<strong>in</strong>den op de vraag <strong>van</strong> dewezenlijke vooruitgang <strong>van</strong> het Universum, dan moe<strong>te</strong>n wedat doen… door ons een wereld voor <strong>te</strong> s<strong>te</strong>llen waar<strong>van</strong> he<strong>te</strong>volutionaire vermogen geconcentreerd is op en beperkt is totde menselijke ziel…. Wat is het verschil tussen onszelf, burgers<strong>van</strong> de tw<strong>in</strong>tigs<strong>te</strong> eeuw, en de vroegs<strong>te</strong> menselijke wezens,wier ziel voor ons niet totaal verborgen is? Organisch gesprokenwaren de vermogens <strong>van</strong> die verre voorouders waarschijnlijkgelijk aan die <strong>van</strong> ons…. Het heeft er alle schijn<strong>van</strong>… dat het <strong>in</strong>dividuele <strong>in</strong>strument <strong>van</strong> denken en handelenzijn e<strong>in</strong>ddoel heeft bereikt. Maar [<strong>in</strong> een andere dimensie]ligt de gro<strong>te</strong> superiori<strong>te</strong>it boven de Primitieve Mens, die weverworven hebben en die door onze nakomel<strong>in</strong>gen vergroot zalworden <strong>in</strong> een ma<strong>te</strong> waar<strong>van</strong> we zelf niet kunnen dromen, <strong>in</strong>de sfeer <strong>van</strong> de zelfkennis; <strong>in</strong> ons groeiend vermogen om onszelf<strong>in</strong> tijd en ruim<strong>te</strong> <strong>te</strong> plaatsen, tot het punt waarop we ons385
ewust worden <strong>van</strong> onze plaats en verantwoordelijkheid <strong>in</strong> relatietot het Universum.” 159Ongeveer een halve eeuw voor deze twee <strong>in</strong>vloedrijkedenkers leefde H.P. Blavatsky. Toen het grove ma<strong>te</strong>rialismeen imperialisme hoogtij vierden <strong>in</strong> het Wes<strong>te</strong>n, s<strong>te</strong>lde zij opmoedige wijze de aannames <strong>van</strong> de ma<strong>te</strong>rialistische we<strong>te</strong>nschap<strong>te</strong>r discussie en ook de bekrompen theologie <strong>van</strong> haardagen, en bracht zij denkbeelden over bewustzijn, denkvermogenen ma<strong>te</strong>rie naar voren die <strong>van</strong>daag de dag <strong>in</strong> toenemendema<strong>te</strong> bevestigd worden door de nieuws<strong>te</strong> ontwikkel<strong>in</strong>gen<strong>in</strong> de we<strong>te</strong>nschap en door de diep<strong>te</strong>psychologie en detranspersoonlijke psychologie. Blavatsky hield zich, naast anderefundamen<strong>te</strong>le vraagstukken, diepgaand bezig met hetgrootse thema <strong>van</strong> de kosmische en planetaire evolutie. (Merkop dat de evolutie op de een of andere manier deze drie oorspronkelijkedenkers allemaal bezighield.) Ik heb Blavatsky’sverreikende s<strong>te</strong>ll<strong>in</strong>gen over <strong>in</strong>volutie en evolutie al besproken,en la<strong>te</strong>n zien dat de <strong>te</strong>genwoordig <strong>in</strong> opkomst zijnde theorie<strong>van</strong> de co-evolutie de denkbeelden die zij naar vorenbracht tot op zekere hoog<strong>te</strong> bevestigt. In plaats <strong>van</strong> het geloof<strong>van</strong> het Wes<strong>te</strong>n <strong>in</strong> de superiori<strong>te</strong>it <strong>van</strong> het blanke ras (zelfsboven de eerbiedwaardige Ch<strong>in</strong>ese en Indiase volkeren) verkondigdezij de eenheid <strong>van</strong> de mensheid, niet alleen <strong>in</strong> biologischemaar ook <strong>in</strong> veel diepz<strong>in</strong>niger, kosmische z<strong>in</strong>. Ik denkdat men gerust kan s<strong>te</strong>llen dat de huidige impuls <strong>in</strong> de richt<strong>in</strong>g<strong>van</strong> een synthese <strong>van</strong> kennis – een nieuwe honger naarde <strong>in</strong><strong>te</strong>gratie <strong>van</strong> religie, filosofie en we<strong>te</strong>nschap – veel aanBlavatsky <strong>te</strong> danken heeft en aan de theosofische beweg<strong>in</strong>gwaar<strong>van</strong> zij de mede-oprich<strong>te</strong>r was.