11.04.2017 Views

Buiten de Orde 2013 #4

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

u i t e n <strong>de</strong> o r d e<br />

Over robotmensen<br />

en d e menselijke ro b o t<br />

De wijze waarop arbeid <strong>de</strong> afgelopen tweehon<strong>de</strong>rd jaar is georganiseerd, geeft aan steeds min<strong>de</strong>r mensen <strong>de</strong> mogelijkheid om in vrijheid<br />

te werken. Waar eerst alleen in <strong>de</strong> fabrieken <strong>de</strong> mens zich dien<strong>de</strong> aan te passen aan een machine, wor<strong>de</strong>n nu op vrijwel alle terreinen<br />

van arbeid meetinstrumenten geïntroduceerd om werk te uniformeren en te disciplineren. Ik laat zien hoe verhalen over robots en zombies<br />

licht kunnen werpen op <strong>de</strong>ze historische ontwikkeling.<br />

d o o r An i ta d e Wa a l<br />

Disciplineren on<strong>de</strong>r het mom<br />

van ‘meten is weten’ is een<br />

doel op zich gewor<strong>de</strong>n<br />

Inleiding<br />

Al eeuwen proberen werkgevers hun werknemers te disciplineren<br />

om <strong>de</strong> arbeidsproductiviteit te optimaliseren. Sinds <strong>de</strong> industriële<br />

revolutie is <strong>de</strong>ze disciplinering steeds meer verfijnd omdat het<br />

arbeidsproces steeds lastiger te disciplineren is. Mensen kunnen<br />

door mid<strong>de</strong>l van fysiek geweld wor<strong>de</strong>n aangespoord om sneller<br />

te werken. Mensen kunnen door mid<strong>de</strong>l van fysiek geweld niet<br />

wor<strong>de</strong>n aangespoord om slimmer te werken. En het arbeidsproces<br />

vereist sinds <strong>de</strong> industriële revolutie steeds meer slimme arbeid<br />

in een geestdo<strong>de</strong>nd massaproductieproces terwijl mensen alleen<br />

slim werken wanneer ze daar zelf zin in hebben. Maar dan doen<br />

ze het ook graag.<br />

De beste manier om mensen ertoe te bewegen slim te werken is<br />

door ze vrijheid te geven. Vrijheid om hun eigen tijd in te <strong>de</strong>len,<br />

vrijheid om op een eigen manier invulling te geven aan hun arbeid<br />

en <strong>de</strong> vrijheid om afwisselen<strong>de</strong> werkzaamhe<strong>de</strong>n te doen, liefst<br />

werkzaamhe<strong>de</strong>n die <strong>de</strong> mens uitdagen. Maar <strong>de</strong> wijze waarop<br />

arbeid <strong>de</strong> afgelopen tweehon<strong>de</strong>rd jaar is georganiseerd geeft aan<br />

steeds min<strong>de</strong>r mensen <strong>de</strong> mogelijkheid om in vrijheid te werken.<br />

Waar eerst alleen in <strong>de</strong> fabrieken <strong>de</strong> mens zich dien<strong>de</strong> aan te<br />

passen aan een machine, wor<strong>de</strong>n nu op vrijwel alle terreinen<br />

van arbeid meetinstrumenten in het werk gebracht om werk te<br />

uniformeren en te disciplineren. Dat beperkt <strong>de</strong> vrijheid van werknemers<br />

waardoor zij steeds min<strong>de</strong>r bereid zijn slim te werken. Het<br />

resultaat is tegenstrijdig. Mensen werken graag slim, <strong>de</strong> werkgever<br />

wil dat ze slim werken en toch kost het heel veel moeite om mensen<br />

ertoe te brengen bij hun werkgever slim te werken.<br />

Inmid<strong>de</strong>ls neemt <strong>de</strong> uniformering en disciplinering absur<strong>de</strong> vormen<br />

aan en wordt <strong>de</strong> vraag of het resultaat wel zal lei<strong>de</strong>n tot optimalisering<br />

van <strong>de</strong> productiviteit niet meer gesteld. Het argument<br />

wordt nog wel gebruikt, maar ook daar waar aangetoond wordt<br />

dat het mid<strong>de</strong>l niet leidt tot optimalisering van <strong>de</strong> arbeidsproductiviteit,<br />

blijft het mid<strong>de</strong>l gebruikt wor<strong>de</strong>n. Een illustratief voorbeeld<br />

daarvan zag ik kortgele<strong>de</strong>n. De wethou<strong>de</strong>r van on<strong>de</strong>rwijs<br />

van Amsterdam werd geconfronteerd met <strong>de</strong> wetenschappelijk<br />

on<strong>de</strong>rbouw<strong>de</strong> stelling dat het toetsen van kleuters door mid<strong>de</strong>l<br />

van <strong>de</strong> Cito-toets (a) niet kan en (b) heel slecht voor <strong>de</strong> ontwikkeling<br />

van <strong>de</strong> kleuters is. De wethou<strong>de</strong>r reageer<strong>de</strong> daarop met <strong>de</strong><br />

me<strong>de</strong><strong>de</strong>ling dat hij <strong>de</strong> wetenschappers gelooft maar dat <strong>de</strong> Citotoets<br />

blijft. In antwoord op <strong>de</strong> vraag waarom <strong>de</strong> Cito-toets blijft<br />

als <strong>de</strong>ze toets niets meet en zelfs scha<strong>de</strong>lijk is, stel<strong>de</strong> <strong>de</strong> wethou<strong>de</strong>r<br />

dat er gemeten moet wor<strong>de</strong>n om te controleren of kin<strong>de</strong>ren<br />

zich wel op <strong>de</strong> juiste manier ontwikkelen.<br />

Disciplineren on<strong>de</strong>r het mom van ‘meten is weten’ is een doel op<br />

zich gewor<strong>de</strong>n. Dat is interessant omdat ik nog nooit iemand ben<br />

tegengekomen die er blij van wordt. De arbeid wordt steeds meer<br />

geüniformeerd en gecontroleerd door mid<strong>de</strong>l van nutteloze en<br />

tijdverslin<strong>de</strong>n<strong>de</strong> meetinstrumentjes die slechts één doel lijken te<br />

hebben: <strong>de</strong> vrijheid van <strong>de</strong> werknemer zo ver beknotten dat feitelijk<br />

voorkomen wordt dat hij optimaal productief is. De arbeidsproductiviteit<br />

neemt af door instrumenten die wor<strong>de</strong>n ingezet om<br />

<strong>de</strong> arbeidsproductiviteit te optimaliseren maar feitelijk slechts tot<br />

doel lijken te hebben <strong>de</strong> werknemer te disciplineren. De mens als<br />

robot. Of zou een robot het handiger aanpakken? In <strong>de</strong> verbeelding<br />

van <strong>de</strong> mens zijn al lang gele<strong>de</strong>n optimale gedisciplineer<strong>de</strong><br />

werknemers bedacht.<br />

21

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!