Cohousing

COHOUSING
is een uitnodiging
stes.be
25

Cohousing is een trend. Sociaal, participatief en duurzaam: samenhuizen
omhelst heel wat leuke aspecten. We vroegen enkele specialisten
naar hun ideeën daarover in het iconische Huis Schellekens.
TEKST ROEL SELS
TOM LAGAST
VOORZITTER VZW SAMENWONEN
MECHELEN EN EXPERT RUIMTELIJKE
PLANNING SPACE.LAB.BE
KEN DUPONT
ECOLOGISCH EN MAATSCHAPPELIJK
GEËNGAGEERD ARCHITECTUURBUREAU DAM
LEEN APERS
PROJECTLEIDER DE ARK
MARTINE COPPIETERS
COÖRDINATOR VORMINGPLUS
KEMPEN
PETER VANOMMESLAEGHE
DIRECTEUR WOONMAATSCHAPPIJ DE ARK
JEF VAN EYCK
SOCIAAL-CULTUREEL WERKER
VORMINGPLUS KEMPEN
26
COHOUSING

stes.be
DE VOORBEREIDING
“DE WIL OM HET TE DOEN, IS DE
ENIGE VOORKENNIS DIE NODIG IS.”
Cohousen doe je met een groep mensen. Maar moet je die kennen
voor je eraan begint? En begin je met een plan, of met een
groep? Van start gaan, is niet altijd gemakkelijk.
Ken Dupont: “Of mensen die willen nadenken om samen
te cohousen, mekaar van tevoren al kennen of niet, heeft
weinig belang. Het belangrijkste is dat de wil er is om
samen iets te bereiken. Om samen achter eenzelfde globaal
idee te staan, waaraan dan natuurlijk tijdens het proces nog
geschaafd moet worden.”
Tom Lagast: “Klopt. De wil om het te doen, is de enige
voorkennis die nodig is. Dat basisengagement is het uitgangspunt.
Beginnen doe je best met een groep, niet met
een gebouw of een plan. Je kan als groep beter aan een plan
bouwen dan een plan hebben waar je een groep in moet
passen.”
Peter Vanommeslaeghe: “Juist. Je begint met de vraag wat
je wil gaan doen, niet met een uitgewerkt plan.”
Tom Lagast: “Ik zeg niet dat dat laatste onmogelijk is, maar
het is zeker moeilijker. Zowel in de theorie als in de praktijk.
Want in de praktijk merken we dat projectontwikkelaars de
particulieren dikwijls te snel af zijn. Ik geef een voorbeeld.
Als ergens een leegstaand schoolgebouwtje te koop staat,
dat in principe ruimte kan bieden voor enkele woningen en
een gemeenschappelijke tuin, is een projectontwikkelaar
daar doorgaans sneller bij dan een groep mensen die zich
eerst nog moet organiseren. Ook projectontwikkelaars
kopen vaak oude industriegebouwen, lege scholen en oude
kloosters. Want dat patrimonium is er wel en regelmatig
doen ze er heel interessante dingen mee. Tegen dat soort
professionele organisaties delf je als cohousinggroep echter
gewoonlijk het onderspit.”
DE GROEP
“ER ZIJN GEEN MINIMA OF MAXIMA.
MAAR 12 PERSONEN, OF IETS MEER,
IS IDEAAL.”
Hoe ziet de ideale groep eruit? Groot? Klein? Oud? Jong? Gemixt?
Waar moet naar gestreefd worden bij de samenstelling
van de groep?
Peter Vanommeslaeghe: “Je streeft nergens naar. Je neemt
het zoals het is. De groep is de groep, hoe die er ook uitziet.
Daarmee ga je verder; begin je te bouwen aan het project.
En onderweg zie je wel wie afhaakt of erbij komt. Zo gaat
het in de praktijk. Een gemixte groep heeft voordelen, dat
wel.”
Tom Lagast: “De ervaring leert dat een groep van 12 gezinnen,
of iets meer, ideaal is. Veel groter moet de groep niet
zijn. Ik begeleid een groot project met 60 geïnteresseerden.
Ook dat kán. Maar makkelijker wordt het er niet op. Vergaderen
rond de keukentafel of snel een paar telefoons doen, is
er dan niet meer bij. Je moet een zaal huren en de besluitvorming
en inspraakmomenten volgens procedures laten verlopen.