*Nu is het zo dat Blavatsky naast de eenheid <strong>van</strong> al het bestaandehet bestaan <strong>van</strong> periodici<strong>te</strong>it als een fundamen<strong>te</strong>elpr<strong>in</strong>cipe veronders<strong>te</strong>lde. In haar schema ligt periodici<strong>te</strong>it <strong>te</strong>n*De Theosophical Society werd oorspronkelijk opgericht <strong>te</strong> New York <strong>in</strong>1875 en ontwikkelde zich tot een <strong>in</strong><strong>te</strong>rnationale theosofische beweg<strong>in</strong>gdie gewijd is aan de aanmoedig<strong>in</strong>g <strong>van</strong> de synthese <strong>van</strong> religie, filosofie enwe<strong>te</strong>nschap en het <strong>in</strong>zicht dat de mensheid één is en ondeelbaar.386
De <strong>Theosofische</strong> <strong>Verenig<strong>in</strong>g</strong> is, <strong>te</strong>rwijl ze ieder lid de volledigevrijheid laat om die ler<strong>in</strong>gen die bekend staan als theosofie <strong>te</strong><strong>in</strong><strong>te</strong>rpre<strong>te</strong>ren, gewijd aan het bewaren en het realiseren <strong>van</strong>de Oude Wijsheid, die zowel een wereldbeeld bevat als een visieop de zelftransformatie <strong>van</strong> de mens. Deze traditie is gebaseerdop bepaalde fundamen<strong>te</strong>le s<strong>te</strong>ll<strong>in</strong>gen:• Het universum en alles wat daar<strong>in</strong> bestaat vormen een onderl<strong>in</strong>gverbonden en onderl<strong>in</strong>g afhankelijk geheel.• Ieder bestaand wezen – <strong>van</strong> atoom tot s<strong>te</strong>rrens<strong>te</strong>lsel – isgewor<strong>te</strong>ld <strong>in</strong> dezelfde universele, leven scheppende Werkelijkheid.Deze Werkelijkheid is alles doordr<strong>in</strong>gend,maar kan nooit samengevat worden <strong>in</strong> haar delen, omdathet alle uitdrukk<strong>in</strong>gsvormen overstijgt. Zij openbaartzichzelf zowel <strong>in</strong> de doelgerich<strong>te</strong>, geordende en z<strong>in</strong>volleprocessen <strong>van</strong> de natuur als <strong>in</strong> de dieps<strong>te</strong> regionen <strong>van</strong> hetdenken en de geest.• De erkenn<strong>in</strong>g <strong>van</strong> de unieke waarde <strong>van</strong> ieder levend wezendrukt zich uit <strong>in</strong> de eerbied voor het leven, mededogenvoor allen, sympathie voor de behoef<strong>te</strong> <strong>van</strong> alle <strong>in</strong>dividuenom de waarheid voor zichzelf <strong>te</strong> v<strong>in</strong>den, en respect vooralle religieuze tradities. De manieren waarop deze idealenwerkelijkheden worden <strong>in</strong> het <strong>in</strong>dividuele leven zijn zowelde bevoorrech<strong>te</strong> keuze als de verantwoordelijke daad <strong>van</strong>ieder mens.Centraal <strong>in</strong> de belangs<strong>te</strong>ll<strong>in</strong>g <strong>van</strong> de theosofie staat het verlangenom begrip en broederschap tussen mensen <strong>van</strong> allerassen, nationali<strong>te</strong>i<strong>te</strong>n, filosofieën en religies <strong>te</strong> bevorderen.Daarom worden allen, ongeacht