Buiten de Orde 2014 #1

uiten de orde 2014 nummer 1
De nieuwe Wet Werk en Bijstand
legaliseert dwangarbeid
Op 1 juli 2014 zou de nieuwe Wet Werk en Bijstand in werking treden. De ergste problemen met
deze wet zijn de dingen die er niet in staan. Dat maakt het erg moeilijk de invoering ervan te
bestrijden omdat de politici steeds alleen maar spreken over de dingen die er wel instaan.
door Anita de Waal
Het meest besproken onderdeel van de wet is de verplichte
‘tegenprestatie’. Ter voorbereiding van deze verplichting is hiermee
in een aantal gemeenten geëxperimenteerd. Deze experimenten
hebben de belangrijkste bezwaren tegen ‘de tegenprestatie’ wel aan
het licht gebracht. Een aantal andere bezwaren is echter nog
helemaal niet duidelijk omdat de Wet Werk en Bijstand vanaf 1 juli op
een aantal andere belangrijke punten ook zou veranderen. En die
wijzigingen kunnen ook gevolgen hebben voor ‘de tegenprestatie’.
Inmiddels heeft ook de VNG (Vereniging van Nederlandse
Gemeenten) forse kritiek geuit op de nieuwe wet en heeft gesteld dat
het onmogelijk was de wet uit te voeren vanaf 1 juli. Dit artikel gaat
nog uit van de wet zoals aangenomen begin dit jaar maar inmiddels
is de inwerkingtreding uitgesteld tot 1 januari 2015 en is er een
aantal wijzigingen in de Tweede Kamer voorgesteld en aangenomen.
Dit betekent niet dat de grote lijn van de nieuwe wet zal gaan
wijzigen.
HOE KOMT DE OVERHEID AAN INKOMSTEN?
Op het gevaar af mensen te vervelen met overheidshuishoudboekjes,
is het van groot belang te weten waarom het
onmogelijk is dat de Wet Werk en Bijstand door gemeenten
‘menselijk’ kan worden uitgevoerd. Het Rijk krijgt inkomsten uit
belastinggeld. Daarnaast krijgt het Rijk inkomsten uit eigendom.
Beide vormen van inkomsten zijn de afgelopen jaren sterk
verminderd. Inkomsten uit belasting zijn lager geworden, omdat de
belasting voor vermogenden en bedrijven sinds 1980 bij voortduring
is verlaagd. De inkomsten uit eigendom zijn sterk teruggelopen
omdat de overheid veel staatsbedrijven heeft verkocht sinds het
aanbreken van het neoliberale tijdperk. Daartegenover heeft het Rijk
een aantal noodlijdende banken opgekocht tegen een veel te hoge
prijs. Het Rijk komt dus niet meer uit met het huishoudboekje, en
heeft de politieke keuze gemaakt dit tekort af te wentelen op de
laagste inkomens.
Een manier om minder opvallend de kosten op de laagste inkomens
af te wentelen is de vorm van ‘decentraliseren’ die nu wordt
toegepast. De gemeenten verkrijgen hun inkomsten uit bijdragen van
de Rijksoverheid, uit eigendom, uit gemeentebelastingen en leges.
De inkomsten uit eigendom zijn zeer sterk verminderd omdat ook de
gemeenten veel eigendom hebben verkocht. De meeste gemeentebelastingen
en leges zijn vrij nutteloze inkomsten voor gemeenten
omdat zij niet meer mogen vragen dan de dienst kost en de
opbrengsten alleen mogen besteden ten behoeve van die specifieke
dienst. Dus de gemeente kan voor een paspoort of het ophalen van
het vuilnis niet meer vragen dan het kost en mag die inkomsten
alleen gebruiken voor het produceren van paspoorten respectievelijk
het ophalen van vuilnis. Ze kunnen er geen bibliotheek mee open
houden.
De gemeenten zijn dus voor vrijwel hun volledige beleidsruimte
afhankelijk van ‘het zakgeld’ dat ze van de Rijksoverheid ontvangen.
