Buiten de Orde 2014 #1

uiten de orde 2014 nummer 1
Wat is verandering?
er zijn talen en lichamen, maar er zijn ook
waarheden. Zodoende pakt hij het
oneindige terug voor de filosofie, ‘leaving
the old God nowhere to hide’. 9 Dat
behoeft een nadere toelichting.
DE WAARHEID DAT DINGEN
ONEINDIG ZIJN TE ONTLEDEN
Dat dingen oneindig zijn te ontleden houdt
in, dat het fundament van de dingen
oneindigheid en veelvoudigheid is. Er is
dus volgens Badiou, in tegenstelling tot de
postmodernisten, wel een fundament,
maar dat is niet één totale waarheid of één
ding of één concept, maar een veelvoudigheid.
Dat betekent dat het een waarheid
is, dat het Ene niet bestaat (dat is zoiets
als ‘God bestaat niet’). Datgene wat dan
wel bestaat is een veelvoudige veelvoudigheid
zonder het Ene. In termen van de
wiskundige verzamelingenleer van Cantor,
die Badiou gebruikt, zegt hij dat er in het
begin een lege verzameling is, dat is de
leegte (= the void = ). 10 Het
dubbelzinnige is dat de leegte zowel ten
grondslag ligt aan het bestaan in een
situatie, als wel dat het niet te representeren
is (later meer daarover). 11 En laat het
nu precies de staat zijn die de leegte
uitsluit en daarmee bepaalt wat telt als
bestaand, bepaalt wat mogelijk en wat
onmogelijk is.
(1) DE STAAT VAN DE SITUATIE
ALS PLATO’S GROT
Om deze, zacht gezegd, niet zo
rooskleurige situatie waarin wij ons
volgens Badiou bevinden, te verduidelijken,
gebruikt hij Plato’s grotallegorie.
Hiermee denkt hij het centrale probleem
van de emancipatie van de mensheid te
kunnen aantonen. Plato beweerde dat alle
mensen opgesloten zitten in een grot,
waarin je slechts schaduwen kunt zien en
het onmogelijk is de waarheid te zien die
zich buiten bevindt. Om de waarheid te
kennen moeten de gevangenen zich
bevrijden en zich buiten de grot begeven.
Zodoende is het volgens Plato mogelijk
om, in plaats van een gevangene, een
werkelijk subject te worden. Er is in die
situatie klaarblijk-elijk een verandering nodig.
12
Hun bewegingsvrijheid
wordt dusdanig beperkt
dat zij gevangen zitten,
net als in Plato’s grot
DE HUIDIGE GROT
Badiou’s metaforische grot is de staat (van
de situatie) en wordt onder meer door het
kapitalisme en de parlementaire democratie
en hun instituties bestiert; het
postmodernisme is een ideologie die daar
mooi bij past. Binnen die instituties
worden mensen onderdrukt en de mond
gesnoerd. Hun bewegingsvrijheid wordt
dusdanig beperkt dat zij gevangen zitten,
net als in Plato’s grot. Om in het hier en
nu, buiten Plato’s grot te komen, moeten
mensen nieuwe mogelijkheden creëren die
anders zijn dan de huidige status quo. Het
is begrijpelijk dat de machthebbers in de
huidige situatie de status quo willen
handhaven; het is voor hen namelijk goed
zo. Ze beweren dat het reëel is dat je
binnen moet blijven omdat het noodzakelijk,
redelijk en rationeel is. 13
HOE BUITEN DE GROT TE KOMEN?
STAP EEN: EEN IDEE
De mogelijkheid om buiten de grot te
komen beschrijft Badiou in twee stappen.
De eerste stap is de bewustwording van de
macht aan de binnenkant van de grot. De
macht bepaalt volgens hem wat tot de
mogelijke veranderingen behoort en wat
niet. Hieruit blijkt de sterke relatie tussen
macht en verandering. 14 Preciezer uitgedrukt
is de eerste stap het hebben van het
idee dat het niet klopt dat alleen de
macht, de staat en de instituties en
dergelijke, bepalen wat mogelijk is en wat
niet. Het houdt het idee in van iets anders,
van een buitenkant als de plek van nieuwe
mogelijkheden. 15
Het is de verandering
volgens de wet van
verandering in de
moderne wereld:
verander of sterf
STAP TWEE: HET EVENEMENT
De tweede stap is het vinden van de
middelen om de weg van de nieuwe
mogelijkheden in te slaan. Volgens Badiou
is hierbij hulp nodig van het centrale
begrip in zijn filosofie: het evenement. 16
Het evenement houdt een kortstondige
breuk in met de staat (van de situatie). Met
het evenement begint elke diepgaande
vernieuwing. Het evenement opent in de
wereld de mogelijkheid van wat eigenlijk
als onmogelijk is gegeven (door de staat
van de situatie). 17 Een evenement is
contingent en heeft twee eigenschappen.
De eerste is dat het altijd al voorbij is; het
is het achteraf benoemen en erkennen dat
er iets overduidelijk gebeurd is. De tweede
eigenschap is dat met het evenement geen
daden gelegitimeerd kunnen worden. 18 Het
evenement gebeurt bij toeval en is niet te
berekenen of organiseren; het is een soort
disfunctioneren van de binnenkant. 19 Voorbeelden
van evenementen zijn de Franse
Revolutie, Parijs in mei 1968, het wetenschappelijke
Cantor-evenement, het
muzikale Schönberg-evenement en ontmoetingen
op het terrein van de liefde. 20
(2) HET VERANDEREN VAN DE
MODERNE WERELD VAN
VERANDERING
Laten we in ons achterhoofd houden dat
het essentieel is voor Badiou dat
verandering altijd relatief is ten opzichte
van iets dat niet verandert. Hij onderscheidt
twee visies over waaruit verandering
bestaat. De eerste is de visie van de
moderne wereld waarin er altijd verandering
is; nieuwe uitvindingen, nieuwe
producten, nieuwe technologieën, enzovoorts.
Het is de verandering volgens de
wet van verandering in de moderne wereld:
verander of sterf. De tweede visie over
verandering streeft Badiou zelf na. Hij wil
een verandering van de moderne wereld
zelf. Dat betekent een verandering van de
wet van die wereld. Dus dat is de
verandering van de wet van verandering. 21
Hoe dat voor elkaar te krijgen?
4