hun ras, geloof, sekse, kas<strong>te</strong>of huidskleur uitgenodigd om op gelijkwaardige wijze deel <strong>te</strong>nemen aan het leven en het werk <strong>van</strong> de <strong>Verenig<strong>in</strong>g</strong>. De <strong>Theosofische</strong><strong>Verenig<strong>in</strong>g</strong> legt geen dogma’s op, maar wijst naar debron <strong>van</strong> eenheid ach<strong>te</strong>r alle verschillen. Toewijd<strong>in</strong>g aan dewaarheid, liefde voor alle levende wezens, en een leven <strong>van</strong>daadwerkelijk altruïsme zijn de kenmerken <strong>van</strong> een waar theosoof.The Theosophical Worldview.**Een pamflet dat is uitgegeven door de Theosophical Society <strong>in</strong> America.387
grondslag aan, en wordt het weerspiegeld <strong>in</strong>, de universelevoortgang <strong>van</strong> alles wat bestaat <strong>in</strong> de richt<strong>in</strong>g <strong>van</strong> een hogerevorm <strong>van</strong> leven. Ze legde er de nadruk op – en hierop zou ik deaandacht willen vestigen – dat, <strong>te</strong>rwijl verander<strong>in</strong>g voortdurendplaatsv<strong>in</strong>dt en alom<strong>te</strong>genwoordig is, dit niet ongerichtgebeurt en nooit <strong>in</strong>gaat <strong>te</strong>gen de <strong>in</strong>nerlijke wet. (Dit is de overtuig<strong>in</strong>gdie <strong>te</strong>n grondslag ligt aan de Ch<strong>in</strong>ese visie op verander<strong>in</strong>gzoals die voorkomt <strong>in</strong> de I Ch<strong>in</strong>g.) De kosmische dynamiekis nooit alleen maar willekeurig of bl<strong>in</strong>d of mechanischmaar, <strong>in</strong><strong>te</strong>gendeel, vormt een uitdrukk<strong>in</strong>g <strong>van</strong> een <strong>in</strong>nerlijkewet; bovendien is de <strong>in</strong>nerlijke wet niet een bl<strong>in</strong>de, mechanische,de<strong>te</strong>rm<strong>in</strong>istische wet, maar een levende en <strong>in</strong><strong>te</strong>lligen<strong>te</strong>.Het is een wetmatigheid die bevorderlijk is voor het samengaan<strong>van</strong> noodzakelijkheid en creativi<strong>te</strong>it <strong>in</strong> de natuur en <strong>in</strong>het menselijk leven, <strong>in</strong>dividueel en collectief; een wetmatigheiddie vooruitgang op alle niveaus naar een hogere vorm<strong>van</strong> leven toestaat en bevordert. Zij bracht deze zeer fundamen<strong>te</strong>lewet <strong>in</strong> verband met de wet <strong>van</strong> “karma”.We hebben de leer <strong>van</strong> karma besproken, en ook de <strong>chaos</strong>-theorie<strong>van</strong> de we<strong>te</strong>nschap, die een aantal opmerkelijke parallellenmet karma vertoont. Zowel karma als de <strong>chaos</strong>-theorieberus<strong>te</strong>n, zoals ik heb la<strong>te</strong>n zien, op het holistischepr<strong>in</strong>cipe, en hebben <strong>te</strong> maken met het oplossen <strong>van</strong> de spann<strong>in</strong>gtussen de krach<strong>te</strong>n <strong>van</strong> <strong>in</strong>stabili<strong>te</strong>it en onevenwichtigheidaan de ene kant, en die <strong>van</strong> harmonie en creativi<strong>te</strong>it aan de andere.Maar het is de wet <strong>van</strong> karma die ons hier <strong>in</strong><strong>te</strong>resseert.Zoals we hebben gezegd, is karma de wet <strong>van</strong> actie en reactie,de kosmische en morele wet die evenwicht en harmonie hers<strong>te</strong>ltoveral waar deze verstoord zijn, en dat op een manier doetdie niet statisch is maar toekomstgericht. Ik zou nu het