Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
u i t e n <strong>de</strong> o r d e<br />
Over robotmensen<br />
en d e menselijke ro b o t<br />
De wijze waarop arbeid <strong>de</strong> afgelopen tweehon<strong>de</strong>rd jaar is georganiseerd, geeft aan steeds min<strong>de</strong>r mensen <strong>de</strong> mogelijkheid om in vrijheid<br />
te werken. Waar eerst alleen in <strong>de</strong> fabrieken <strong>de</strong> mens zich dien<strong>de</strong> aan te passen aan een machine, wor<strong>de</strong>n nu op vrijwel alle terreinen<br />
van arbeid meetinstrumenten geïntroduceerd om werk te uniformeren en te disciplineren. Ik laat zien hoe verhalen over robots en zombies<br />
licht kunnen werpen op <strong>de</strong>ze historische ontwikkeling.<br />
d o o r An i ta d e Wa a l<br />
Disciplineren on<strong>de</strong>r het mom<br />
van ‘meten is weten’ is een<br />
doel op zich gewor<strong>de</strong>n<br />
Inleiding<br />
Al eeuwen proberen werkgevers hun werknemers te disciplineren<br />
om <strong>de</strong> arbeidsproductiviteit te optimaliseren. Sinds <strong>de</strong> industriële<br />
revolutie is <strong>de</strong>ze disciplinering steeds meer verfijnd omdat het<br />
arbeidsproces steeds lastiger te disciplineren is. Mensen kunnen<br />
door mid<strong>de</strong>l van fysiek geweld wor<strong>de</strong>n aangespoord om sneller<br />
te werken. Mensen kunnen door mid<strong>de</strong>l van fysiek geweld niet<br />
wor<strong>de</strong>n aangespoord om slimmer te werken. En het arbeidsproces<br />
vereist sinds <strong>de</strong> industriële revolutie steeds meer slimme arbeid<br />
in een geestdo<strong>de</strong>nd massaproductieproces terwijl mensen alleen<br />
slim werken wanneer ze daar zelf zin in hebben. Maar dan doen<br />
ze het ook graag.<br />
De beste manier om mensen ertoe te bewegen slim te werken is<br />
door ze vrijheid te geven. Vrijheid om hun eigen tijd in te <strong>de</strong>len,<br />
vrijheid om op een eigen manier invulling te geven aan hun arbeid<br />
en <strong>de</strong> vrijheid om afwisselen<strong>de</strong> werkzaamhe<strong>de</strong>n te doen, liefst<br />
werkzaamhe<strong>de</strong>n die <strong>de</strong> mens uitdagen. Maar <strong>de</strong> wijze waarop<br />
arbeid <strong>de</strong> afgelopen tweehon<strong>de</strong>rd jaar is georganiseerd geeft aan<br />
steeds min<strong>de</strong>r mensen <strong>de</strong> mogelijkheid om in vrijheid te werken.<br />
Waar eerst alleen in <strong>de</strong> fabrieken <strong>de</strong> mens zich dien<strong>de</strong> aan te<br />
passen aan een machine, wor<strong>de</strong>n nu op vrijwel alle terreinen<br />
van arbeid meetinstrumenten in het werk gebracht om werk te<br />
uniformeren en te disciplineren. Dat beperkt <strong>de</strong> vrijheid van werknemers<br />
waardoor zij steeds min<strong>de</strong>r bereid zijn slim te werken. Het<br />
resultaat is tegenstrijdig. Mensen werken graag slim, <strong>de</strong> werkgever<br />
wil dat ze slim werken en toch kost het heel veel moeite om mensen<br />
ertoe te brengen bij hun werkgever slim te werken.<br />
Inmid<strong>de</strong>ls neemt <strong>de</strong> uniformering en disciplinering absur<strong>de</strong> vormen<br />
aan en wordt <strong>de</strong> vraag of het resultaat wel zal lei<strong>de</strong>n tot optimalisering<br />
van <strong>de</strong> productiviteit niet meer gesteld. Het argument<br />
wordt nog wel gebruikt, maar ook daar waar aangetoond wordt<br />
dat het mid<strong>de</strong>l niet leidt tot optimalisering van <strong>de</strong> arbeidsproductiviteit,<br />
blijft het mid<strong>de</strong>l gebruikt wor<strong>de</strong>n. Een illustratief voorbeeld<br />
daarvan zag ik kortgele<strong>de</strong>n. De wethou<strong>de</strong>r van on<strong>de</strong>rwijs<br />
van Amsterdam werd geconfronteerd met <strong>de</strong> wetenschappelijk<br />
on<strong>de</strong>rbouw<strong>de</strong> stelling dat het toetsen van kleuters door mid<strong>de</strong>l<br />
van <strong>de</strong> Cito-toets (a) niet kan en (b) heel slecht voor <strong>de</strong> ontwikkeling<br />
van <strong>de</strong> kleuters is. De wethou<strong>de</strong>r reageer<strong>de</strong> daarop met <strong>de</strong><br />
me<strong>de</strong><strong>de</strong>ling dat hij <strong>de</strong> wetenschappers gelooft maar dat <strong>de</strong> Citotoets<br />
blijft. In antwoord op <strong>de</strong> vraag waarom <strong>de</strong> Cito-toets blijft<br />
als <strong>de</strong>ze toets niets meet en zelfs scha<strong>de</strong>lijk is, stel<strong>de</strong> <strong>de</strong> wethou<strong>de</strong>r<br />
dat er gemeten moet wor<strong>de</strong>n om te controleren of kin<strong>de</strong>ren<br />
zich wel op <strong>de</strong> juiste manier ontwikkelen.<br />
Disciplineren on<strong>de</strong>r het mom van ‘meten is weten’ is een doel op<br />
zich gewor<strong>de</strong>n. Dat is interessant omdat ik nog nooit iemand ben<br />
tegengekomen die er blij van wordt. De arbeid wordt steeds meer<br />
geüniformeerd en gecontroleerd door mid<strong>de</strong>l van nutteloze en<br />
tijdverslin<strong>de</strong>n<strong>de</strong> meetinstrumentjes die slechts één doel lijken te<br />
hebben: <strong>de</strong> vrijheid van <strong>de</strong> werknemer zo ver beknotten dat feitelijk<br />
voorkomen wordt dat hij optimaal productief is. De arbeidsproductiviteit<br />
neemt af door instrumenten die wor<strong>de</strong>n ingezet om<br />
<strong>de</strong> arbeidsproductiviteit te optimaliseren maar feitelijk slechts tot<br />
doel lijken te hebben <strong>de</strong> werknemer te disciplineren. De mens als<br />
robot. Of zou een robot het handiger aanpakken? In <strong>de</strong> verbeelding<br />
van <strong>de</strong> mens zijn al lang gele<strong>de</strong>n optimale gedisciplineer<strong>de</strong><br />
werknemers bedacht.<br />
21