Bovendien ga je bijna zeker subgroepen krijgen als je
met zoveel bent. Dat is niet altijd wenselijk. Te veel is dus niet
handig, maar soms wel noodzakelijk. Te weinig ook niet, want
dan kan een groep snel in de problemen komen als iemand
afhaakt. Maar maxima of minima zijn er niet.”
Ken Dupont: “Ik ken een cohousingproject van slechts 3
gezinnen. Zij kiezen voor een luxueuze vorm van cohousen
en delen bijvoorbeeld een stoombad. Waarom niet? Ook dat is
een vorm van cohousen, zij het een beperktere.”
Martine Coppieters: “Als een groep bestaat uit mensen met
veel verschillende talenten en capaciteiten, is dat een voordeel.
Maar het is geen noodzakelijke voorwaarde. Bovendien
zijn alle mensen verschillend en heeft per definitie iedereen
zijn eigen talenten. Het is vooral zaak om iedereen zich goed
te laten voelen in de groep. Dan komen ieders talenten vanzelf
wel naar boven. Anders gezegd: ieder heeft zijn talenten.
Het is aan de anderen in de groep om die te erkennen, te
waarderen en maximaal te benutten.”
Ken Dupont: “Iedereen kan inderdaad wel wat. De ene heeft
het in zich om met overheden en beleidsverantwoordelijken
te gaan praten. Dat is handig. Maar iemand anders kan verantwoordelijk
zijn voor het bijhouden van tientallen sleutels
van gemeenschappelijke gebouwen. Of om op de kinderen te
letten als de anderen vergaderen. Dat is even nuttig.”
Tom Lagast: “Een mix van verschillende leeftijden is ook heel
belangrijk. Dat bewijst ‘De Haringrokerij’ in Antwerpen nu.
De Haringrokerij was pionier; misschien wel het eerste grootschalige
cohousingproject in ons land. Een groep dertigers
kocht dertig jaar geleden een oude haringrokerij en ging er
samenhuizen. Nu zijn ze allen in de zestig en zoeken ze een
nieuwe, aangepaste en kleinere site om te cohousen en willen
ze de bestaande site in zijn geheel overlaten aan een nieuwe
groep, tot op heden zonder succes. De Haringrokerij was en is
een schitterend project, maar het toont aan dat er indertijd te
weinig aandacht gegaan is naar het streven naar een mix van
leeftijden. Als alle leeftijdsgroepen vertegenwoordigd zijn, zal
regelmatig een ouder koppel afhaken en een jonger koppel in
de plaats komen. Nu haakt in De Haringrokerij iedereen tegelijk
af. De complete site moet nu nieuwe bewoners krijgen,
terwijl dat anders geleidelijk en spontaan gebeurd zou zijn.”
DE AFSPRAKEN
“EEN LEIDERSROL MAG NIEMAND
OPEISEN. DIE KOMT MEESTAL TOCH
SPONTAAN BIJ IEMAND TERECHT.”
Een groep moet overleggen. Daar zijn afspraken voor nodig. Hoe
kom je tot een besluitvorming? Hoe vind je de grootste gemene
deler in een groep met verschillende interesses en belangen?
27

stes.be
KEN DUPONT:“Als je met 15 mensen moet overeenkomen, is iedereen veel meer geneigd om naar
de grootste gemene deler te zoeken.”
Tom Lagast: “Een organisatie vereist leiderschap. Meestal
is dat niet zo’n probleem, zolang die leider maar op een
spontane manier die voortrekkersrol krijgt aangemeten. Een
groep waarbij één persoon te dominant is en alles naar zich
toe wil trekken, is gedoemd om vroeg of laat te imploderen.
In de meeste gevallen ontstaat een ‘leider’ spontaan. In elke
groep zit wel iemand die het organiseren beter in de vingers
heeft dan de anderen. Er zijn mensen die de voortrekkersrol
aankunnen, net zoals er mensen zijn die die rol juist niet op
zich willen nemen. Dat is een puzzel die doorgaans vanzelf
wel gelegd wordt.”
Leen Apers: “De groep zelf heeft een grote vrijheid. De
betrokkenen kunnen zelf aangeven hoe ze willen vergaderen
en tot besluiten willen komen. Vaak zie je dat de dynamiek
binnen de groep ook wijzigt tijdens het traject dat afgelegd
wordt. Terwijl ze praten over cohousing, komt er bijvoorbeeld
ter sprake dat er ook een auto kan gedeeld worden.
