Buiten de Orde 2013 #4

u i t e n de o r d e 2013 nummer 4
Thema
Controle, repressie en privacy
Aanzetten tot een
actuele maatschappijkritiek
Kredietkaart, iCloud, e-book, Twitter, tablets, Facebook,
smartphone, Big Data… De nieuwe technologieën veranderen
onze verhouding met de wereld, met de anderen en met
onszelf. Ze geven de illusie almachtig te zijn: transparantie,
onmiddellijke toegang tot een oneindige hoeveelheid kennis
en culturele producten, verveelvoudiging van contacten en
gegevensuitwisseling, snelheid, enz. Hightech multinationals,
start-ups en hacktivisten, allen pretenderen ze een
conflictvrije wereld te creëren waarin de mensen met elkaar
communiceren dankzij hun magische machientjes, bevrijd
van alle dwang en van elke begrenzing (in tijd, in ruimte,
relationeel, lichamelijk), in een maatschappij die gebaseerd
is op de vlotte doorstroming en de ogenblikkelijkheid van de
gegevensuitwisseling, georganiseerd naar het model van het
netwerk: een vorm van ideale markt. De liberale utopie wordt
gerealiseerd dankzij de huidige digitale revolutie.
d o o r Jo h n y Lenaerts
De nieuwe technologieën reorganiseren de wereld naar hun eigen
logica, die van de prestatie en de efficiëntie. Ze versterken de
drang naar competitie en de vereiste steeds sneller te gaan, zich
volledig aan zijn bedrijf en aan de ‘sociale netwerken’ over te leveren,
in staat te zijn zich aan te passen aan alle techno-culturele
evoluties, op het gevaar af uitgesloten te worden.
De mens van het digitale tijdperk meent de autonomie gevonden
te hebben door zich te bevrijden van de belemmeringen van de
oude materiële wereld. ‘Eindelijk vrij!’ roept men uit, terwijl men
daarentegen steeds meer afhankelijk wordt van technische apparaten.
Om met de wedloop mee te kunnen en om een wereld die
hem ontsnapt te proberen te beheersen, schaft hij zich steeds
méér machines aan. Hij denkt ze te beheersen, maar zij zijn het
die hem in hun greep hebben.
Hoe kunnen we ons bevrijden van de greep van de nieuwe technologieën
op ons dagelijks leven?
De industrialisering van onze maatschappijen, de rationalisering
van al onze levenssferen en het streven naar de totale overheersing
(tijd, ruimte, lichaam, menselijke relaties, enz.) vinden hun
verrechtvaardiging in de vooruitgangsideologie, die gedeeld
wordt door alle politieke stromingen – op uitzondering van de
Groenen. De vooruitgangsideologie stelt dat de mensheid, van de
tijd toen men in holen woonde tot de verovering van de ruimte,
ingebed is in een lineaire, cumulatieve, continue en eindeloze
ontwikkeling naar een steeds grotere verbetering. Deze ideologie
legt een direct verband
tussen de techno-wetenschappelijke
vooruitgang
en de sociale en politieke
verbeteringen (roem van het
geloof in het materiële welzijn); ze
koppelt de analyse van de technologische transformaties los van
hun effecten (de techniek zou neutraal zijn, alles zou afhangen
van het gebruik dat men ervan maakt).
Nu is er een kleine Franse uitgeverij, L’Echappée, die al enkele
jaren een radicale kritiek op deze vooruitgangsideologie tracht
te formuleren. Zij wil de verhouding van de techniek ten opzichte
van de politiek en de maatschappij ter discussie stellen. Centraal
staat voor haar de bekommernis om de effecten van de nieuwe
technologieën op de mens.
Recentelijk heeft deze uitgeverij een boek uitgebracht waarin,
telkens op tien à twintig bladzijden, een auteur voorgesteld
wordt die deze technologiekritiek verder uitgewerkt heeft of erop
aansluit, waardoor er een caleidoscopisch beeld gegeven wordt
van recente evoluties van de laat-kapitalistische maatschappij.
Evenzovele aanzetten tot denken en verder lezen. Hieronder
volgt een opsomming van de twintig behandelde auteurs. Niet
behandeld werden auteurs die de uitgeverij hoog in haar vaandel
draagt maar die al elders voldoende aan bod komen: Hannah
Arendt, Albert Camus, Guy Debord, Karl Polanyi, enz. In dit boek
heeft de uitgeverij zich dus beperkt tot twintig auteurs, die door
evenzoveel onderzoekers-activisten op een simpele en pedagogische
manier ingeleid worden. Het boek levert aldus de intellectuele
wapens, niet om het kapitalisme te dienen in de waan
dat men het bekampt, maar om er een kritiek op te leveren die
op een ware manier radicaal is, d.w.z. die de problemen bij de
wortel aanpakt.
Het is een boek dat ik niet genoeg kan aanbevelen en dat zijn prijs (25
euro; 399 pagina’s) méér dan waard is! (Wordt ongetwijfeld vervolgd.)
Cédric Biagini, Guillaume Carnino en Patrick Marcolini (ed.),
Radicalité. 20 penseurs vraiment critiques, (Editions L’Echappée,
Montreuil, 2013).
Meer info: www.lechappee.org
De volgende auteurs worden in het boek besproken: Günther Anders,
Zygmunt Bauman, Cornelius Castoriadis, Bernard Charbonneau, Dany-
Robert Dufour, Jacques Ellul, Ivan Illich, Christopher Lasch, Herbert
Marcuse, Michela Marzano, Jean-Claude Michéa, Lewis Mumford, George
Orwell, François Partant, Pier Paolo Pasolini, Moishe Postone, Richard
Sennett, Lucien Sfez, Vandana Shiva, Simone Weil.
48