karmischepr<strong>in</strong>cipe willen toepassen op onze huidige maatschappelijkesituatie en la<strong>te</strong>n zien hoe opmerkelijk de toestanden op deplaneet een illustratie vormen <strong>van</strong> de werk<strong>in</strong>g <strong>van</strong> deze wet.De huidige aanblik <strong>van</strong> de planeet lijkt ordeloos en chaotisch<strong>te</strong> zijn, kenmerken die meestal als het <strong>te</strong>gendeel <strong>van</strong>orde worden beschouwd. Maar de leer <strong>van</strong> karma s<strong>te</strong>lt (en de<strong>chaos</strong>-theorie veronders<strong>te</strong>lt) dat zelfs destabiliserende ge-388
eur<strong>te</strong>nissen onderworpen zijn aan een universele wet. De dynamiekdie werkzaam is <strong>in</strong> de maatschappelijke aangelegenheden<strong>van</strong> <strong>van</strong>daag vormt een illustratie <strong>van</strong> deze leer. Er iseen opvallende wanorde. Tegelijkertijd hebben de problemeneen wereldwijd karak<strong>te</strong>r en zijn ze op dynamische wijze onderl<strong>in</strong>gverbonden. Waar duidt dit wereldwijde karak<strong>te</strong>r endeze onderl<strong>in</strong>ge verbondenheid anders op dan op een <strong>in</strong>nerlijkewet? Zoals we eerder al zagen houdt massale armoede verbandmet de kortzichtige manier waarop de meer welvarendedelen <strong>van</strong> de bevolk<strong>in</strong>g rijkdom hebben nagejaagd. Er is eenfataal verband tussen de <strong>in</strong>dustriële produktie <strong>van</strong> het typedat gro<strong>te</strong> hoeveelheden ruwe ma<strong>te</strong>rialen en energiebronnenverbruikt en de verslech<strong>te</strong>r<strong>in</strong>g <strong>van</strong> het milieu. Het milieu gaatook ach<strong>te</strong>ruit door diegenen die armoe lijden. De gro<strong>te</strong> drukop het land, vooral <strong>in</strong> de arms<strong>te</strong> landen, leidt tot een grootaantal rampen <strong>in</strong> die landen. In zulke regio’s als de Sahel zienwe de tragische en vicieuze cirkel <strong>van</strong> de armoede die tot deverslech<strong>te</strong>r<strong>in</strong>g <strong>van</strong> het milieu leidt, die op zijn beurt weer totgro<strong>te</strong>re armoede leidt. Woestijnvorm<strong>in</strong>g, een belangrijke bedreig<strong>in</strong>gvoor het leven op deze planeet, is het gevolg <strong>van</strong> complexe<strong>in</strong><strong>te</strong>racties tussen mensen, land en klimaat.Zoals ontwikkel<strong>in</strong>g <strong>van</strong> <strong>in</strong>vloed is op het milieu, zo kan omgekeerdde verslech<strong>te</strong>r<strong>in</strong>g <strong>van</strong> het milieu economische ontwikkel<strong>in</strong>gvertragen of omkeren. En misschien wel de groots<strong>te</strong> bedreig<strong>in</strong>gvoor het milieu <strong>van</strong> de aarde, voor duurzame menselijkevooruitgang en zelfs voor ons voortbestaan, is de mogelijkheid<strong>van</strong> een nucleaire oorlog. Deze laats<strong>te</strong> mogelijkheidwordt op zijn beurt <strong>in</strong> de hand gewerkt door de <strong>chaos</strong> die gepaardgaat met de ui<strong>te</strong>rs<strong>te</strong> armoede. Evenzeer zijn onderl<strong>in</strong>gverbonden de <strong>in</strong>stabili<strong>te</strong>it <strong>van</strong> de wereld en de wapenwedloop,die zelf weer armoede veroorzaakt. Ook nauw aan elkaar verwantzijn armoede, de <strong>in</strong><strong>te</strong>rnationale schuldenlast, <strong>in</strong>flatie,en de huidige problemen <strong>van</strong> concurrentie bij de produktie,market<strong>in</strong>g en handel. Kortom, de verschillende problemenzijn zowel <strong>van</strong> wereldschaal als onderl<strong>in</strong>g verbonden met elkaar;ze vers<strong>te</strong>rken elkaar en vormen een belangrijke wereldwijdecrisis.389
