Buiten de Orde 2014 #1

uiten de orde 2014 nummer 1
De opstand als een spektakel
Twintig jaar geleden hebben de Zapatistas de machten in Mexico uitgedaagd. De Zapatistas
hebben daarbij een uitgekiende communicatiestrategie gehanteerd. Ze beschikken over een
sterke ‘merknaam’ met een bijpassend tot de verbeelding sprekende beeldtaal, in het bijzonder
de met bivakmuts getooide, pijp rokende subcomandante te paard. Om in hun missie
te slagen, moesten ze niet alleen de politieke en militaire macht doorbreken, maar zouden
ze ook de harten overal in de wereld moeten veroveren. Om dat te realiseren hebben ze hun
eigen ‘taal’ ontwikkeld die goed aansloot bij de hedendaagse Mexicaanse (maar ook ver
daarbuiten, niet in het minst bij de grote buur) populaire volkscultuur van die tijd.
Door Dwayne laer
wie zijn De zapatistas?
De Zapatistas zijn ruim twintig jaar geleden
op het wereldtoneel verschenen.
Waarschijnlijk zijn er niet veel mensen
die géén beeld hebben van de rebellen
uit Chiapas. Maar hoe komen we aan
dat beeld, wie heeft dat beeld gemaakt,
wie is eigenaar van dat beeld en doet
dit beeld wel recht aan de aard van de
deze rebellenbeweging? Ik heb niet de
pretentie om in dit schrijven al deze vragen
te beantwoorden. In een wereld met
moderne communicatiemiddelen en een
globaliserende economie wordt door verschillende
zogenaamde linkse en rechtse
intellectuelen gesuggereerd dat de tijd
van de grote verhalen, van de sterke ideologieën
voorbij is. Het doel van dit artikel
is inzichtelijk maken hoe niet alleen een
politieke en of militaire strategie gehanteerd
kan worden om de heersende machten
met succes uit te dagen. De vraag of er
een uitgekiende communicatiestrategie
nodig is voor succes, kan ik niet beantwoorden.
Wel zal ik op het einde van dit
stuk daar enkele afsluitende bedenkingen
over maken.
Maar eerst, wie zijn de Zapatistas? Wellicht
zijn er andere stukken in dit thema van
Buiten de Orde die hier meer uitgebreid
op in gaan, maar voor de opbouw van dit
stuk is het belangrijk hierop kort terug te
komen. Het is natuurlijk moeilijk om te
bepalen wie de Zapatistas zijn, er bestaan
namelijk veel tegenstrijdige beschrijvingen
over deze beweging. En wie kan best
bepalen wie de Zapatistas zijn? In eerste
instantie, lijkt me, de Zapatistas zelf,
maar in dit schrijven zal ik proberen aan
te tonen dat het beeld dat de Zapatistas
over zichzelf naar buiten brengen, niet
per se een natuurgetrouwe voorstelling
is, als dat al zou bestaan. Of beter, dat
het beeld dat ze naar buiten brengen een
zorgvuldig, bewust en intentioneel geconstrueerd
beeld is. De Mexicaanse staat is
per definitie een onbetrouwbare
bron. Dan blijven al dan niet
neutrale of onafhankelijke deskundigen
of rapporteurs over.
Maar ook zij zijn afhankelijk van
de informatie die ze zelf kunnen
vergaren of van informatie die ze
krijgen van betrokkenen.
Daarom probeer ik bij het
schetsen van het beeld zoveel
mogelijk te blijven bij historische
feiten. De Mexicaanse staat
presenteerde zich in de jaren
voorafgaand aan de opstand van
de Zapatistas als een sociaal en
economisch stabiel en voortvarend
land. Met de opstand van
de Zapatistas, die exact dag op
dag 35 jaar na de opstand in
Cuba plaatsvond, doorbrak deze
beweging de façade van een succesvolle
staat. Zij eisten namelijk
land, gerechtigheid, democratische
hervormingen en een einde
aan de onderdrukkende eenpartijstaat.
De slecht bewapende
indiaanse rebellen stelden dat armoede,
landloosheid, ongelijkheid, ongeletterdheid
en bestuurlijke corruptie een reëlere
omschrijving is van het ‘echte’ Mexico.
De beweging kwam duidelijk voort uit een
linkse politieke traditie. In eerste instantie
is de beweging ontstaan uit linkse
stedelijke guerrilla groeperingen met een
duidelijke marxistische insteek. In 1993
hebben Marcos en andere linkse leiders
met het ondertekenen van de principeverklaring
van NLF (Nationaal bevrijdingskrachten)
hun marxistische kijk op de
wereld bevestigd.
Al vanaf het begin, de eerste januari
van 1994, met het veroveren van enkele
dorpen in Chiapas, heeft de beweging
sterke persconferenties gehouden. De
bivakmuts waarmee de rebellen zich vertonen,
de aftandse wapens waarmee ze
het staatsleger van Mexico te lijf gingen
en het inheemse karakter van de beweging
zorgde voor veel sympathie voor de
Zapatistas. Deze elementen van hun strijd
zijn tekenen dat deze beweging niet zonder
een communicatieplan zich in de strijd
heeft geworpen. Dat ze zo bewust bezig
zijn geweest met hun uitstraling, met de
inhoud én de vorm van hun boodschap,
maakt het voor de buitenstaander moeilijk
te achterhalen wat feit en wat fictie is. Dus
of de hierboven beschreven ‘feiten’ ook
feiten zijn en of het ook alle noemenswaardige
feiten zijn, durf ik niet te garanderen.
propaganDaoorlog
Als je alle verslagen, reportages, persconferenties
die over de Zapatistas bestaan
eropna leest, dan valt op dat er wel meerdere
beelden naar voor komen. Op zich
is dat niet zo gek, voor- en tegenstanders
hebben allebei hun belang bij een bepaalde
beeldvorming. Maar bij de Zapatistas
is er meer aan de hand. Zij zijn namelijk
van het begin af erg bewust bezig geweest
met hun appearance.
46