Over de drempels met taal en rekenen - Taalunieversum

‘Eigenlijk zijn taal en rekenen de enige vakkendie zo’n aparte aanpak verdienen omdat ditook de basis is voor andere vakken’besteden aan onderhoud van taal- en rekenvaardigheden zoalsbeschreven in de referentieniveaus.Voor de eerstegraads lerarenopleidingen is een dergelijkeinstroomeis niet noodzakelijk, omdat de instroom in deeerstegraadsopleidingen minimaal bachelorniveau heeft enzonder meer verwacht mag worden dat deze studenten basaletaal- en rekenvaardigheden beheersen. Aandachtspunt is wel deNederlandse taalvaardigheid bij instroom van buitenlandsestudenten, vooral in de opleidingen tot docent moderne vreemdetalen. Ook regionaal overleg tussen toeleverend onderwijs (mbo4en scholen voor vo) en de lerarenopleiding over wederzijdseverwachtingen en eisen ten aanzien van het niveau taal enrekenen & wiskunde en voor afspraken over eventuelereparatieacties kunnen kunnen behulpzaam zijn bij hetoverbruggen van de kloof tussen de werkelijk en de gewensteinstroom.Zo lang referentieniveaus nog niet in het primair en voortgezetonderwijs en mbo zijn ingevoerd, handhaven pabo’sinstroomtoetsen voor taal en rekenen & wiskunde met dienverstande dat inhoud en niveau van instroomtoetsen dekomende jaren worden aangepast aan het basisniveau van hetderde referentieniveau.Er is een grote diversiteit aan programma’s, waardoor er geenduidelijk zicht is op een landelijk eindniveau voor startbekwamedocenten. Bij lerarenopleiders voor taal en rekenen & wiskundebestaat er behoefte aan meer gemeenschappelijkheid opinhoudelijk niveau, met behoud van eigenheid en diversiteit vande verschillende opleidingen. Lerarenopleidingen zijn zelfverantwoordelijk voor hun onderwijsprogramma en de kwaliteitsborgingis verankerd in het accreditatiesysteem en de daarbijbehorende rol van de NVAO (Nederlands-Vlaamse AccreditatieOrganisatie).Om duidelijkheid te krijgen over de kwaliteit van de uitstroom ophet gebied van taal en rekenen & wiskunde doen wij de volgendeaanbeveling:Aanbeveling 7.2 Pabo’s en tweedegraads lerarenopleidingenontwikkelen in samenwerking met het onderwijsveld enexterne inhoudsdeskundigen een gemeenschappelijkeindniveau voor taal en rekenen & wiskunde. De opleidingentoetsen het eindniveau zelf en zij nemen voor borging van dekwaliteit externe deskundigheid in examencommissies op.De beroepsgroep van lerarenopleiders voor taal en rekenen &wiskunde heeft zelf de verantwoordelijkheid voor de niveaubepalingvan de eindkwalificatie, maar wel in overleg met depraktijk en externe deskundigen. Een dergelijk landelijk niveaudient openbaar toegankelijk en door de opleidingen gegarandeerdte zijn. De HBO-raad kan hierbij een voortrekkersrolvervullen. Met het gemeenschappelijke eindniveau kunnenopleidingen hun eigen programma’s toetsen aan het vereisteinhoudelijke niveau voor taal en rekenen & wiskunde en hunprogramma daar vervolgens op afstemmen. Iedere opleidingontwikkelt zelf toetsen ter afsluiting, omdat dat de bestegarantie is dat toetsing en onderwijs bij elkaar aansluiten, eenbasisvoorwaarde voor goed onderwijs. Binnen de huidige wet- enregelgeving ligt het voor de hand dat de sector zelf ééngemeenschappelijke regeling voor bewaking van het eindniveauontwikkelt en handhaaft. De borging van de omschrevenkwaliteit van het taal- en rekenniveau van een opleiding is vanessentieel belang. Die verloopt via twee wegen: via deaccreditatie door de NVAO (waarin overigens expliciet aandachtbesteed wordt aan het niveau) en - permanenter - via deelnamevan externe deskundigen aan examencommissies. Dezecombinatie van maatregelen is een voldoende waarborg voorkwaliteit en doet tevens recht aan het kararakter van het hogeronderwijs, waarin opleidingen een eigen verantwoordelijkheidhebben voor de kwaliteit van het onderwijs en de toetsing.Voor de pabo bestaan al inhoudelijke richtlijnen op het gebiedvan startbekwaamheden rekenen & wiskunde en didactiek (o.a.Ontwikkelgroep SLO/VSLPC, 1997; Procesmanagement Lerarenopleidingen,1998). Deze zijn destijds in nauw overleg metpabodocenten rekenen & wiskunde tot stand gekomen. In hetlicht van de