Deze kenmerken <strong>van</strong> wereldwijdheid en onderl<strong>in</strong>ge verbondenheidwijzen, ik herhaal het, op een <strong>in</strong>nerlijke orde. Hetis een orde die <strong>van</strong>zelfsprekend de fysieke, emotionele, mentale,morele en spirituele niveaus <strong>van</strong> het maatschappelijke bestaanomvat en met elkaar verb<strong>in</strong>dt. Dankzij de onontkoombarewerk<strong>in</strong>g er<strong>van</strong> komen de gevolgen <strong>van</strong> onze misstappenons aan alle kan<strong>te</strong>n <strong>te</strong>gemoet, om een bekende z<strong>in</strong> uitChris-topher Fry’s A Sleep of Prisoners aan <strong>te</strong> halen. Het isdan ook een orde die we niet straffeloos kunnen negeren. In dema<strong>te</strong> waar<strong>in</strong> we de juis<strong>te</strong> actie ondernemen – wat, zoals wes<strong>te</strong>eds be<strong>te</strong>r begrijpen, een fundamen<strong>te</strong>le verander<strong>in</strong>g <strong>van</strong> bewustzijnvereist <strong>van</strong> een voldoende groot aantal <strong>in</strong>dividuen –zullen de <strong>in</strong>nerlijke wet<strong>te</strong>n die het evenwicht hers<strong>te</strong>llen gediendhebben als een tijdig waarschuw<strong>in</strong>gssignaal en ons aansporentot een nieuw tijdperk. Anders – dat wil zeggen, als wede uitdag<strong>in</strong>g en de gelegenheid niet <strong>te</strong> baat nemen – zullen weeen <strong>te</strong>ruggang ondergaan door middel <strong>van</strong> dezelfde kosmischewet<strong>te</strong>n.De toestand op de planeet kan op nog een andere manierworden beschreven. Het is een situatie waar<strong>in</strong> iedere daad ofnalatigheid <strong>van</strong> ons, op elk dome<strong>in</strong> (of dat nu chemie, biologie,ecologie, economie, mensenrech<strong>te</strong>n of het voeren <strong>van</strong> een he<strong>te</strong>of koude oorlog is) en <strong>in</strong> elke plaats, vroeg of laat zijn weerslagheeft op alle andere dome<strong>in</strong>en en plaatsen.De leer <strong>van</strong> karma houdt <strong>in</strong> dat alle verschijnselen op one<strong>in</strong>digveel manieren <strong>in</strong> het bewustzijn samenkomen. Dezemorele en spirituele waarheid, die tot op heden slechts bekendwas aan heiligen en wijzen door direct <strong>in</strong>zicht, wordt nuaan allen onthuld door de fei<strong>te</strong>lijke toestand <strong>in</strong> de wereld –een toestand die het bewijs is <strong>van</strong> de dynamische heelheid <strong>van</strong>de wereld en <strong>van</strong> een z<strong>in</strong>volle <strong>in</strong>nerlijke orde.Eerder haalden we de gedenkwaardige uitspraak aan <strong>van</strong>een Sovjet-geleerde: “Iedereen is verantwoordelijk voor alles.”Zijn woorden doen me denken aan een passage <strong>in</strong> een essayover karma dat vele jaren geleden geschreven werd door deEngelse boeddhist en theosoof Christmas Humphreys.Humphreys brengt naar voren dat volgens de wet <strong>van</strong> karma390
