Buiten de Orde 2014 #1

uiten de orde
EEN IDENTIEKE VERGELIJKING
Binnen het conglomeraat van
maatschappijtermen duikt nu het woord
participatiesamenleving of participatiemaatschappij
op. Nu bestaat er geen
samenleving zonder participatie, anders
zou men niet samenleven, juist het
marxistische axioma van de mens als
‘maatschappelijk zijn’ houdt de facto
participatie in. Het samengestelde woord
participatiemaatschappij is dus een tautologisch
begrip: het eerste lid betekent
hetzelfde als het tweede. Zonder context
is het woord zinledig. Maar in de context
van de troonrede staat het dialectisch
tegenover de verzorgingsstaat en predikt
het ideologie: het is een moreel alternatief
voor sociale verzekeringen, de bijstand en
de steun aan onderwijs en zorg waarvoor
de vorige regeringen hebben gepretendeerd
zich sterk te maken. Dat wordt nu
aan ‘de burger’ of aan ‘de markt’
overgelaten.
Maar er is meer aan de hand. In allerlei
publicaties en discussies wordt de
maatschappij nu een soort Bibelebontse
berg, waarin participatie voor nagenoeg elk
begrip wordt geplakt. Erkent men dat
begrip niet, dan participeert men niet.
Want er komen participatiewetten en de
gemeentelijke overheden gaan participatiegraden
meten. En volgens de logica
van het kinderrijmpje lijkt het daarop neer
te komen: geen huis en geen lepel met
participatiepap uit je participa-tienap. Het
is een geopenbaarde partici-patie met
voorschriften en geboden van overheden
die door het zedelijke leiderschap van het
staatshoofd worden gesanctioneerd.
VALSE VERGELIJKINGEN
Dat heeft dus niets te maken met de
natuurlijke vorm van participatie die essentieel
is voor de menselijke samenleving,
het door Kropotkin gedefinieerde beginsel
van wederzijdse hulp als oorsprong van de
evolutie van de mensheid als geselecteerde
diersoort in het Darwinistische
systeem. Wederzijdse hulp is het
collectieve wapen in de strijd om
zelfbehoud van de mensheid, maar die
wordt niet gerealiseerd door organisatie
van bovenaf, maar van onderop. Deze
orde heeft in de loop der geschiedenis
verstoringen gekend. De oorspronkelijke
samenlevingen van wederzijdse hulp zijn
door roof van productiemiddelen, oorlogen
en leidersbeginselen – al dan niet in
naam van goden – veranderd in autoritaire,
feodale en kapitalistische samenlevingen.
Daarin hebben etnische en
materiële ongelijkheid, schuld, slavernij,
arbeidsvervreemding en eendimensionale
taakstellingen andere rolpatronen
geschapen en zijn voor de oorspronkelijke
participatie diverse rollenspelen in de
plaats gekomen.
Participatie in de burgermaatschappij is
uitgesloten zonder gehoorzaamheid aan
de wettelijke regels die door de leiding van
die maatschappij zijn vastgesteld.
Participatie in de kapitalistische
samenleving wordt gemeten naarmate men
gecontroleerde loonarbeid verricht en
bijdraagt aan de winsten van de top van
het kapitalistische systeem. Dit wordt
bevestigd in een tekst van Geert Dhondt,
waarin wordt gesteld dat het kapitalistische
systeem elke vorm van werkelijke
participatie uitsluit en dat er een ander
systeem is vereist dat participerende
economie wordt genoemd.*
Participatie in
burgersamenleving is
uitgesloten zonder
gehoorzaamheid aan
regels door de leiding
vastgesteld
Participatiegraden worden gemeten aan de
bereidheid die burgers weten te tonen om
voor loon te werken of in opdracht
‘vrijwilligerswerk’ te verrichten. Zelf
aangemeld vrijwilligerswerk kan worden
afgekeurd. Participatie wordt in het laatste
geval erkend met een bijstandsuitkering.
Wederzijdse hulp wordt volgens een
sociale wet zodanig geïnterpreteerd dat
een bureaucratische instantie die steun
verleent daarvoor tegenprestaties vordert,
beoordeelt en zo nodig oplegt in de vorm
van dwangarbeid. Participatie in die vorm
kan worden gemeten door een controledienst.
Uitkeringsgerechtigden worden
beoordeeld aan de hand van vastgestelde
‘participatiegraden’, en wie een nul krijgt –
en geen uitkering – wordt als verdachte in
de gaten gehouden. (Hoe ver dit kan gaan
kan men zelf een beetje meemaken als
men in Berlijn het DDR-museum bezoekt
aan de voet van de Dom en daar indrukken
krijgt van het gecontroleerde en gedisciplineerde
leven aldaar.)
NOG EEN CIRKELGANG
De participatiesamenleving zoals die in de
troonrede wordt voorgesteld, dient als
alternatief voor de verzorgingsstaat. Maar
dat is – zoals gezegd – geen participatie
van onderop, hooguit een oproep voor
mantelzorg op plaatsen waar de
gesubsidieerde zorg voor zieken en
gebrekkigen vervalt en waar
vooralsnog de door Pim Fortuyn
gepredikte arbeidsdienstplicht als
vervanging van de militaire
dienstplicht ontbreekt. Want de
staat trekt zich niet terug: ze
wordt weer de
nachtwakerstaat van weleer
die aan het kapitaal de
vrijheid laat en in zijn dienst
de orde handhaaft. Heeft de
recht-bank het over de maatschappij,
dan is het de maat-schappij van
het kapitaal en het recht om zelf participatievormen
voor te staan die dat
vervangen is – zoals wij weten van de
Internationale – ijdel. Participatie in de
nachtwakerstaat is participatie aan de
‘veiligheid’ van het scala van afluistersystemen,
het prijsgeven van je privacy,
gedogen dat je wordt verdacht door een
systeem dat alles ziet. Er hangt nu meer
dan een driehoekig oog boven je
toiletruimte.
Daarom moet ons antwoord op dit soort
troonredes zijn: participeren wij onder
deze omstandigheden in een maatschappij
die wij willen?
ONS ANTWOORD
Als wij niet kunnen participeren zoals wij
dat willen, als wij in de bestaande
maatschappij niet kunnen bijdragen aan
de samenleving waartoe de natuur ons
heeft voorbestemd, dan zijn wij vreemd in
deze maatschappij en moet de mensheid
haar veranderen. En deze verandering
moeten wij helpen realiseren door ons te
verenigen met wie het met ons eens is, om
samen te strijden tegen de machten die
haar in stand houden. Want wij herstellen
een maatschappij waarvan de structuren
verstoord zijn en vervalst.
Ja, zeker willen wij participeren in een
maatschappij. Maar in een maatschappij
die door de gehele mensheid is
opgebouwd en waarin we ons er van
bewust zijn dat we daar werkelijk aan meewerken.
Dus niet door gehoorzaamheid
aan voorschriften, regels en controlesystemen
die zelf bedreigend zijn voor de
maatschappij en aan een stelsel dat
slechts door ideologische propaganda in
stand wordt gehouden. Niet in een stelsel
van wetten dat hoe langer hoe minder een
werkelijk rechtsstelsel kan zijn, dat van de
vragen die wij stellen ‘opruiing’ maakt.
* Geert Dhondt, Participerende economie, een
theoretisch alternatief voor het kapitalisme, (vertaling:
Mirjam Bonné). Brochure
verkrijgbaar via de AnarchoSyndicalistische
Bond.
19