Detector Magazine 102 - De Detector Amateur

[ Tekst: Jan Zijlstra / Foto’s: Johan Koning ] 31Schrijfproef of aandenken?Op antiek papier in de vorm van boeken of documententreft men geregeld schrijfproeven aan en ook op anderematerialen zoals hout, been en metaal worden ze welgevonden. Soms zijn ze onbeholpen en primitief, maarlang niet altijd. Er zijn er ook die keurig zijn uitgevoerd alshet ware gekalligrafeerd. Het zijn oefenstukje waarbij mensoms de eigennaam maar vaker nog andere namen ofwoorden heeft opgeschreven. Heel vaak zien we ook losseletters, al dan niet in herhaling of (delen van) het alfabet.Een definitie van het begrip schrijfoefening is moeilijk tegeven. Een opgeschreven of ingekraste naam kan zowel eeneigendomssignatuur alswel een schrijfoefening zijn. Beideaspecten kunnen ook samengaan. In geval van een kostbaarvoorwerp zal het meestal gaan om de eigenaarsnaam. Datis zeker niet het geval bij een waarschijnlijk Karolingischspinsteentje van aardewerk dat in Aalsum werd gevondenen zich thans in het Fries Museum bevindt. Het stuk draagtde (keurige) inscriptie GERLE REX. De vroegere conservatorvan het F.M. mr. P.C.J.A. Boeles, suggereerde dat we hier temaken hebben met een aanwijzing inzake een verering vanKarel de Grote door de Friezen.Op een ander ongeveer gelijktijdig of iets ouder object,namelijk een benen plaatje uit Hantum, staat naast eenrunenscriptie, in Latijnse letters ABA. Mogelijk de naam vaneen Frankische prefect uit ca. 760. Gezien de wat slordigeinscriptie dacht Boeles aan een schrijfproef.Bij “GERLE REX” en “ABA” gaat het mogelijk om (bekende)politieke figuren. Is dat wellicht ook het geval bij “ELTE” en“THIAIRE”? Gewone eigendomssignaturen lijken niet ergwaarschijnlijk te zijn, te oordelen naar de geringe waardevan de zeer eenvoudige en onversierde benen schijfjes.In het geleerde milieu van een kloostergemeenschap zalmen ook aan schriftonderwijs hebben gedaan. Perkamentwas kostbaar, maar andere materialen waren ruim voorhanden.Schrijfproeven cq. schrijfvoorbeelden zijn dusaannemelijk. Dit wordt nog eens onderstreept door deonafgemaakte naam op de “achterkant” van het schijfje metTHIAIRE. Daar staat: “ThI”. De h is hier een lombarde i.p.v.een Romeinse kapitaal zoals bij de volledige naam. Men isopnieuw begonnen op de andere zijde.Waarom juist deze twee namen?In de volle middeleeuwen bestond in Friesland een zogehetenvetemaatschappij. Wegens het ontbreken van eensterk centraal gezag mocht men tot op zekere hoogte enbinnen bepaalde acceptabel geachte grenzen voor eigenrechter spelen. Dat de facto veelal anarchie en het recht vande sterkste heersten, hoeft geen betoog. Een voorbeeld vanzo’n vete vinden we in de kloosterkroniek van Wittewierumdoor Emo en Menko. In 1224 werd zekere Elte(tus) van Middelstrumvermoord door een stinsheer Thitard(us).Er zijn nog twee objecten uit Friesland met ingegraveerdenamen die we mogelijk als schrijfproeven kunnen interpreteren.Het gaat om twee benen spinschijfjes uit dekloosterterp van Foswerd bij Ferwerd, die zich eveneensin het Fries museum bevinden. Op deze twee kennelijk bijelkaar horende schijfjes staan de namen ELTE respectievelijkTHIAIRE. De datering valt mede op epigrafische 1 gronden inde volle middeleeuwen ca.1200.“Elte” is waarschijnlijk een mansnaam (Eltetus in Latijnsevorm), maar ook een vrouwennaam is niet geheel uit te sluiten.(Eltet-Eltetis). Thiaire is een vorm van Thitardus (Thiaerd,Tjaard) en kan ook een geslachtsnaam zijn (Tjaarda).Die laatste vocht onder andere in Oostergo een ware oorloguit en de vrome ridder Elte die het kruis had aangenomenwas dus een van zijn slachtoffers. Zelfs de bemiddeling door1Epigrafische = opschriftkundeDETECTOR MAGAZINE 102 / DECEMBER 2008