180522 De Parel 3-2018_DEF-web

Zaden
dactylifera (echte dadelpalm). Een voorbeeld van
deze laatste heb ik mogen zien in de botanische tuin
“Huerto del Cura” in Elche; een dadelpalm uit 1894 met
zeven enorme stammen, een hommage aan de toenmalige
keizerin Sissi van Oostenrijk.
Enkele palmen lijken géén stam te vormen, in ieder geval
niet boven de grond; voorbeelden hiervan zijn Serenoa
repens en jonge Sabal minor-exemplaren. De Chamaerops
humilis (Europese dwergpalm) heeft in zijn jonge jaren een
struikvorm met meerdere vertakkingen. Pas na jaren vormt
deze palm een stam.
Er bestaat tenslotte ook een palmboom die takken vormt;
dit is de Hyphaene thebaica (Gingerbread Palm) uit Noorden
Noordoost-Afrika.
Het bladoppervlak is vaak glanzend, bedekt met was, of
geplooid. Dit is om uitdroging te voorkomen. De bladsteel
is vaak bedekt met stekels of doorns. Hierdoor zijn ze
minder aantrekkelijk voor vraatzuchtige dieren.
Palmen ontwikkelen steeds één nieuw blad tegelijk. Dit
groeipunt noemen we de speer. Deze speer bestaat uit een
bladsteel met opgevouwen blad. Het blad ontvouwt zich
pas zodra het blad zijn uiteindelijke lengte heeft bereikt.
Een palm vormt niet meteen na de kieming de bekende
bladeren. De eerste bladeren hebben eerder iets weg van
groot gras. In dit stadium lijken veel palmsoorten dan ook
sterk op elkaar.
Vanaf het tweede of derde blad komt echter de ware aard
van de palm tevoorschijn. Binnen de palmenfamilie kennen
we vier bladsoorten: waaiervormig - palmate (A), volledig
- entire (B), dubbelgevederd - bipinnate (C) en vedervormig
- pinnate (D). (Zie figuur 1, © Merwin Conservancy)
Er zijn palmbladeren die een stengel vertonen met een
bladschijf. Deze schijf is straalsgewijs ingesneden, soms
ondiep of geheel gespleten, zoals bij de waaierpalmen.
Bladeren van vederpalmen daarentegen hebben een
samengesteld blad dat bestaat uit een lange bladsteel met
zijdelingse blaadjes, de zogenaamde bladveer. De laagste
blaadjes op iedere bladveer zijn soms gereduceerd tot
scherpe doorns. Deze twee verschijningsvormen komen het
meest voor.
Waaierpalmen zijn o.a.: Chamaerops humilis (Europese
dwergpalm), Livistona australis (parasolpalm), Rhapis
2
humilis (stokpalm), Trachycarpus fortunei (Chinese
henneppalm) en Washingtonia filifera (petticoatpalm) (A)
Palmen met een volledig blad zijn bijvoorbeeld Licuala
grandis (stralenpalm) en Chamaedorea metallica
(Mexicaanse dwergpalm, Metallic Palm) (B).
Vissenstaartpalmen hebben dubbel-gevederde bladeren,
bijvoorbeeld Caryota mitis (C).
Enkele vederpalmen zijn: Butia capitata (butiapalm),
Dypsis lutescens (goudpalm), Howea fosteriana
(kentiapalm), Nypa fruticans (mangrove palm) (D),
Jubaea chilensis (honingpalm), Phoenix canariensis
(Canarische dadelpalm), Phoenix dactylifera (echte
dadelpalm) en Brahea armata (Mexicaanse blauwe palm).
De vier vetgedrukte namen met de daarbij behorende
letters A-D horen bij de afgebeelde bladeren in figuur 1.
Jonge palmen bloeien niet. Dat gebeurt pas na een
aantal jaren. De exacte duur verschilt van soort tot soort
en varieert tussen enkele jaren en 50 jaar. De meeste
palmen bloeien daarna jaarlijks. De bestuiving van palmen
gebeurt door de wind waardoor er geen kleurrijke bloemen
geproduceerd worden om bestuivers te lokken.
De bloemtrossen ontwikkelen zich in de oksels van
de bladeren met meestal een dikke, vlezige stengel.
Eromheen zitten grote schutbladeren. De bloemen zijn
rond, heel klein en meestal geel of groen. Palmbloemen
zijn eenslachtig, dat wil zeggen dat de bloemen òf alleen
mannelijk òf alleen vrouwelijk zijn. Soms groeien ze op
afzonderlijke bomen, zoals bij de dadelpalm (Phoenix
dactylifera), maar ze kunnen ook op één enkele boom
voorkomen, zoals bij de kokospalm (Cocos nucifera).
De mannelijke bloemen leveren alleen stuifmeel, terwijl
de vrouwelijke bloemen vruchten kunnen voortbrengen.
Deze vruchten zijn meestal bessen of steenvruchten (zie foto
2, © Barteljo). In de bloeitijd is de kroon van mannelijke
dadelpalmen gehuld in een wolk van stuifmeel.
De verspreiding van de zaden verschilt van soort tot
soort; de alom bekende kokosnoot blijft drijven voor een
verspreiding door het zeewater. Zaden kunnen ook door
vogels en andere dieren verspreid worden doordat deze
de vruchten opeten en de zaden naderhand uitpoepen.
Andere soorten komen via consumptie door de mens weer
elders terecht; denk hierbij bijvoorbeeld aan de dadels van
de dadelpalm.
Winterhard
De meeste palmsoorten groeien in de tropen of subtropen.
Er zijn er echter een paar die ook in Nederland in de volle
grond kunnen overleven. Men moet deze palmen dan wel
een handje helpen om onze koude en natte winters door
te komen. De kou alleen is meestal niet het probleem;
wel de combinatie van kou en vocht. Er zijn palmbomen
die in een woestijn kunnen groeien ondanks het feit
dat daar ’s nachts de temperatuur ver onder het nulpunt
kan dalen. Maar doordat de vochtigheid er erg laag is,
hebben ze niet veel last van de kou. Ik denk hierbij
bijvoorbeeld aan de blauwe hesperpalm (Brahea armata)
uit Mexico, de mazaripalm (Nannorrhops ritchiana) uit
Iran en Afghanistan en de naaldpalm (Rhapidophyllum
hystrix) uit het zuidoosten van de Verenigde Staten. Hier
in West-Europa is de situatie uiteraard anders en door de
Protea repens ‘Sugar Daddy’
nr. 3 | De Parel 2018 | 9