Afspraken en agendapunten hoeven
dus niet te strikt vastgelegd te
worden. Een groep leeft en inzichten
wijzigen. Dat maakt deel uit van
het proces. Laat ruimte om tijdens
het traject bij te sturen en aan te
passen.”
Ken Dupont: “Klopt. Extra voorwaarden
zoals ‘we gaan ook
autodelen’ moet je niet vooraf aan je
project koppelen. Als die wens of die
behoefte bestaat, duikt ze vroeg of
laat wel op.”
“Het is trouwens niet zo dat je moeilijker
tot goede afspraken komt als
je groep groter wordt. Met 2 of met 3
sta je sneller lijnrecht tegenover mekaar
dan met 12 of 15. De wil om toe
te geven, is bovendien kleiner omdat
het gevoel dat er één winnaar en één
verliezer zal zijn, sterker aanwezig is. Als je met 15 mensen
moet overeenkomen, beseft iedereen wel dat hij zijn persoonlijke
wil niet zal kunnen doordrijven en is iedereen veel meer
geneigd om naar de grootste gemene deler te zoeken.”
HET PROCES
“STEL NIET ÉÉN GROOT DOEL. ”
Cohousen is niet de meest voor de hand liggende woonvorm. Er
moet een hoop geregeld en besproken worden. Reken gerust op
een paar jaar voor een project gerealiseerd is. Het proces vergt
tijd, geduld en energie. Hoe wandel je zo vlot mogelijk door het
lange traject?
Ken Dupont: “De betrokkenen moeten vooraf goed weten
waar ze aan beginnen. Het stellen van onrealistische doelen
28
WAT? ‘LAND VAN AA’ TURNHOUT EEN
COHOUSINGPROJECT VAN O.A. DE ARK
MET ZO’N 20 NIEUWE KOOP- EN HUUR-
WONINGEN IN SCHORVOORT. VORMING-
PLUS BEGELEIDT MEE HET TRAJECT.

stes.be
en verwachtingen heeft nefaste gevolgen. Een groep zal dan
alleen bedrogen uitkomen en gedesillusioneerd uit mekaar
vallen. Samenhuizen vraagt veel van alle betrokkenen. Ook
van de architecten, trouwens. Inzet, motivatie, participatie,
bereid zijn om voortdurend bij te sturen: je mag dat van de
potentiële bewoners verwachten, maar even goed van de
professionelen die bij het project betrokken worden.”
Peter Vanommeslaeghe: “Dat de realisatie van een project
meestal lang duurt, is een dubbel nadeel. Ten eerste hebben
niet alle mensen zoveel tijd en vinden ze intussen soms een
andere, geschikte woning. Dat heeft lang niet alleen met
een gebrek aan geduld te maken. Ten tweede veranderen de
noden van een gezin ook met de jaren. Wie kleine kinderen
heeft, is vooral blij met een grote, gemeenschappelijke tuin
en met veel speelkameraadjes voor de kinderen. Maar als
een project jarenlang aansleept, zijn op het ogenblik van de
realisatie diezelfde kinderen tieners geworden die zich graag
terugtrekken en liever zoveel mogelijk privacy hebben. Een
gezin zonder kinderen kan kinderen hebben vooraleer het
project verwezenlijkt is.”
Leen Apers: “Het is daarom goed dat je niet alleen één groot
doel stelt. Hak het in verschillende kleine stukjes en ga in
fasen tewerk. Dat verhoogt het enthousiasme. Telkens je een
fase kan afronden, krijg je een boost.”
Tom Lagast: “Het begin is het moeilijkste, maar gelukkig is
dan het enthousiasme nog heel groot. Daarna begint de lange
duur soms zwaar te wegen, maar met elke fase die je kan
afvinken, sta je letterlijk een stap verder. Het is noodzakelijk
om de groep te blijven motiveren. Een cruciale mijlpaal is de
site zelf. Eens die verworven is, wordt alles plots visueel. Tot je
echt samen iets gekocht hebt, lijkt het alsof je in het ijle praat,
al is dat natuurlijk niet zo. Woonmaatschappijen zoals DE
ARK zijn daarom belangrijk als facilitator. Zij hebben een site
en ze nemen de zorg voor de financiering op zich. Dan komt
alles direct een stap dichterbij.”
WOONVORM VAN
DE TOEKOMST
“ER IS WEER MEER BEHOEFTE AAN
COLLECTIVITEIT.”