iedere verstor<strong>in</strong>g <strong>van</strong> de harmonie uitgaat <strong>van</strong> een bepaaldpunt en alleen hers<strong>te</strong>ld kan worden door de <strong>te</strong>rugkeer tot datpunt <strong>van</strong> alle krach<strong>te</strong>n die <strong>van</strong> daaruit <strong>in</strong> beweg<strong>in</strong>g werdengezet. Hij vervolgt:Ieder <strong>van</strong> ons is dat punt. Vandaar de ui<strong>te</strong>rs<strong>te</strong> verantwoordelijkheid<strong>van</strong> ieder mens voor alles wat hij denk<strong>te</strong>n wil en doet. Er is daarom geen ontkomen aan karmaen het heeft geen z<strong>in</strong> onze ontoereikendheid bui<strong>te</strong>nonszelf <strong>te</strong> plaatsen. We zijn verantwoordelijk voor onszelfen voor het zelf <strong>van</strong> anderen, met de enorme waardigheidvoor ieder <strong>in</strong>dividu die uit deze geweldigewaarheid voortvloeit. Als ik bij tijden de speelbal <strong>van</strong>het lot lijk, een pion die bewogen wordt door een krachtdie ik niet kan beheersen, dan is dat, ruimer gezien, eenillusie. Ik heb de d<strong>in</strong>gen gemaakt zoals ze zijn, of erbijgeholpen ze zo <strong>te</strong> maken. Ik kan ze ongedaan maken alsen wanneer ik daarvoor kies, en geen macht op aarde ofGod <strong>in</strong> de hemel kan me <strong>te</strong>genhouden.” 76Het is alsof het holisme <strong>van</strong> het bestaan aan ons getoondwordt op een schilderij <strong>van</strong> wereldformaat door de een ofandere mys<strong>te</strong>rieuze kracht ach<strong>te</strong>r de schermen. Maar diekracht is natuurlijk de aardse mensheid zelf. Aan ons is devrijheid <strong>te</strong> kiezen. Wijsheid, zowel oud als modern, zegt onsdat we de au<strong>te</strong>urs zijn <strong>van</strong> onze eigen bes<strong>te</strong>mm<strong>in</strong>g, zowel<strong>in</strong>dividueel als collectief. Nu bezit<strong>te</strong>n we nieuw bewijs <strong>te</strong>ronders<strong>te</strong>un<strong>in</strong>g <strong>van</strong> deze waarheid: wereldwijde onderl<strong>in</strong>geafhankelijkheid. Wij hebben zelf deze toestand veroorzaakt,door onze kennis, uitv<strong>in</strong>d<strong>in</strong>gen, motieven, waarden en activi<strong>te</strong>i<strong>te</strong>n<strong>in</strong> een periode <strong>van</strong> enkele eeuwen.In pragmatische <strong>te</strong>rmen uitgedrukt is de situatie als volgt:rijke en arme landen zijn beide gedwongen met elkaar samen<strong>te</strong> leven op deze e<strong>in</strong>dige planeet; we zijn op het moment op eenzorgeloze en gevaarlijke manier bezig ons natuurlijke milieu<strong>te</strong> beschadigen; de bevolk<strong>in</strong>gsgroei v<strong>in</strong>dt vooral <strong>in</strong> de arms<strong>te</strong>landen exponentieel plaats; we bezit<strong>te</strong>n wapens die al het391
VIERVOUDIG GELUKGeluk, het doel <strong>van</strong> alle menselijke <strong>in</strong>spann<strong>in</strong>gen, omvat eenviervoudige vreugde: natuurlijk, transcendent, creatief en dialectisch.Natuurlijke vreugde bestaat gewoon uit het bestaan,uit het ademen <strong>van</strong> de levensadem, uit het voortlevenals een <strong>in</strong><strong>te</strong>graal deel <strong>van</strong> de natuurlijke orde…. De transcenden<strong>te</strong>vreugde is de vreugde <strong>van</strong> het onmiddellijke exis<strong>te</strong>ntiëlecontact met de eeuwige, of tijdloze dimensie <strong>van</strong> het Zijn…de vreugde die overvloedig stroomt uit de Fon<strong>te</strong><strong>in</strong> <strong>van</strong> allezijn…. Maar het tijdloze is onafscheidelijk <strong>van</strong> het creatieve.Zijn is onafscheidelijk <strong>van</strong> worden…. De bevestig<strong>in</strong>g <strong>van</strong> hetcreatieve aspect <strong>van</strong> het Zijn is de wor<strong>te</strong>l <strong>van</strong> creatieve vreugde….Ten vierde is er de dialectische vreugde. Het is de