Buiten de Orde 2016 #2

de arrogantie, niet alleen zichzelf gehaat
maakt, maar ook het systeem waarin ze de
top vormt, zoveel imagoverlies bezorgt dat
woorden om antikapitalistische alternatieven
aan te duiden, opeens weer kunnen.
Maar het is via de campagne van Sanders
dat deze verandering in stemming tastbaar
is geworden. Zijn populariteit is daarom
niet vreemd. En de populariteit van veel van
zijn ideeën bieden aanknopingspunten voor
een diepere radicalisering.
Het is dus niet erg nuttig om het hele enthousiasme
voor de Sanders-campagne af te
doen als misplaatst of onzinnig. Er is écht
iets interessants aan de hand. Doen alsof het
allemaal nep is alsof alle kandidaten
hetzelfde zijn en louter voor hetzelfde staan,
miskent dat. Maar enthousiast zijn voor het
opkomen van maatschappij-veranderend
bewustzijn is nadrukkelijk niet hetzelfde als
achter de symbolisch aanvoerder van dat
bewustzijn aanhollen, stemmen voor hem
vergaren, zijn campagne ondersteunen en
dergelijke. Of Sanders zijn politieke revolutie
en zijn socialisme en zijn bijbehorende
programmapunten nu meent of niet – persoonlijk
denk ik van wel – een Sanders-alspresident
kan ze niet waarmaken. Uitvoerende
politieke macht, hiërarchisch ingericht
en ingebed in de macht van het geld,
gaat daar wel voor zorgen, en anders beschikt
het systeem nog wel over andere
middelen. De nogal kansloze poging om zijn
programma via één van de twee grote kapitalistische
partijen er door te krijgen, versterkt
dat nog.
De functie van Sanders’ campagne bestaat
er niet uit om veranderingen door te
drukken. De functie bestaat eruit om de veranderingsgezinde
linkse stemming om te
zetten in politiek kapitaal voor één van de
twee politieke partijen. Via Sanders gaan
veel jonge linkse mensen op de Democraten
stemmen. Via Clinton zou dat nooit zijn gelukt,
zij roept bij linkse mensen een immense
en terechte weerzin op. Maar wat gaan al
deze mensen doen als Sanders straks niet
meer in de race is? Zullen ze dan alsnog bij
gebrek aan beter Clinton kiezen? Het is ongetwijfeld
wat het Democratische establishment
hoopt. Het valt te vrezen dat Sanders
zich loyaal achter haar schaart als de
voorverkiezingen voorbij zijn.
Daarmee zal de hoop van veel van zijn aanhangers
worden verraden, geheel voorspelbaar
overigens, want zo gaat het keer op
keer op keer met linksere politici die via de
Democraten presidentskandidaat proberen
te worden. Wie zich nu vastklinkt aan
Sanders en zijn campagne zal het morgen
extra moeilijk hebben om iets van onafhankelijkheid
tegenover het democratische
partijcircus te herwinnen als Sanders toch
gewoon ‘een van hen’ blijkt. Juichend achter
Sanders aanlopen, alsof hij de redder van
het land gaat worden, was, ook al vanwege
de afhankelijkheid jegens Grote Leiders, die
politieke pathologie die juist in verkiezingstijd
zo beklemmend is, sowieso
geen goed idee.
De echte betekenis van diens campagne zat
niet in diens leiding, maar in diens achterban.
Die betekenis komt pas echt tot zijn
recht als die achterban ophoudt zich als
achterban te gedragen maar voor eigen
rekening en verantwoording begint op te
treden, als zelfstandige, niet langer in partijpolitiek
verstrikte beweging. Dat kan
maar beter weer een beweging zijn die
straat, woonplaats en werkplek – en niet de
stembus en de staatsmacht – als haar strijdtoneel
weet te hanteren.
Zo’n beweging heeft meteen meer dan genoeg
te doen, juist ook in dit verkiezingsjaar.
Want terwijl bij de Democraten Sanders het
gaandeweg aflegt tegen Clinton, daar is bij de
Republikeinen Trump vooraan komen te
staan. Waar Sanders voor veel mensen hoop
symboliseert, daar staat Trump op twee
manieren voor angst. Trump mobiliseert een
enorme, agressieve aanhang op basis van
angst voor verandering op allerlei fronten. In
hun masculiniteit bedreigde mannen die juichen
bij de vrouwvijandige uithalen van
Trump. Witte mensen die angstig worden
van elk vertoon van zwart zelfbewustzijn in
een land waar witte mensen komende decennia
hun getalsmatige meerderheid gaan
verliezen. Arbeiders die angstig zijn geworden
vanwege het verdwijnen van hun banen
richting China, of helemaal zijn weg
geautomatiseerd. Angstig geworden Amerikanen
die overal in de wereld dreiging zien,
van terrorisme, moslims, immigranten, en
die denken zich de boze buitenwereld van
het lijf te houden door het bouwen van een
hek en het gooien van bommen op wie zich
buiten het hek waagt te roeren. Het mengsel
van racisme, xenofobie en agressief machisme
wortelt in angst, doelbewust aangeblazen
en opgestookte angst, die door Trump behendig
wordt omgezet in politieke macht. Ja,
het lijkt op hoe Wilders islamofobie – ook
bepaald niet afwezig in de retoriek van
Trump – hanteert.
Op zijn beurt boezemt Trump en zijn taal
angst in bij linkse mensen in de aller breedste
zin van dat woord. Ook dat zal de campagne
van dit najaar tot campagne van de
angst maken. Trump exploiteert de angsten
van rechts en smeedt er een machtsgreep
uit. Clinton zal daartegen de angst voor
Trump benutten om mensen die verder van
haar weinig moeten hebben, toch achter
zich te krijgen, uit angst voor het ‘grotere
gevaar’. Ook deze truc is oud. We moeten
Carter stemmen want anders krijgen we Reagan.
We moeten Dukakis stemmen want
anders krijgen we Bush. We moeten Clinton
stemmen want anders krijgen we Dole. We
moeten Gore en vervolgens Kerry stemmen
want anders krijgen we weer Bush. Angst
voor de reactionaire Republikein-van-dedag
doet dienst om de reactionaire Democraat-van-de-dag
in het zadel te krijgen of te
houden. Wint de Democraat, dan doet die
ongeveer wat de Republikein ook gedaan
18
Buiten de Orde