VERTELCULTUUR

volkscultuur, en met een grote liefde voor (en kennis van) zijn eigen streek. Bovendien
werd hij gerespecteerd als hulppredikant.
Wat Jaarsma het allerbelangrijkst vond in zijn verzamelqueeste, was het documenteren
van een verdwijnende cultuur. Hij had het gevoel dat hij de vele verhalen
moest vastleggen, voordat het te laat was. Jaarsma probeerde niet alleen de
inhoud van de verhalen zo nauwkeurig mogelijk weer te geven, maar ook de stijl
van de verteller. In Amsterdam was het Volkskundebureau zeer verrast dat er in de
tweede helft van de twintigste eeuw nog altijd zoveel verhalenvertellers bestonden
met een eigen, gevarieerd repertoire.
Vaste verteller Auke de Wal met Dam
Jaarsma
Mollenvanger Anders Bijma
Vaste vertellers: ‘Swarte Anders’ uit Boelenslaan
Jaarsma kende vele ‘vaste vertellers’, die hij meerdere malen bezocht. Verhalen
van veelvuldig bezochte vertellers als Auke de Wal en Andries Bijma zijn dan ook
opgenomen in de SagenJager. Eén van de meest interessante van Jaarsma’s vaste
vertellers was Andries Bijma, of ‘Swarte Anders’ vanwege zijn donkere uiterlijk, uit
Boelenslaan (1890-1977). Anders Bijma was een belangrijke bron voor Jaarsma; hij
werd in hetzelfde jaar (1966) vijf keer door laatstgenoemde bezocht. Anders Bijma
was een veelzijdig figuur. Zo was hij mollenvanger van beroep, maar ook keuterboer,
genezer en verzamelaar (voor anderen) van archeologisch materiaal. Het
mollenvangen was winterwerk; Bijma trok in 1904 er al op uit om mollen te vangen
door heel Nederland, maar ook tot in België en Duitsland. Anders had met name
de nodige verhalen gehoord van zijn pake (opa) Alle Bijma, maar hij had ook veel
verhalen opgedaan tijdens zijn zwerftochten door Nederland en over de grens.
Anders Bijma moet een intelligente en creatieve verteller zijn geweest. Van zijn
verhalen bestonden namelijk tevens vergelijkbare Duitse en Belgische versies. Hij
was vermogens de essentie van een Duitstalig of Vlaams verhaal te vatten en om
er vervolgens zijn eigen versie van te maken.
Jaarsma beschreef Bijma als iemand met een zeer donker uiterlijk: roetzwarte
krullen met een gezicht dat deed denken aan dat van een Pool of een Rus. Alleen
zijn ogen waren anders, daar zat volgens Jaarsma ‘eat fan fluwiel yn’, net als bij
zigeuners; hij had iets zuidelijks. Jaarsma vertelt tevens dat Bijma geen briljante
verteller was, maar wel een met humor en een stil plezier in het vertellen. Wat hem
vooral bijzonder maakte is dat hij de traditionele sprookjes kon vertellen waarvan
Nederlandse wetenschappers beweerden dat de vertellers inmiddels waren uitgestorven.
Na de Tweede Wereldoorlog bleek dit soort vertellers dus nog altijd te be-
36