Cohousing lijkt alleen maar voordelen te hebben. Het is milieuvriendelijk,
sociaal, tijdbesparend… Het kan een oplossing
bieden voor singles, eenoudergezinnen en bejaarden en het is
misschien een antwoord op de woonproblematiek.
Peter Vanommeslaeghe: “Laten we het ook niet mooier
voorstellen dan nodig. De eerlijkheid gebiedt ons te zeggen
dat cohousing ook niet voor
iedereen de ideale oplossing
is. Voor veel mensen
gaat dergelijke vorm van
samenwonen toch nog te
ver. Anderzijds zal iedereen
stilaan toch wel inzien dat de
tijd waarin ieder denkt recht
te hebben op zijn losstaande
woning met afgesloten tuin,
definitief voorbij is. Zoveel
plaats is er niet meer.”
TOM LAGAST (hier op een
vergadering met geïnteresseerden
en architecten in Schorvoort) : “Het
begin is het moeilijkste, maar gelukkig
is het enthousiasme dan nog
heel groot.”
29

stes.be
PETER VANOMMESLAEGHE (DE ARK): “Iedereen
ziet toch wel stilaan in dat de tijd waarin
ieder denkt recht te hebben op zijn losstaande
woning met afgesloten tuin, definitief voorbij is.”
Ken Dupont: “Ik neem de enquête
voorzichtigheidshalve met een korrel
zout, want ik weet niet hoe ze precies
opgemaakt was, maar uit een algemene
bevraging is gebleken dat 30%
van de mensen geïnteresseerd zou zijn
in cohousing.”
Peter Vanommeslaeghe: “Zelfs al is
het maar 1%, dan gaat het nog om
70.000 gezinnen. Het potentieel is
dus enorm. Nederland en Scandinavië
staan een stuk verder dan Vlaanderen,
maar ook bij ons groeit toch het besef
dat cohousing een zeer interessante
woonvorm is voor een grote groep
mensen. Het aantal singles en éénoudergezinnen
neemt toe. Financieel en
organisatorisch hebben zij het moeilijk
om alles alleen te doen. Cohousing is
voor hen interessant. Ook voor mensen
die al wat ouder zijn. Cohousing biedt
de mogelijkheid langer zelfstandig te
kunnen wonen.”
Tom Lagast: “Ik stel vast dat mensen
die nog schrik hebben van cohousing
de zaken wel eens te zwart-wit voorstellen.
Als je een rijhuis koopt, moet
je even goed afspraken maken en met
je buren overeenkomen. Het is geen
kwestie van alles of niks. Bij cohousing
moet je niet alleen afspraken maken
over wat je gaat delen, maar zeker ook
over wat je strikt privé wil houden en
hoe ver je privacy gaat. De grenzen
van je privacy zijn even belangrijk als
de grenzen van je huis, je grond of je
tuin. En het is niet omdat je grenzen
openstelt of omdat je gemeenschappelijk
bezit hebt, dat je meteen je privacy
moet opgeven. Juist niet: met te weinig
privacy zijn de meeste projecten ten
dode opgeschreven. Dan krijgt het
meer het karakter van een commune
dan van cohousing.”
Peter Vanommeslaeghe: “We stellen
vast dat ook de overheden nu meer
interesse tonen in cohousing dan
vroeger. De contacten met schepenen
en ambtenaren verlopen steeds beter
en komen steeds vaker voor. Sinds
2011 ondersteunt de Vlaamse Overheid
trouwens structureel de koepelorganisatie
‘vzw Samenhuizen’ met
subsidies.”
Ken Dupont: “De lokale overheid
heeft een grote invloed op het al dan
niet slagen van projecten. Dat in
Antwerpen veel projecten mislukken
terwijl er in Gent juist veel verwezenlijkt
worden, zegt veel. Maar in het
algemeen is de bereidheid, zowel bij de
lokale als de bovenlokale overheid, om
cohousing te faciliteren wel gestegen.
Dat klopt wel. Maar er is nog een grote
weg af te leggen. In Vlaanderen is de
maximale privacy altijd gepromoot.
Wie het een klein beetje gemaakt had
in het leven, kon zich een eiland voor
zichzelf permitteren. Zo werd het altijd
voorgesteld. Dat idee zit nog diep
ingebakken bij velen. Tot iedereen op
zijn eiland zit en de behoefte aan meer
collectiviteit weer begint te stijgen. Dat
punt is enkele jaren geleden al bereikt.
Ook wat dat betreft, is de tijd rijp voor
cohousing.” •
30
COHOUSING