actuele vernieuwingen op de pabo’s en de huidigediversiteit in instroom zouden ze kunnen worden geactualiseerd(Panama Kerngroep Opleiders, 2007).Specificatie van talige competenties van leraren betreftuitdrukkelijk ook leraren van andere vakgebieden danNederlands. Voor het primair onderwijs vormt hierbij depublicatie “Dertien doelen in een dozijn” (2003) van de Taalunieeen goed startpunt. Ook voor tweedegraads lerarenopleidingenis deze publicatie een goed uitgangspunt voor het inbouwen vantalige beroepscompetenties in het curriculum.Vooralsnog zijn er geen redenen om een eindniveau teformuleren voor taal en rekenen voor eerstegraads lerarenopleidingen.De instroom op masterniveau in de eerstegraadslerarenopleiding moet garant staan voor een voldoende niveauop deze onderdelen. Dat laat onverlet dat het wenselijk is om indeze opleidingen meer aandacht te besteden aan taligeberoepscompetenties.In de bekwaamheidseisen komen alle aspecten van hetleraarschap aan de orde. Opleidingen hebben de bekwaamheidseisenin hun opleidingsprogramma’s geïntegreerd. In devakinhoudelijke en vakdidactische competentie binnen debekwaamheidseisen zijn taal- en rekenvaardigheden onderbelicht.Om als leraar leerlingen in hun leerproces op weg tehelpen, is het noodzakelijk dat hij/zij diepgaande kennis heeftvan de vakinhoud, maar ook van manieren om die vakinhoud opverschillende manieren te presenteren aan leerlingen.Om te garanderen dat docenten (ook zittende) het vereisteniveau op het gebied van taal en rekenen & wiskunde hebben,doen wij de volgende aanbeveling:Aanbeveling 7.3 Neem in de bekwaamheideisen dereferentieniveaus voor taal en rekenen & wiskunde op.Verbreding en verdiepingDe vorige twee aanbevelingen hebben vooral betrekking opniveauverhoging van de taal en rekenvaardigheden bij in- enuitstromende studenten. Dat biedt nog geen oplossing voor deeerder geconstateerde dreigende overladenheid. Om dat tevoorkomen zullen ook keuzes moeten worden gemaakt binnenhet opleidingsprogramma van pabo’s en tweedegraads lerarenopleidingen.Er is al langer sprake van differentiatie binnenpabo’s en tweedegraads lerarenopleidingen naar leeftijdscategorieof (vak)specialisaties. Deze differentiaties en profileringhebben tot nu toe geen consequenties voor de brede bevoegdheidsverklaringendie bij het afsluiten van de opleiding wordenafgegeven.Om overladenheid van de programma’s te voorkomen en tevensvanwege de noodzaak van hoge kwaliteit aan leraren doen wij devolgende aanbeveling:Aanbeveling 7.4 Pabo’s en tweedegraads lerarenopleidingenhanteren civiel erkende specialisaties, waarbij de bredebevoegdheidsverklaring blijft bestaan, maar de activeringvan een omschreven bevoegdheidsgebied wordt gekoppeldaan een specifiek certificaat. De mogelijkheid dat docentenzich door aanvullende scholing certificeren voor de anderespecialisaties binnen hun bevoegdheid wordt ondergebrachtin een geaccrediteerd stelsel van nascholing. Het mastertrajectkan ook ingezet worden als vorm van gecertificeerdenascholing, waarmee een (startbekwame) docent zich verderkwalificeert.In de Bestuurscharter Lerarenopleidingen 2006 - 2008 van deHBO-raad van november 2006 staan voor pabo en tweedegraadslerarenopleidingen verschillende specialisaties vermeld. Voorpabo’s betreft dat de specialisatie naar jonge en oudere kinderen.In de tweedegraads lerarenopleidingen wordt uitgegaan van driespecialisaties:1. Pofilering vakinhoudelijke vorming, een verdieping in het vak.2. Pofilering beroepspraktijk vorming, een verdieping in inhoudenberoepspraktijk en de betreffende beroepskolom.3. Profilering zorgontwikkeling, een verdieping in systematischezorgverlening en brede vormingsgebieden.Een stelsel van brede bevoegdheidsverklaring en gerichtebekwaamheidsontwikkeling gekoppeld aan een officieel stelselvan nascholing maakt een onderhoud (van in principe eens in devijf jaar) van de kwaliteit van leraren noodzakelijk. Dat is in hetbelang van de beroepsgroep die daarmee de verantwoordelijkheidneemt voor de kwaliteit. Voor de samenleving betekentdit een doorzichtig stelsel dat extern getoetst wordt via hetvigerende accreditatiestelsel.64 65