De Rijksoverheid stoot taken af naar de gemeenten en vermindert
het zakgeld niet. Sterker, het geld dat naar de gemeenten gaat is
verhoogd. Maar de taken die de gemeenten erbij krijgen kosten heel
veel geld (uitvoering van de WMO, de bijstand enzovoort). Veel meer
dan het bedrag dat de gemeenten extra krijgen van de Rijksoverheid.
Omdat de gemeenten bij lange na niet uit kunnen komen met het
geld dat ze ontvangen om hun gemeente een beetje leuk draaiende
te houden heeft het Rijk gezegd dat ze ‘creatief’ moeten zijn en
andere inkomsten moeten zien te genereren.
WAT DOEN DE GEMEENTEN IN DE UITVOERING VAN DE
WET WERK EN BIJSTAND?
De Wet Werk en Bijstand zal uitgevoerd worden door de gemeenten.
Dit betekent dat de gemeenten bepalen of
•iemand in aanmerking komt voor een uitkering;
•iemand zich aan de verplichtingen houdt die de wet verbindt
aan het recht op een uitkering;
•er zwaarwegende bezwaren zijn om iemand niet in te schakelen
voor een tegenprestatie;
•iemand zich houdt aan de verplichtingen die de wet verbindt
aan de ‘tegenprestatie’.
De Wet Werk en Bijstand is vaag waar het eisen betreft waaraan het
individu moet voldoen, maar heel duidelijk over de sancties waaraan
het individu wordt onderworpen als hij zich niet aan de eisen houdt.
De uitvoerder van die wet – de gemeente – moet die vage eisen
invullen. Maar het is ook de gemeente die – indien iemand zich wel
aan de regels houdt – de uitkering moet betalen, ook als het geld op
is. Het kan dus niet anders werken dan dat de gemeenten de eisen
aan het individu zo hoog mogelijk zullen interpreteren om de kans
dat een uitkering moet worden uitbetaald zo klein mogelijk te maken.
Om ervoor te zorgen dat ook de ambtenaren die deze wet moeten
uitvoeren begrijpen wat de bedoeling is, hebben gemeenten
systemen ontwikkeld waardoor hun ambtenaren zwaar onder druk
staan om de kosten van de Wet Werk en Bijstand zo laag mogelijk te
maken.
Het recht op bijstand bestaat
vanaf 1 juli 2014 niet meer
DE NIEUWE WET
Om te beginnen is het fundament onder de bijstandswet
weggeslagen. De bijstandswet, in 1963 ingesteld als opvolger van de
armenwet, is vanaf 1965 een recht voor al diegenen die (legaal) in
Nederland wonen en geen andere vorm van inkomsten hebben. De
armenwet was geen recht maar een ‘bedeling’ van de overheid op
basis van liefdadigheid. Het recht op bijstand bestaat vanaf 1 juli
2014 niet meer. Dat staat er niet letterlijk maar o.a. de volgende
wijzigingen in de wet komen daarop neer:
•Iemand die echt geen inkomen heeft, kan een bijstandsuitkering
aanvragen, maar deze uitkering begint een maand nadat de
persoon in kwestie zonder inkomen is gekomen. Dus dat
betekent dat iedereen een maand levensonderhoud zelf moet
kunnen overbruggen.
•Omdat de bijstand een recht is en een vangnet voor
huishoudens die geen andere vormen van inkomsten hebben
is het zeer beperkt mogelijk een sanctie op te leggen die de
inkomsten van een huishouden onder het bijstandsniveau
brengt. Het bijstandsniveau is namelijk het uiterste minimum
waarvan iemand volgens de overheid zou moeten kunnen
leven. Sancties (dat is iets anders dan uitkeringen die
teruggevorderd worden omdat iemand inkomsten heeft
verzwegen) die een forse korting op dat minimale inkomen
betekenen zouden iemand zodanig in financiële problemen
brengen dat dit voorheen niet acceptabel werd geacht. Vanaf 1
juli verplicht de wet de gemeenten de bijstand drie maanden
lang volledig in te houden indien iemand zich niet aan
bepaalde verplichtingen houdt.
20