vreugde<strong>van</strong> het overw<strong>in</strong>nen <strong>van</strong> obstakels en <strong>van</strong> <strong>te</strong>genstand. Doorde wereld <strong>te</strong> bevestigen als creatieve zelfexpressie, een gevechtmet de krach<strong>te</strong>n <strong>van</strong> onwe<strong>te</strong>ndheid en traagheid, metde krach<strong>te</strong>n <strong>van</strong> duis<strong>te</strong>rnis en kwaad, is alleen maar <strong>te</strong> verwach<strong>te</strong>n….De vreugde <strong>van</strong> het onder ogen zien <strong>van</strong> de oppositie,of het overw<strong>in</strong>nen <strong>van</strong> weerstanden, is de dialectischevreugde. Elke vorm <strong>van</strong> lijden die voorkomt bij een dergelijkeheldhaftige benader<strong>in</strong>g wordt omgevormd tot een element <strong>van</strong>de overheersende harmonie <strong>van</strong> dialectische vreugde.Haridas Chaudhuri 32leven op deze planeet kunnen vernietigen; en <strong>te</strong>nslot<strong>te</strong>, maarniet <strong>in</strong> de laats<strong>te</strong> plaats, bezit<strong>te</strong>n we alle middelen om dit zelfgemaaktdilemma op <strong>te</strong> lossen. De <strong>te</strong>chnologie is beschikbaar,en we hebben ook de vermogens <strong>van</strong> rede en mededogen dienodig is om deze ontwikkel<strong>in</strong>g <strong>te</strong> keren. Het gaat hoofdzakelijkom het mobiliseren <strong>van</strong> de wil tot verander<strong>in</strong>g.Ongetwijfeld zou een kritisch aantal voldoende verlich<strong>te</strong>mensen, dat gezamenlijk zou handelen, de rele<strong>van</strong><strong>te</strong> <strong>in</strong>nerlijkekrach<strong>te</strong>n <strong>in</strong> beweg<strong>in</strong>g kunnen zet<strong>te</strong>n, met een voldoendekracht om de menselijke samenlev<strong>in</strong>g tot een nieuwe baan <strong>te</strong>verheffen – wat al het leven op onze planeet <strong>te</strong>n goede zou392
komen. Zal dat gebeuren? Niemand kan met zekerheid voorspellenwelke keuzen mensen zullen maken. Wat ech<strong>te</strong>r heelduidelijk is, is dat een nieuw type bewustzijn op de PlaneetAarde <strong>in</strong> opkomst is, dat een universalisme doet ontstaan datreligie, ras, cultuur en sekse overstijgt. Deze visie komt tot opheden nog slechts bij een kle<strong>in</strong>e m<strong>in</strong>derheid voor, maar deze<strong>in</strong>dividuen komen verspreid voor over het oppervlak <strong>van</strong> deaarde. Hun visie is zowel <strong>van</strong> b<strong>in</strong>nenuit gestuurd als doordrongen<strong>van</strong> een gevoel <strong>van</strong> verbondenheid met het hier-en-nu– een gevoel <strong>van</strong> betrokkenheid, mededogen, verantwoordelijkheiden creatieve doelgerichtheid. Het activisme dat daaruitvoortvloeit kan niet omschreven worden als altruïsme ofpragmatisme: het is een manier <strong>van</strong> zelfvervull<strong>in</strong>g, een zorgzaamheiddie zijn eigen belon<strong>in</strong>g is.Er is nog een ander aspect aan deze beweg<strong>in</strong>g <strong>in</strong> het bewustzijn.Niet<strong>te</strong>genstaande het feit dat de impuls naar heelheidwordt overschaduwd door op verdeeldheid gerich<strong>te</strong> neig<strong>in</strong>gen<strong>in</strong> een groot en machtig deel <strong>van</strong> de menselijke samenlev<strong>in</strong>g,is zij altijd aanwezig en levensvatbaar geweest. Onzeeigen verwaarloz<strong>in</strong>g <strong>van</strong> deze dynamiek zorgde er alleenmaar voor dat we deze nog s<strong>te</strong>rker zouden <strong>te</strong>genkomen.393
394